Της Μαρίας Σαρρή,
Δεν είναι λίγες οι φορές, στις οποίες τα σχέδια ενός ηγέτη προξένησαν ασύμμετρα οδυνηρές συνέπειες στους πολίτες, οι οποίοι προκειμένου να προστατέψουν τους εαυτούς τους, τις οικογένειες και τις περιουσίες τους, κατέφυγαν στην αυτοβοήθεια μέσω της βίας. Ιστορικά, αυτό το φαινόμενο παρατηρείται αρκετά συχνά. Δυστυχώς, όμως, σε αρκετές από αυτές τις περιπτώσεις, οι συνθήκες ήταν τέτοιες που δεν άφηναν περιθώρια αντίδρασης απέναντι στην εξουσία. Ιδιαίτερα όταν τίθεντο ζητήματα επιβίωσης, η επανάσταση και η ιδέα άρνησης συμμόρφωσης δεν καταφέρνουν να εδραιωθούν στη συνείδηση των περισσότερων ανθρώπων.
Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτών των πρακτικών είναι ο Μεγάλος Λιμός της Ουκρανίας ή Holodomor μεταξύ του 1933 και 1934. Η λέξη “Holodomor” περιγράφει ακριβώς το φαινόμενο, με τον όρο να παραπέμπει στις ουκρανικές λέξεις “holod” (πείνα) και “mor” (εξόντωση). Το ερώτημα για το ποιος τον οργάνωσε, αλλά και αν στην πραγματικότητα έγινε ηθελημένα, παραμένει ακόμα αναπάντητο.
Η Ουκρανία εκείνη την περίοδο βρισκόταν υπό το καθεστώς της Σοβιετικής Ένωσης. Αρμόδιος για τη λήψη των περισσότερων, αν όχι όλων, των αποφάσεων ήταν ο Joseph Stalin. Όσοι θεωρείτο ότι υποστήριζαν τη Λαϊκή Δημοκρατία της Ουκρανίας, μιας αυτόνομης κρατικής οντότητας που είχε ανακηρυχθεί τον Ιούνιο του 1917 στον απόηχο της Φεβρουαριανής Επανάστασης του ίδιου χρόνου, όμως, διαλύθηκε μετά την κατάκτηση του ουκρανικού εδάφους από τους Μπολσεβίκους, υποβλήθηκαν σε ποινές. Βλέπουμε, λοιπόν, πως η παραμικρή διαφωνία με την επιβολή του Μπολσεβικισμού ήταν αδύνατο να εκφραστεί.
Τα αίτια του λιμού μπορούν να βρεθούν στην απόφαση του σοβιετικού ηγέτη Stalin να κολεκτιβοποιήσει τη γεωργία το 1929. Ομάδες υποκινητών του Κομμουνιστικού Κόμματος της Σοβιετικής Ένωσης παρέπεμψαν τους αγρότες, χωρίς προφανώς να τους δίνεται το δικαίωμα άρνησης, να εγκαταλείψουν τη γη τους, την προσωπική τους περιουσία και τα σπίτια τους, στέλνοντάς τους σε συλλογικά αγροκτήματα, δηλαδή σε εκτάσεις καλλιεργήσιμες από μεγάλο αριθμό ανθρώπων, οι οποίοι θα μοιράζονταν στο τέλος τα αγαθά. Τους πλουσιότερους αγρότες, τους κουλάκους, τους απέλασαν, προκειμένου να μην μπορέσουν, σε συνεργασία με τους πιο φτωχούς, να προβάλουν σθεναρή αντίσταση.
