Της Λαμπρινής Μπάντου,
Είναι γεγονός ότι, κατά τη διάρκεια των lockdown, oι κάτοικοι στις πόλεις ένιωθαν «φυλακισμένοι» και στριμωγμένοι στα διαμερίσματα, επιθυμώντας τη δημιουργία πιο υποφερτών πόλεων, με περισσότερο ελεύθερο χώρο. Σύμφωνα με τα Ηνωμένα Έθνη, οι πόλεις, παρόλο που καλύπτουν το 2% της επιφάνειας του πλανήτη, παράγουν περισσότερο από το 60% της παγκόσμιας εκπομπής καυσαερίων. Η πανδημία, λοιπόν, με τις μειωμένες μετακινήσεις, ήρθε να δώσει μια προσωρινή λύση στο πρόβλημα αυτό. Εδώ γεννάται το ερώτημα αν, ακόμα και μετά τη λήξη των lockdown, θα μπορούσαν τα κέντρα των πόλεων να απαλλαγούν από τα αυτοκίνητα, σε τέτοιο βαθμό, ώστε οι πόλεις να «ανασάνουν» και περισσότερος δημόσιος χώρος να διατίθεται για τους πολίτες.
Η απάντηση βρίσκεται στη Βαρκελώνη, η οποία έχει την υψηλότερη πυκνότητα αυτοκινήτων ανάμεσα στις ευρωπαϊκές πόλεις, 5.500 ανά τετραγωνικό χιλιόμετρο, με αποτέλεσμα η ρύπανση της ατμόσφαιρας να είναι η αιτία 3.500 πρόωρων θανάτων κάθε χρόνο, υπερβαίνοντας εδώ και χρόνια τις οριακές τιμές του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (ΠΟΥ) και της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Ε.Ε.) για την ποιότητα του αέρα, ενώ να επισημανθεί ότι κάποιες μέρες δεν συνίσταται να αθλείται κανείς σε εξωτερικό χώρο. Έτσι, από το 2016, η δημοτική διοίκηση της Βαρκελώνης, στα πλαίσια μιας στρατηγικής για την ανάπτυξη της αστικής κινητικότητας, προχώρησε σε ένα πειραματικό έργο, τα Superilles, ή Superblocks, που σημαίνουν υπερ-οικοδομικά τετράγωνα, με στόχο τη μετατροπή του 60% των δρόμων που χρησιμοποιούνται από αυτοκίνητα σε «χώρους πολιτών», μειώνοντας, έτσι, δραστικά τη ρύπανση. Με άλλα λόγια, προβλέπεται να πεζοδρομηθούν οι περισσότεροι δρόμοι και στις διασταυρώσεις αυτών να δημιουργηθούν πλατείες με πράσινο, που θα αποτελούν τοποθεσίες για κοινωνικές συναναστροφές, δραστηριότητες αναψυχής, εμπορικές δραστηριότητες κ.λπ. Όπως αναφέρει η αντιδήμαρχος της Βαρκελώνης, Janet Sanz: «Ο δημόσιος χώρος ανήκει σε όλους. Για πολύ καιρό τον εκμεταλλευόταν το λόμπι των αυτοκινήτων. Πρέπει να ξανακερδίσουμε την πόλη για τους ανθρώπους μας».
Το έργο αυτό ξεκίνησε, κυρίως, στη συνοικία Eixample της Βαρκελώνης, η οποία υφίσταται τη μεγαλύτερη ατμοσφαιρική ρύπανση και έχει τον μικρότερο αριθμό περιοχών πρασίνου. Στόχος είναι να φυτευτεί πράσινο και να μειωθεί η κυκλοφορία των αυτοκινήτων, τουλάχιστον, στο 1/3 όλων των δρόμων της, δίνοντας προτεραιότητα στους πεζούς και τους ποδηλάτες. Πιο συγκεκριμένα, προβλέπεται να απαγορευτούν τα ιδιωτικά αυτοκίνητα σε 21 διασταυρώσεις και ανάμεσα σε αυτές να δημιουργηθούν 21 νέες πλατείες, ώστε οι κάτοικοι της περιοχής αυτής να έχουν μια πλατεία ή έναν πράσινο δρόμο σε απόσταση περίπου 200 μέτρων από το σπίτι τους, αλλά και περισσότερους χώρους συνάντησης και χαλάρωσης στο κέντρο της συνοικίας.
