Της Αριάδνης-Παναγιώτας Φατσή,
Λίγες ιδεολογικές συγκρούσεις σχημάτισαν την παγκόσμια Ιστορία σε τόσο μεγάλο βαθμό όσο ο Ψυχρός Πόλεμος. Με τις αναμνήσεις της αντιπαλότητας αυτής να φαίνονται ακόμη και στα σύγχρονα γεγονότα που συνταράσσουν τον πλανήτη, έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον, ιδίως για τους φιλίστορες αναγνώστες, να μελετήσουν αυτήν την ταραχώδη περίοδο. Και ποιος είναι καλύτερος για να σας συνοδεύσει σε αυτό το ταξίδι από έναν ιστορικό που έχει θέσει ως στόχο να αναλύσει το φαινόμενο του Ψυχρού Πολέμου στην παγκόσμια οπτική του; Ο συγγραφέας του βιβλίου που σας παρουσιάζουμε σήμερα μάς καλεί να δούμε τα γεγονότα αυτά όχι απλά ως ιδεολογικό δίπολο ανάμεσα σε δύο μεγάλες δυνάμεις, αλλά και ως έναν μοχλό που είχε ως αποτέλεσμα μια σειρά από διαδικασίες και αλλαγές σε παγκόσμιο επίπεδο.
Πρόκειται για το βιβλίο Ο Ψυχρός Πόλεμος: Μια Παγκόσμια Ιστορία, που κυκλοφόρησε τον Οκτώβριο του 2021 από τις Εκδόσεις Πατάκη, σε μετάφραση της Δέσποινας-Γεωργίας Κωνσταντινάκου, από την αγγλική έκδοση του 2017 (The cold war: A world history). Ο Νορβηγός συγγραφέας, Odd Arne Westad, είναι Καθηγητής Ιστορίας και Διεθνών Σχέσεων στο Πανεπιστήμιο του Yale. Τα ερευνητικά του ενδιαφέροντα αφορούν σε μεγάλο βαθμό τον Ψυχρό Πόλεμο, και ένα από τα προηγούμενα έργα του (The Global Cold War: Third World Interventions and the Making of our Times) έχει τιμηθεί με το βραβείο Bancroft, το οποίο απονέμεται σε βιβλία σχετικά με την Ιστορία των Η.Π.Α..
Όπως αναφέρει στην εισαγωγή του βιβλίου ο Westad, μεγαλώνοντας στη Νορβηγία κατά την περίοδο του Ψυχρού Πολέμου, έζησε από πρώτο χέρι τις ανησυχίες της εποχής. Όπως αναφέρει, ο κόσμος τείνει να θεωρεί τον Ψυχρό Πόλεμο μια οριοθετημένη ιδεολογική σύγκρουση δύο υπερδυνάμεων, που γεννήθηκε από τις στάχτες του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου και ολοκληρώθηκε με την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης. Σε αντίθεση με αυτήν την οπτική, το βιβλίο του Westad αναλύει τον Ψυχρό Πόλεμο ως ένα φαινόμενο που είχε ξεκινήσει να διαμορφώνεται ήδη από την περίοδο της Βιομηχανικής Επανάστασης. Το έργο καλύπτει ένα διάστημα περίπου εκατό ετών, από το 1890 έως το 1991, με τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης.
Το βιβλίο, πέραν των εισαγωγικών παρατηρήσεων και του επιμέτρου, χωρίζεται σε 22 κεφάλαια, τα οποία περνούν από τα γεγονότα του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, με ιδιαίτερη έμφαση σε περιοχές εκτός των δύο βασικών αντιπάλων, οι οποίες, όμως, βρέθηκαν στη δίνη του Ψυχρού Πολέμου, συχνά με ιδιαίτερα καταστροφικά αποτελέσματα, όπως η Κορέα, η Κίνα, η Λατινική Αμερική, αλλά και αργότερα – σε γεγονότα που ίσως οι μεγαλύτεροι σε ηλικία αναγνώστες θυμούνται – η Ινδία και η Μέση Ανατολή. Μέσα από αυτά τα ιδιαίτερα εμπεριστατωμένα και καλογραμμένα κεφάλαια, ο αναγνώστης έρχεται σε επαφή και με τις πολιτικές προσωπικότητες που καθόρισαν τις εξελίξεις τόσο από τη μεριά των Η.Π.Α. όσο και της Σοβιετικής Ένωσης.
