Της Αριάδνης-Παναγιώτας Φατσή,
Λέγεται συχνά ότι ο καθένας μας είναι προϊόν της εποχής του και του περιβάλλοντός του. Πολλές φορές, θα πούμε ότι μια ιστορική προσωπικότητα ή ακόμη και κάποιος που γνωρίζουμε είναι ένας «άνθρωπος της εποχής του», πράγμα που δίνει κάποιες πληροφορίες για τα βιώματα του εκάστοτε ανθρώπου, αλλά και τα ιστορικά γεγονότα, τις οικονομικές και κοινωνικές συγκυρίες και συλλήβδην τους παράγοντες του φυσικού και ανθρώπινου περιβάλλοντος που τον καθόρισαν. Παρόλα αυτά, ενδιαφέρον θα ήταν να διαβάζαμε την εξιστόρηση ενός ανθρώπου για την πορεία που διαμόρφωσε τη ζωή του, μέσα ακριβώς από την περιρρέουσα ατμόσφαιρα — αυτό έρχεται να μας παρουσιάσει το σημερινό βιβλίο!
Πρόκειται για το βιβλίο Λέξεις της φωτιάς: Νεανική ριζοσπαστικοποίηση και ημερολογιακή γραφή την αυγή της Μεταπολίτευσης, που κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Μωβ Σκίουρος. Το βιβλίο επιμελούνται οι Κώστας Κατσάπης και η Ελένη Ανδριάκαινα, που υπογράφουν την επιμέλεια/εισαγωγή και το επίμετρο αντίστοιχα. Ας γνωρίσουμε, όμως, καλύτερα τους δύο συγγραφείς, πριν αναφερθούμε στο ίδιο το έργο. Ο Κώστας Κατσάπης είναι ιστορικός και διδάσκει στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, με ερευνητικά ενδιαφέροντα που αφορούν την κοινωνική και πολιτισμική ιστορία στον μεταπολεμικό κόσμο, ενώ διαθέτει και πλούσια συγγραφική παραγωγή. Η Ελένη Ανδριάκαινα είναι διδάκτωρ του Παντείου Πανεπιστημίου και έχει διδάξει τόσο στο ΑΠΘ όσο και στο ΕΑΠ, ενώ από το 2012 ανήκει στο διδακτικό προσωπικό του Παντείου, όπου διδάσκει Ιστορία της Ιστοριογραφίας και Ιστορική Κοινωνιολογία.
Ξεκινώντας από τον τίτλο του βιβλίου, όπως πληροφορούμαστε και από το οπισθόφυλλο, αυτός δανείζεται τη δομή του από το ντοκιμαντέρ Τραγούδια της φωτιάς, που σκηνοθετήθηκε από τον Νίκο Κούνδουρο το 1975 και αποτύπωνε το κλίμα της ριζοσπαστικοποίησης στην πρώιμη τότε περίοδο της Μεταπολίτευσης. Το κύριο μέρος του βιβλίου αφορά τα προσωπικά ημερολόγια του Γιάννη Κόκκωνα, τα οποία ο ίδιος ανακάλυψε ξεχασμένα πολλά χρόνια μετά και εμπιστεύτηκε στον συγγραφέα. Ο γνωστός ακαδημαϊκός περιγράφει μέσα στις σελίδες του ημερολογίου του τα βιώματά του ως φοιτητή της Φιλοσοφικής Σχολής Αθηνών, που, αφήνοντας πίσω του το 1975 το Καστρί Κυνουρίας, έφτασε στην πρωτεύουσα, όπου και βίωσε όλες τις συγκινήσεις μιας ταραγμένης εποχής. Το ταξίδι του νεαρού φοιτητή περιγράφεται με γλαφυρότητα μέσα από το ημερολόγιό του, δίνοντας στον αναγνώστη μια ιστορία γεμάτη ειλικρίνεια, αυθεντικότητα, μεγάλες ιδέες, αλλά και συναισθήματα ενός καθημερινού ανθρώπου που ζει στο πλαίσιο των ιστορικών γεγονότων.