Για να καταλάβουμε, λοιπόν, ακριβώς την έννοια των Superilles, πρόκειται για ένα δίκτυο πράσινων δρόμων και πλατειών, που εκτείνεται μέσα στην πόλη, δημιουργώντας μίνι-γειτονιές, γύρω από τις οποίες θα κυκλοφορούν τα αυτοκίνητα, ενώ στο εσωτερικό τους θα επιτρέπονται μόνο πεζοί και ποδηλάτες και από τα οχήματα μόνο αυτά των κατοίκων, τα οχήματα έκτακτης ανάγκης, τα λεωφορεία και τα φορτηγά που προμηθεύουν τοπικές επιχειρήσεις, τα οποία θα κινούνται προς μια μόνο κατεύθυνση και με πολύ χαμηλή ταχύτητα (10χλμ/ώρα), προκειμένου οι δρόμοι να είναι πιο ανοιχτοί και ασφαλείς για τους κατοίκους. Εκτός από τα Superilles, το τοπικό διοικητικό συμβούλιο έχει εισαγάγει 300 χλμ νέων ποδηλατικών γραμμών στα πρώην οδοστρώματα και έχει οργανώσει σταθμούς ενοικίασης ποδηλάτων. Επίσης, προβλέπεται οι αχρησιμοποίητοι χώροι και οι περισσότεροι χώροι στάθμευσης να μετατραπούν σε παιδικές χαρές, σε χώρους για πικνίκ, πάρκα, πλατείες, κινηματογράφους, αθλητικά κέντρα και άλλα σημεία συνάντησης και διασκέδασης των ανθρώπων.
Σύμφωνα με μετρήσεις, σε μια διασταύρωση της Βαρκελώνης η κίνηση των οχημάτων μειώθηκε κατά 82%, η ρύπανση από το διοξείδιο ελαττώθηκε κατά 33% και ο θόρυβος κατά πέντε ντεσιμπέλ, με αποτέλεσμα να αποφευχθούν, σχεδόν, πάνω από 700 θάνατοι μέσα σε έναν χρόνο από την ατμοσφαιρική ρύπανση, χάρη στα Superilles. Εκτός από το περιβάλλον, τα Superilles ασκούν θετική επίδραση και στους ανθρώπους, ελαχιστοποιώντας το άγχος και τον εκνευρισμό, αφού λειτουργούν σαν ένα «καταφύγιο» από τα μηχανοκίνητα οχήματα, επιτρέποντας στους κατοίκους να μετακινούνται άνετα και με ασφάλεια στους δρόμους, αντί να βιάζονται να διασχίσουν τους δρόμους ή να περιμένουν ανυπόμονα στα κόκκινα φανάρια. Επιπλέον, ευνοούν τη σωματική δραστηριότητα, χάρη στους ποδηλατοδρόμους. Το σύστημα, λοιπόν, των Superblock θα μπορούσαμε να πούμε ότι εμπίπτει στον γενικό όρο «βιωσιμότητα», καθώς περιορίζοντας τα οχήματα, προσφέρεται περισσότερος χώρος για πράσινο, αλλά και για την κυκλοφορία περισσότερων ανθρώπων, που από μια οικονομική άποψη θα σήμαινε μεγαλύτερη προσοχή προς τις τοπικές επιχειρήσεις. Απώτερος στόχος είναι να δημιουργηθούν υγιείς, πράσινοι, δικαιότεροι και ασφαλέστεροι δημόσιοι χώροι, όπου θα προάγονται οι κοινωνικές σχέσεις και οι τοπικές οικονομίες.
Υπάρχουν, ήδη, έξι Superilles στη Βαρκελώνη, εκ των οποίων έντεκα βρίσκονται υπό σχεδιασμό, ενώ αναμένεται να δημιουργηθούν 500 τα επόμενα χρόνια. Πολλοί επιχειρηματίες, που βλέπουν στα Superilles να σημειώνεται υψηλός τζίρος, θέλουν να υιοθετήσουν και εκείνοι αυτήν την πρακτική. Από την άλλη πλευρά, πολλές συνοικίες, όπως η συνοικία Isavorstadt του Μόναχο, η συνοικία Eimsbuttel του Αμβούργου, με την ονομασία Superbuttel, και το Βερολίνο προβαίνουν στην πραγμάτωση αυτού του οράματος με τη δημιουργία 180 Kiezblocks, δηλαδή οικοδομικών τετραγώνων, όπου οι δρόμοι προβλέπονται μόνο για πεζούς και ποδηλάτες.