Η κολεκτιβοποίηση της γεωργίας οδήγησε σε μεγάλη πτώση της παραγωγής, στην αποδιοργάνωση της αγροτικής οικονομίας και σε πρωτοφανείς ελλείψεις τροφίμων. Τα αποτελέσματα δημιούργησαν αίσθημα αδικίας στον αγροτικό πληθυσμό, ο οποίος έβλεπε να μην υπάρχει προστασία των ζωτικών του συμφερόντων. Πυροδότησε, επίσης, μια σειρά αγροτικών εξεγέρσεων, οι οποίες γρήγορα μετατράπηκαν σε ένοπλες σε ορισμένες περιοχές της Ουκρανίας. Η αναταραχή και οι εξεγέρσεις ανησύχησαν ιδιαίτερα τον Stalin, επειδή διαδραματίζονταν σε επαρχίες, οι οποίες παλαιότερα είχαν πολεμήσει ενάντια στον Κόκκινο Στρατό. Το κομμουνιστικό κόμμα της Ουκρανίας προέβαλε σθεναρή αντίσταση σε αυτές τις αγροτικές πολιτικές, γεγονός που προξένησε προβληματισμό στον ηγέτη της Σοβιετικής Ένωσης.
Συνεπώς, το Φθινόπωρο του 1932, ύστερα από μια περίοδο ξηρασίας, το Πολιτικό Γραφείο του Κ.Κ.Σ.Ε. πήρε μία σειρά από αποφάσεις, που διεύρυναν και έκαναν ακόμα περισσότερο δυσχερή τον λιμό στην ουκρανική ύπαιθρο. Χωριά και ολόκληρες πόλεις στην Ουκρανία εισήλθαν σε λίστες κανόνων και μέτρων, σύμφωνα με τα οποία δεν επιτρεπόταν να λαμβάνουν τρόφιμα από άλλες περιοχές. Απαγορεύτηκε, επίσης, στους αγρότες να εγκαταλείπουν το έδαφος προς αναζήτηση τροφής. Παρά την αυξανόμενη πείνα, τα αιτήματα για αποστολή τροφίμων στις λιμοκτονούσες περιοχές δεν ικανοποιούνταν στην ολότητά τους.
Η κρίση αυτή κορυφώθηκε τον χειμώνα του 1932–1933, όταν οργανωμένες ομάδες ένστολων που αντιμετώπιζαν προβλήματα υποσιτισμού λεηλάτησαν τα σπίτια των αγροτών, αρπάζοντας ως επί το πλείστον φαγώσιμα, δηλαδή από σοδιές και προσωπικές προμήθειες μέχρι κατοικίδια ζώα. Υπεύθυνοι για αυτήν την αποτρόπαια πράξη ήταν σίγουρα η πείνα και ο φόβος. Όμως, η ρητορική του Κρεμλίνου συνέβαλε και αυτή με τη σειρά της στις άνωθεν λεηλασίες.
Μεταξύ 1931-1934, τουλάχιστον πέντε εκατομμύρια άνθρωποι στη Σοβιετική Ένωση έχασαν τη ζωή τους εξαιτίας του λιμού και των πολιτικών επιλογών του Stalin. Ανάμεσα σε αυτούς, 3,9 εκατομμύρια ήταν Ουκρανοί, σύμφωνα με μελέτη Ουκρανών δημογράφων. Τα αστυνομικά αρχεία είναι γεμάτα με περιγραφές περιπτώσεων κανιβαλισμού, κλοπών, λιντσαρίσματος και άλλων έκνομων πράξεων. Όπως είναι γνωστό σε όλους μας, οι άνθρωποι από τη φύση τους θα κάνουν τα πάντα προκειμένου να επιβιώσουν. Το δίκαιο και η ηθική υποχωρούν απέναντι σε ανάγκες ζωτικής σημασίας, υποβιβάζoντας τον άνθρωπο και κάνοντάς τον υποχείριο της ζωώδους φύσης του.
