Της Μαρίας Σαρρή,
Το ΝΑΤΟ δημιουργήθηκε για να κρατήσει τη Σοβιετική Ένωση έξω, την Αμερική μέσα και την Γερμανία κάτω. Η περίφημη αυτή ρήση δεν είναι σίγουρο ακόμη αν ειπώθηκε ή αν δημιουργήθηκε από τους Ευρωπαίους πολίτες. Περισσότερο αποδίδεται στον πρώτο Γενικό Γραμματέα του ΝΑΤΟ, Lord Hastings Lionel Ismay, προκειμένου να δικαιολογηθούν οι επιλογές του οργανισμού, την πρώτη περίοδο λειτουργίας του. Χαρακτηριστικό αυτών των επιλογών ήταν ο, όσο το δυνατόν, περιορισμός της γερμανικής δύναμης και η μετάλλαξη της φύσης της σε αγροτική οικονομία. Αυτό είχε ως στόχο την αποφυγή επανάληψης ενός τρίτου παγκοσμίου πολέμου.
Θα πρέπει να λάβουμε υπόψιν την Ευρώπη, εκείνη την περίοδο, ως μια ήπειρο αποδιοργανωμένη και κατεστραμμένη, η οποία κατέφυγε στα αμερικανικά ταμεία ανασυγκρότησης προκειμένου να επαναφέρει την αίγλη, το κύρος και την ισχύ της. Σε αυτό το σημείο παρατηρείται και η πρώτη σχέση αλληλεξάρτησης των δύο ηπείρων. Η πολιτική του Ismay και του ΝΑΤΟ εμπεριείχε τις βλέψεις για μία νέα διεθνή τάξη και ασφάλεια, η οποία θα αποτελείτο τόσο από το ΝΑΤΟ στον αμυντικό τομέα, όσο και από τη συνεχόμενη διαδικασία ολοκλήρωσης της Ευρώπης, μέσα από την Ευρωπαϊκή Κοινότητα Άνθρακα και Χάλυβα, και αργότερα την Ευρωπαϊκή Ένωση. Κύριος στόχος της ευρω-ατλαντικής Συμμαχίας ήταν ο περιορισμός της Σοβιετικής απειλής από την ανατολή. Αυτό φάνηκε έντονα κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, μέσα από τα σχέδια που ήθελαν ένα δυνατό ευρωπαϊκό σύνορο, με στόχο να αποτρέπει την περαιτέρω εξάπλωση της επιρροής. Δύο αναλύσεις μπορούν να βρεθούν σε αυτό το σημείο.
Σύμφωνα με την φιλελεύθερη προσέγγιση των διεθνών σχέσεων, η ζώνη ανάμεσα στη Σοβιετική Ένωση και τις Η.Π.Α., την οποία θα ήλεγχαν οι Ευρωπαίοι ηγέτες, θα ήταν εκείνη που, μέσω της αυξανόμενης οικονομικής αλληλεξάρτησης και δημοκρατικής συνεργασίας, θα έβαζε τέλος στην εξάπλωση της κομμουνιστικής ιδεολογίας. Η ρεαλιστική προσέγγιση, όμως, απέβλεπε στη δημιουργία μιας γκρίζας ζώνης άμυνας, με την οποία οι Η.Π.Α. θα κάλυπταν το δίλημμα ασφαλείας τους, μέσω της εγκατάστασης βάσεων στα κράτη μέλη του ΝΑΤΟ, αλλά και μέσω της έμμεσης προώθησης ιδεών στα υπόλοιπα, τα οποία θα τα «ήλεγχε» η Ευρωπαϊκή Ένωση. Η αμερικανική στρατιωτική παρουσία και το ΝΑΤΟ εγγυήθηκαν την ευρωπαϊκή ασφάλεια, περιόρισαν τη Ρωσία και ώθησαν τη Γερμανία σε άλλες πολιτικές ενίσχυσης της ισχύος της, οι οποίες ήταν, κυρίως, οικονομικής και νομισματικής φύσης.
Για μεγάλο διάστημα, η φαινομενικά ισχυρή διατλαντική συμμαχία απέτρεψε την ολοκληρωτική επέκταση από την πλευρά της «Ανατολής», ενώ η σταδιακή ενοποίηση της Ευρώπης κατέστησε τον πόλεμο δύσκολο στην ήπειρο, αλλά και ως κάτι το οποίο θα έπρεπε να αποφευχθεί πάση θυσία. Όμως, τις τελευταίες εβδομάδες, τα γεγονότα είναι τέτοιας φύσεως, που κάνουν αυτήν την αντίληψη περί πολέμου ως κάτι το παράλογο, να φαντάζει μακρινό παρελθόν. Η εξωτερική πολιτική των Η.Π.Α., με μικρές αλλαγές, παραμένει, ως επί το πλείστον, κοινή, ανεξάρτητα του κόμματος που κυβερνά. Στόχος είναι η έξοδος από την Ευρώπη, έχοντας, όμως, δημιουργήσει ένα καλό αμυντικό τείχος απέναντι στη Ρωσία. Οι προσπάθειες Trump για επαναπροσέγγιση της Ρωσίας αποτέλεσαν την εξαίρεση που επαληθεύει, όμως, τον κανόνα: Αποφυγή εξάπλωση της Ρωσικής επιρροής. Όμως, η Ρωσία αναζητά έναν τρόπο επιστροφής στο ευρωπαϊκό προσκήνιο, ήδη από το 2014.