Την ίδια πρακτική ακολουθεί και η Σιγκαπούρη, η οποία διαμορφώνει την τοπική συγκοινωνία, έτσι ώστε οι πολίτες να μπορούν να φτάσουν σε οποιοδήποτε σημείο της μητρόπολης μέσα σε 45 λεπτά. Επίσης, εκεί έχει δημιουργηθεί το πάρκο ‘The Gardens by the Bay’’, έκτασης 250 στρεμμάτων με 18 Supertrees, με στόχο να αυξηθεί η ποιότητα ζωής στην πόλη μέσω της ενίσχυσης του πρασίνου. Ακολουθεί το Παρίσι, όπου εφαρμόζεται, ήδη, το project των 15 λεπτών, με στόχο να φτάνουν όλοι στα σημαντικότερα σημεία της πόλης το πολύ μέσα σε ένα τέταρτο. Να επισημανθεί ότι κατά τη διάρκεια του lockdown, 40 χιλιόμετρα δρόμων μετατράπηκαν σε ποδηλατοδρόμους, τις Corona Pistes, ενώ στον οδικό άξονα Rue de Rivoli, που συνδέει τα δυτικά με τα ανατολικά της πόλης, απαγορεύτηκαν εντελώς τα αυτοκίνητα και οι κάτοικοι μετακινούνταν με το ποδήλατο.
Την ιδέα αυτή υιοθέτησε η Γαλλία από την πόλη Πέζαρο της Ιταλίας, μία από τις πιο πράσινες και πρωτοπόρες πόλεις της Ευρώπης, η οποία, με το σχέδιο Bicipolitana, στόχευε να συνδεθούν όλα τα σημαντικά σημεία με μεγάλους ποδηλατικούς άξονες και η απόσταση να μην ξεπερνάει τα 15 λεπτά. Αξίζει να σημειωθεί ότι και η Κοπεγχάγη έχει μετατραπεί σε ένα πράσινο, βιώσιμο δήμο και σε μία από τις πιο φιλικές μητροπόλεις προς τους ποδηλάτες, καθώς, σχεδόν, οι μισοί κάτοικοι πηγαίνουν στη δουλειά τους με το ποδήλατο. Αντίστοιχα, οι ελληνικές τοπικές αρχές μπορούν να αντλήσουν πρακτικές από τις ευρωπαϊκές πόλεις, αλλά η εφαρμογή τους θα πρέπει να προσαρμοστεί ανάλογα τα μεγέθη, τα δεδομένα και τα χαρακτηριστικά των ελληνικών πόλεων.
Η πανδημία έφερε στην επιφάνεια το ερώτημα: Πώς μπορούν οι πόλεις να γίνουν πιο βιώσιμες και πιο φιλόξενες για τους κατοίκους τους; Η απάντηση δίνεται μέσα από αυτό τον καινοτόμο πολεοδομικό σχεδιασμό. «Τα Superilles σημαίνουν πολύ περισσότερα από μια ζώνη μειωμένης κυκλοφορίας», αναφέρει η Janet Sanz. Οι πόλεις δεν πρέπει να λαμβάνονται μόνο ως οικονομικό κέντρο, αλλά και ως χώρος πρασίνου και αναψυχής για τους κατοίκους. Έτσι, τα Superilles αναδεικνύονται σε κοινωνικές οάσεις, με στόχο, εκεί που κυκλοφορούσαν αυτοκίνητα, πλέον, να απολαμβάνουν τον χώρο οι άνθρωποι. Πρόκειται, επομένως, για μια προσπάθεια προώθησης της βιώσιμης κινητικότητας, ανάπτυξης της βιοποικιλότητας και της κοινωνικής συνοχής. Σκοπός, λοιπόν, κάθε δημοτικής διοίκησης, σε όλο τον κόσμο, θα πρέπει να είναι η δημιουργία πιο φιλικών πόλεων προς τον άνθρωπο, και όπως λέει ο Δανός αρχιτέκτονας Jan Gehl προς στις δημοτικές διοικήσεις: «Σκεφτείτε πρώτα τους ανθρώπους και μετά την οδική κυκλοφορία».
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Superilles creix a l’Eixample, Ajuntament de Barcelona, διαθέσιμο εδώ
- “Cities: Barcelona – The City of Superilles”, alexabroad.info, διαθέσιμο εδώ