Μαζικοί τάφοι σκάφτηκαν στην ύπαιθρο για να ταφούν τα εκατομμύρια των θυμάτων. Οι άνθρωποι της υπαίθρου μέσω των απαγορεύσεων αποκλείστηκαν στην ίδια τους τη γη, χωρίς τρόπο διαφυγής. Η πείνα επηρέασε, επίσης, τον αστικό πληθυσμό, αν και πολλοί ήταν σε θέση να επιβιώσουν χάρη στα δελτία τροφίμων, αλλά και μέσα από την ασφάλεια που παρέχει η συγκέντρωση πληθυσμών στην πόλη. Ωστόσο, πολλά πτώματα ανθρώπων βρέθηκαν σε κοινή θέα στους δρόμους των μεγαλύτερων πόλεων της Ουκρανίας, επηρεάζοντας αρνητικά την πολιτική ιδεολογία.
Στη συνέχεια, υπήρξαν αρκετές θεωρίες σχετικά με τα πραγματικά αίτια ενός τέτοιου λιμού. Είναι αρκετά δύσκολο να διακρίνουμε, αν όντως ο Stalin είχε στόχο να διαλύσει την ουκρανική ταυτότητα, προκειμένου να ενοποιήσει περαιτέρω τη Σοβιετική Ένωση ή αν απλώς είχε στόχο την παροχή σίτισης στα μεγαλύτερα αστικά κέντρα. Ειδικά μετά το ξέσπασμα του δεύτερου Παγκόσμιου Πολέμου, το γεγονός εργαλειοποιήθηκε τόσο από τη ναζιστική Γερμανία όσο και από τον Stalin. Για μερικούς αναλυτές, η πολιτική που ακολούθησε ο ηγέτης της Σοβιετικής Ένωσης επηρεάστηκε από τον αγρονόμο Trofim Denisowich Lysenko, ο οποίος υποστήριξε πως μέσω της εφαρμογής των ιδεών του η Σοβιετική Ένωση θα κατάφερνε να λύσει το επισιτιστικό της πρόβλημα.
Ο Lysenko ισχυριζόταν ότι τα φυτά σιτηρών μπορούν να φυτεύονται εξαιρετικά πυκνά, εφόσον τα φυτά του ίδιου είδους δεν ανταγωνίζονται το ένα το άλλο, όπως συμβαίνει και ανάμεσα στους ανθρώπους της ίδιας κοινωνικής τάξης. Επίσης, ισχυριζόταν ότι μπορούσε να μετατρέψει φυτά, όπως η αγριάδα, σε σιτηρά μέσω ειδικών καλλιεργητικών τεχνικών. Τέλος, το κρύο δεν κατέστρεφε τους σπόρους, αλλά τους εξοικείωνε, ούτως ώστε στις επόμενες καλλιεργητικές γενιές να μπορούν να δημιουργήσουν ανθεκτικά στο κρύο φυτά. Η κληρονομικότητα ίσως ήταν το μόνο εφαρμόσιμο στοιχείο της έρευνάς του, φυσικά, όμως, θα χρειαζόταν πολύ περισσότερο χρόνο.
Κάποιοι αναλυτές αποκαλούν το Holodomor γενοκτονία, άλλοι μιλούν για εσφαλμένες πολιτικές. Το μόνο βέβαιο σε αυτήν την ιστορία είναι το μίσος που καλλιεργήθηκε μεταξύ ανθρώπων ακόμη και της ίδιας εθνικότητας. Το μίσος αυτό διευρύνθηκε με την πάροδο του χρόνου όλο και περισσότερο, μέχρι που να φτάσει στη σημερινή εποχή να εξηγεί εν μέρει τη σκληρή και ανένδοτη στάση της Ουκρανίας απέναντι στη Ρωσία.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- britannica.com (2022), Holodomor | Facts, Definition, & Death Toll. Διαθέσιμο εδώ
- Ιακωβής, Παναγιώτης (2022), Η Ουκρανία ως πεδίο πειραματισμών των ισχυρών: Η ιστορία ψευδο-επιστήμης του Trofim Lysenko, kathimerini.gr. Διαθέσιμο εδώ
- sansimera.gr, Χολοντομόρ: Ο Μεγάλος Λιμός της Ουκρανίας. Διαθέσιμο εδώ