Αυτό που απασχολεί τις Βρυξέλες εδώ και μέρες, είναι η δυνατότητα, ή μη, απεξάρτησης από την αμερικανική βοήθεια. Η πραγματικότητα αυτήν την στιγμή ρυθμίζει και δεν ρυθμίζεται εύκολα. Το διεθνές σύστημα κρατών απειλείται από αναθεωρητικές δυνάμεις, που επιθυμούν αλλαγή του status quo. Η ευρω-ατλαντική συμμαχία περνά μία από τις μεγαλύτερες κρίσεις, ύστερα από μια μακρά περίοδο πλασματικής ειρήνης. Η Ε.Ε. αναφέρει, εδώ και αρκετά χρόνια, την επιθυμία της να γίνει ένας αυτόνομος πάροχος ασφάλειας, κάτι που απαιτεί από τη Γερμανία να υπερβεί τον εαυτό της και να ξεπεράσει το ταμπού του στρατιωτικού επανεξοπλισμού. Λίγες μέρες νωρίτερα, παρουσιάσθηκε ένα σημείο καμπής από τη Γερμανία, η οποία, με απόφαση των τριών συγκυβερνώντων κομμάτων της, SPD, GRUNE και FDP, αποφάσισε να στρέψει 100 δις σε αυτό το εγχείρημα.
Οι Η.Π.Α. φαίνεται να έχουν ένα διττό σχέδιο απέναντι στη ρωσική απειλή: οικονομική αλληλεξάρτηση στους πόρους, για ένα διάστημα, και έξοδος από την Ευρώπη στο θέμα της ασφάλειας, χωρίς αυτό να σημαίνει και έξοδος του ΝΑΤΟ. Το ΝΑΤΟ και η Ε.Ε. θα πρέπει να διαφοροποιηθούν, με ιδιαίτερη μέριμνα να μην επικαλύπτει το ένα το άλλο. Το ΝΑΤΟ είναι ένας, κυρίως, αμυντικός οργανισμός, ενώ η Ε.Ε. οικονομικός, με βλέψεις και στην ασφάλεια, μετά την ανακοίνωση του European Global Strategy, το 2016. Ως προς την οικονομική αλληλεξάρτηση, στις πρόσφατες κοινές δηλώσεις του Αμερικανού Προέδρου Joe Biden και της Ursula von der Leyen, ανακοινώθηκε η μεγαλύτερη συνεργασία σε ορυκτά καύσιμα μεταξύ Ε.Ε. και Η.Π.Α.
Με τους Αμερικανούς να εξέρχονται και τους Ρώσους να εισέρχονται, η Ε.Ε. θα πρέπει να φανταστεί μια νέα ευρωπαϊκή πολιτική ασφαλείας. Οι στόχοι, που αυτήν την στιγμή έχουν τεθεί, είναι η ενίσχυση των αμυντικών δαπανών της Ε.Ε., η μείωση των ενεργειακών εξαρτήσεων και η οικοδόμηση μιας πιο ισχυρής οικονομικής βάσης. Αυτοαποκαλούμενη ως «άλμα προς τα εμπρός», η πυξίδα αυτή, των προαναφερθέντων στόχων, στοχεύει να βελτιώσει την ικανότητα της Ε.Ε. να «ενεργεί αποφασιστικά» και να μετατρέψει την Ε.Ε. σε «δυνατότερο και πιο ικανό πάροχο ασφάλειας». Το έγγραφο είναι ένας οδικός χάρτης για την ανάπτυξη στρατιωτικών δυνατοτήτων, τη βελτίωση των αμυντικών δαπανών και της συνεργασίας, την απάντηση σε απειλές που βασίζονται στην πληροφόρηση και την ενίσχυση των εταιρικών σχέσεων με χώρες με ομοϊδεάτες. Ως απότοκο, μια ριζική αλλαγή πλεύσης μεταξύ των δύο ηπείρων είναι ακόμα σε πρώιμο στάδιο, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι θα ολοκληρωθεί.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- “The EU must replace the US as a security provider in Europe”, euronews.com, διαθέσιμο εδώ
- “Joint Statement by President von der Leyen and President Biden”, ec.europa.eu, διαθέσιμο εδώ
