Της Αριάδνης-Παναγιώτας Φατσή,
Ακόμη κι αν δεν έχουμε διαβάσει το κλασικό βιβλίο του Θερβάντες, είναι βέβαιο ότι ο καθένας μας έχει ακούσει έστω μία φορά στη ζωή του να μιλούν για τον Δον Κιχώτη. Ο ιδεαλιστής ήρωας, που μπορεί να πείσει τον εαυτό του ότι ζει τη ζωή ενός ιππότη και μπορεί να κάνει μια διαφορά στον κόσμο, ακόμη και αν η πανοπλία του είναι σε άθλια κατάσταση και αντί για ένδοξες ηρωικές μάχες, απλώς κυνηγά με μανία ανεμόμυλους. Όταν ο Θερβάντες έγραψε αυτό το μυθιστόρημα, θέλοντας από τη μία να σατιρίσει τα ιπποτικά μυθιστορήματα της εποχής και από την άλλη να παρουσιάσει έναν διαφορετικό ήρωα, σίγουρα δεν είχε ιδέα ότι θα γίνει ένα από τα πιο πολυμεταφρασμένα και πολυδιαβασμένα έργα του κόσμου.
Στις μέρες μας, ο Δον Κιχώτης έχει εμπνεύσει πολλούς εικονογράφους αλλά και λογοτέχνες. Ο συμπαθής —αν και όχι εντελώς στα καλά του— ξεπεσμένος ευγενής έχει πρωταγωνιστήσει σε διάφορες ιστορίες και ενταχθεί σε νέα περιβάλλοντα, όπως συμβαίνει και στο βιβλίο που παρουσιάζουμε σήμερα. Πρόκειται για το Κισότ του Σαλμάν Ρούσντι, που κυκλοφόρησε από τις Εκδόσεις Ψυχογιός, σε μετάφραση από τον Γιώργο Μπλάνα. Το βιβλίο ήταν στη βραχεία λίστα για τα βραβεία Booker 2019, ενώ ο συγγραφέας έχει λάβει στο παρελθόν αυτή τη διάκριση και έχει κερδίσει και άλλες υποψηφιότητες.
Η ιστορία του Δον Κιχώτη αυτήν τη φορά διεξάγεται κάπως διαφορετικά, στις ΗΠΑ. Πρωταγωνιστής του βιβλίου είναι ένας συγγραφέας, ο Sam DuChamp, ο οποίος περνά μια κρίση αναφορικά με την τέχνη του και τις ικανότητές του καθώς μεγαλώνει. Ο Sam έχει καταγωγή από την Ινδία και ζει στις ΗΠΑ. Γράφει συνήθως κατασκοπικά θρίλερ, τα οποία, όμως, είναι μάλλον μέτρια και δεν του έχουν αποφέρει την επιτυχία που θα ήλπιζε. Έτσι, παίρνει την απόφαση να δημιουργήσει έναν νέο ήρωα, να γράψει κάτι εντελώς διαφορετικό από τα προηγούμενα έργα του. Θέλει για πρώτη φορά να γράψει κάτι αληθινό. Αυτό είναι και το πρώτο επίπεδο στο οποίο κινείται το βιβλίο.
Το δεύτερο επίπεδο αφορά την ίδια την ιστορία που γράφει ο ήρωάς μας. Ο Sam επινοεί έναν ήρωα που έχει καταγωγή από τη Βομβάη και έχει εργαστεί για το περισσότερο διάστημα της ζωής του ως εμπορικός αντιπρόσωπος για φαρμακευτικές εταιρείες. Πλέον σε μεγαλύτερη ηλικία, ο ήρωας του «βιβλίου μέσα στο βιβλίο», Ismail Smile, έχει υποστεί ένα εγκεφαλικό επεισόδιο. Ο Ismail αρχίζει να παρακολουθεί με μανία ένα ριάλιτι στην τηλεόραση και την προσοχή του φαίνεται να μονοπωλεί μια πρώην σταρ του Μπόλιγουντ, ονόματι Salma, η οποία πλέον παρουσιάζει ένα talk show. Ο ήρωάς μας –ή, ακριβέστερα, ο ήρωας του ήρωά μας– γράφει επιστολές στη συγκεκριμένη σταρ, υιοθετώντας το ψευδώνυμο «Κισότ», λέγοντάς της ότι έχει έναν γιο, τον Σάντσο, όνομα το οποίο, για όσους γνωρίζουν την αρχική ιστορία, ανήκε στον υπηρέτη του Δον Κιχώτη και πιο πραγματιστή, Σάντσο Πάντσα.
Έτσι μας συστήνει τους ήρωές του αυτό το ιδιαίτερο μυθιστόρημα και μας παρέχει όλα τα υλικά για να ανασυνθέσουμε τον Δον Κιχώτη σε μια Αμερική του 21ου αιώνα, η οποία παρουσιάζεται με εξαιρετικά σατιρικό τόνο από τον συγγραφέα. Ο ήρωάς μας είναι έτοιμος να ξεκινήσει το ταξίδι του προς την εκλεκτή της καρδιάς του, ως άλλος Δον Κιχώτης προς τη Δουλτσινέα του, καθώς η πορεία της ζωής του χαρακτήρα εμπλέκεται με την πορεία της ζωής του ίδιου του συγγραφέα που τον δημιουργεί, αναδεικνύοντας πτυχές της προσωπικότητάς του που ίσως και ο ίδιος είχε ξεχάσει και υπογραμμίζοντας τα δικά του προβλήματα, καθώς ο ίδιος έχει αποξενωθεί από την οικογένειά του.
Το βιβλίο του Ρούσντι έχει στιγμές που θα κάνουν τον αναγνώστη να γελάσει με την εσκεμμένη υπερβολή τους, αλλά συχνά αυτό το χαμόγελο θα παγώσει στα χείλη, καθώς ο συγγραφέας και ο ήρωάς του περιπλανώνται σε έναν κόσμο, όπου ο ιδεαλισμός έχει πάψει να σημαίνει πολλά πράγματα για πολλούς ανθρώπους και η παρακμή σε θεσμούς, πολιτισμούς και σχέσεις είναι εμφανής σε όλα τα επίπεδα.
Αν ο Δον Κιχώτης, που αποκαλείται από πολλούς ως το πρώτο σύγχρονο μυθιστόρημα, μας έκανε να δούμε με συμπάθεια τον πρωταγωνιστή του, που — ακόμη και αν δεν έχει σε κάθε στιγμή σώας τας φρένας— αγωνίζεται να κρατήσει τις ιδέες του καθαρές σε έναν κόσμο που αλλάζει και δεν τις χωράει πια, ο Κισότ ίσως μας κάνει να έρθουμε σε επαφή με μια δική μας πλευρά που επιδιώκει κάτι αληθινό, αλλά συντρίβεται από την πραγματικότητα. Επειδή, λοιπόν, το βιβλίο μας θυμίζει με τόσο ωραίο τρόπο τον ήρωα του Θερβάντες, χωρίς σε καμία περίπτωση να τον αντιγράφει, αλλά και ίσως μας κάνει να σκεφτούμε τους δικούς μας «ανεμόμυλους», εμείς το διαβάσαμε και σας το προτείνουμε!