Η έρευνα του Westad κινείται σε δύο βασικά επίπεδα: το πρώτο από αυτά είναι ο εξέχων ρόλος της ιδεολογίας στον Ψυχρό Πόλεμο και το δεύτερο, η παγκόσμια εμβέλεια της αντιπαράθεσης. Ο συγγραφέας υποστηρίζει ότι ο Ψυχρός Πόλεμος ήταν πάνω από όλα ένας ιδεολογικός αγώνας που χρονολογείται από τα μέσα του δέκατου ένατου αιώνα, όπως αποδεικνύεται στο έργο του Καρλ Μαρξ και του Φρίντριχ Ένγκελς. Οι σοσιαλιστικές ιδέες που αυτοί προώθησαν στην ευρωπαϊκή ήπειρο βρέθηκαν μέσα στις κοινωνικές και οικονομικές εξάρσεις της ανάπτυξης της εκβιομηχάνισης και του καπιταλισμού. Κατά την άποψη του Westad, αυτή η σύγκρουση εντάθηκε, πρώτα από όλα, με την άνοδο των Μπολσεβίκων στην εξουσία, τον Νοέμβριο του 1917, και μετά ενισχύθηκε εκ νέου, λόγω της νίκης της Σοβιετικής Ένωσης, των Ηνωμένων Πολιτειών και της Μεγάλης Βρετανίας επί των δυνάμεων του Άξονα, το 1945.
Κατά την περίοδο της επιταχυνόμενης αποαποικιοποίησης στις δεκαετίες του 1950 και του 1960, η επιρροή του Ψυχρού Πολέμου εξαπλώθηκε σε όλον τον κόσμο, προκαλώντας συγκρούσεις και σε χώρες του Τρίτου Κόσμου. Ο Westad παρουσιάζει τα αποτελέσματα της ενδελεχούς του έρευνας για την ίδρυση και τη λειτουργία του Κινήματος των Αδεσμεύτων (μιας ομάδας κρατών που αντιστέκονταν τόσο στην αμερικανική όσο και στη ρωσική επιρροή) και τοποθετεί τον πόλεμο του Βιετνάμ σε ένα διεθνές πλαίσιο, στο οποίο και οι δύο πλευρές – οι Βιετναμέζοι κομμουνιστές, αλλά και οι Κινέζοι και Σοβιετικοί υποστηρικτές τους εναντίον των Ηνωμένων Πολιτειών – έβλεπαν τον πόλεμο με όρους πιθανών κερδών και ζημιών τόσο στην Ευρώπη όσο και στον Τρίτο Κόσμο.
Από την ανοικοδόμηση του τείχους του Βερολίνου, το 1961, μέχρι τον αγώνα του διαστήματος, το έργο παρουσιάζει ότι κατά τις δεκαετίες του ’70 και του ’80 η ιδεολογική βάση του Ψυχρού Πολέμου δεν είναι τόσο διακριτή, αλλά ο ανταγωνισμός σε διάφορα πεδία είναι ιδιαίτερα αισθητός, ιδιαίτερα όταν η Ρωσία καταφέρνει να στείλει τον Γκαγκάριν στο διάστημα, ενώ οι Η.Π.Α. επιτυγχάνουν την προσσελήνωση. Ο συγγραφέας κλείνει το βιβλίο με την κατάρρευση της Ε.Σ.Σ.Δ., το 1991, και μεπαρατηρήσεις για την επίδραση του Ψυχρού Πολέμου στον σύγχρονο κόσμο.
Αξίζει, ίσως, στο τέλος αυτής της σύντομης παρουσίασης να κλείσουμε και εμείς με έναν προβληματισμό του ίδιου του Westad, ο οποίος διερωτάται στο τέλος του κειμένου του περί της αξίας της ιδεολογίας, αναγνωρίζοντας ότι ιδιαίτερα οι νέοι άνθρωποι νιώθουν ενίοτε την ανάγκη να συνδέσουν τη ζωή τους με έναν μεγαλύτερο στόχο, αλλά και κρούοντας τον κώδωνα του κινδύνου για τις περιπτώσεις στις οποίες η ιδεολογία γίνεται ένα εργαλείο στα χέρια των ιθυνόντων, οδηγώντας σε αμφιλεγόμενα αποτελέσματα.
Ο Ψυχρός Πόλεμος του Westad είναι ίσως ένα βιβλίο που δύσκολα θα βρει τη θέση του στη βιβλιοθήκη κάποιου που δεν ασχολείται με τη Σύγχρονη Ιστορία. Παρόλα αυτά, για τα άτομα που έχουν συναφή ερευνητικά ενδιαφέροντα, πρόκειται για μια μελέτη που έχει προέλθει από πλούσια έρευνα, είναι γεμάτη από χρήσιμες παραπομπές και εκθέτει τα γεγονότα με έναν κατανοητό και συντεταγμένο τρόπο. Για την εμπεριστατωμένη έρευνα και τον σαφή επιστημονικό λόγο του, εμείς το διαβάσαμε και σας το προτείνουμε!