Το κείμενο προσφέρει μια ματιά στη ζωή του τότε φοιτητή, που εκείνα τα χρόνια παρατηρούσε τα πάντα γύρω του με ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Οι παρατηρήσεις του ημερολογίου του κινούνται κυρίως στον άξονα της καθημερινής του ζωής, η οποία, όμως, συμπληρώνεται αριστοτεχνικά από την ιστορική συγκυρία και τις κοινωνικές συνθήκες, που το δίχως άλλο είχαν δημιουργήσει ένα περιβάλλον εκρηκτικό και έντονα αντικρουόμενο με ό,τι θα είχε συνηθίσει τότε ένας φοιτητής που είχε μόλις έρθει στην Αθήνα από την περιφέρεια. Η βιωματικότητα του κειμένου είναι ένας παράγοντας που κάνει την επαφή με τα ιστορικά γεγονότα πιο προσωπική, καθώς αυτά φιλτράρονται μέσα από τα μάτια του συγγραφέα.
Το Πανεπιστήμιο της δεκαετίας του ‘70 υπήρξε πράγματι ένας χώρος μεγάλων κοινωνικών ζυμώσεων. Είχε ήδη λάβει χώρα μια μαζικοποίηση της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, με αποτέλεσμα οι φοιτητές να είναι πλέον πολυπληθέστεροι από παλαιότερα και να συνδέονται άρρηκτα με τις λαϊκές διεκδικήσεις, ιδιαίτερα στον αγώνα κατά της στρατιωτικής δικτατορίας. Από το 1975 και μετά, όμως, με τη Χούντα να αποτελεί παρελθόν από την επίσημη άσκηση της εξουσίας, αλλά με απολυταρχικές πρακτικές να υπάρχουν ακόμα στον δημόσιο βίο, οι φοιτητές επιχειρούν να διαμορφώσουν τη σχέση τους με τους θεσμούς —από τα όργανα της κρατικής εξουσίας, μέχρι και τους ίδιους τους διδάσκοντες— μετασχηματίζοντάς τες προς ένα πιο καινοτόμο και ριζοσπαστικό μοντέλο.
Την εξαιρετική αφήγηση του ημερολογίου πλαισιώνουν με όχι μικρότερη καλλιέπεια η εισαγωγή του Κώστα Κατσάπη, με τίτλο «Ένας μπάλλος για τον Γιάννη Κ.», που μάς γνωρίζει το κείμενο, αλλά θα μπορούσε να αποτελεί και ένα δοκίμιο για το πώς επηρεάστηκε η πολιτισμική ιστορία από τα γεγονότα της πολιτειακής μετάβασης, αλλά και για τα συναισθήματα των ανθρώπων εκείνες τις καθοριστικές περιόδους. Τέλος, η Ελένη Ανδριάκαινα, σε ένα πολύ ιδιαίτερο επίμετρο με τίτλο «Οι περιπέτειες της ημερολογιακής γραφής», εξηγεί με κατανοητό και ενδιαφέροντα τρόπο τη σχέση Ιστοριογραφίας και ημερολογιακής γραφής, πράγμα που εφάπτεται και στα ερευνητικά της ενδιαφέροντα.
Συνολικά, το βιβλίο είναι μια αξιόλογη πρόταση τόσο για άτομα που ασχολούνται με την Ιστορία όσο και για κάποιον που απλά ενδιαφέρεται για μια μαρτυρία της εποχής ή θέλει να διερευνήσει το πώς η ιστορική συνθήκη εμπλέκεται με την ανθρώπινη εμπειρία. Δεν είναι καθόλου τυχαίο, άλλωστε, ότι βρέθηκε στη βραχεία λίστα για το Κρατικό Βραβείο Μαρτυρίας-Bιογραφίας-Χρονικού-Ταξιδιωτικής Λογοτεχνίας. Εμείς, πάντως, το διαβάσαμε και σας το προτείνουμε ανεπιφύλακτα!
