Της Κάτιας Σπυροπούλου,
Ο αντίκτυπος της ρωσικής εισβολής έχει αρχίσει να αφήνει το αποτύπωμά του και στον χώρο της τέχνης. Πράγματι, οι πανεπιστημιακοί θεσμοί της Ιταλίας «ασκούν βέτο» κατά του Ρώσου πολυπράγμονα Dostoyevsky, προκειμένου να εκφράσουν με τον δικό τους τρόπο τη δυσαρέσκειά τους, στο πλαίσιο της παρούσας, κρίσιμης, πολεμικής κατάστασης. Ο Ιταλός συγγραφέας Paolo Dori κατέστησε γνωστό το γεγονός ότι το Πανεπιστήμιο Milano-Bicocca του ανήγγειλε, μέσω e-mail, ότι «δεδομένης της μεγάλης έντασης, κατά την παρούσα φάση, και για να αποφευχθεί κάθε μορφή εσωτερικής αμφισβήτησης, το σεμινάριο του για τον Dostoyevsky θα πρέπει να αναβληθεί». Ο Ιταλός συγγραφέας αντιτίθεται στην προαναφερθείσα άποψη που διέπει το Πανεπιστήμιο, αφού αφορά σε μία παράλογη απόφαση, κατά τα λεγόμενά του. Πρόκειται, με άλλα λόγια, για μία λογοκρισία κατά του κορυφαίου, πασίγνωστου Ρώσου συγγραφέα. Και εδώ, τίθεται το ερώτημα, του κατά πόσο κάτι τέτοιο συμβαδίζει με τη λογική.
Η απαγόρευση βιβλίων, όσο παράταιρο και να ακούγεται, είναι μία ιστορία τόσο παλιά όσο και ο γραπτός λόγος. Οι “American Booksellers for Free Expression” σημείωσαν, μόλις το 2016, αυξανόμενες λίστες σχολείων και βιβλιοθηκών που απαγόρευαν τίτλους, όπως το The Kite Runner, του Khaled Hosseini, το Beloved, του Toni Morrison, και το The Miseducation of Cameron Post, της Emily M. Danforth. Παρόμοια, το συμβάν που ταλανίζει ολόκληρη την υφήλιο στάθηκε αφορμή ώστε να αποτελέσει τροχοπέδη στη διδασκαλία της τέχνης. Δυστυχώς, σε μία εισβολή, όπως αυτή της Ρωσίας στην Ουκρανία, δεν προσμετρώνται ούτε και λογαριάζονται όρια. Εκτείνεται σε όλα τα μήκη και πλάτη της γης, φτάνοντας ως την παραμόρφωση των Ιδεών.
Καμία άποψη δεν είναι απόλυτα ορθή, και αντίστοιχα λανθασμένη. Ο χώρος της τέχνης θα περίμενε κανείς να είναι απαλλαγμένος από κάθε είδους προκαταλήψεις και, κυρίως, καχύποπτες αμαυρώσεις. Εντούτοις, η επιφυλακτικότητα είναι καλό να πρωτοστατεί. Με αυτόν τον τρόπο, οι εσωτερικές ίντριγκες —ειδικά σε μία περίοδο ισχυρών εντάσεων— αποφεύγονται ή, αν έστω εμφανιστούν, τουλάχιστον αποφορτίζονται.
Είναι ανήκουστο, κατά πολλούς, να παραμερίζεται επιδεικτικά ένας αξιότιμος συγγραφέας από τη στιγμή που δεν έχει, φυσικά, άμεση σχέση με τα συμβάντα, αλλά ο συνδετικός κρίκος είναι μονάχα η κοινή καταγωγή. «Το ότι ένα ιταλικό πανεπιστήμιο θα απαγόρευε ένα μάθημα σε έναν συγγραφέα όπως ο Dostoyevsky είναι απίστευτο», αναφέρει χαρακτηριστικά ο Nori που θρηνούσε, σε βίντεο που ανήρτησε στον προσωπικό του λογαριασμό. Το έργο του περιλαμβάνει εμβληματικούς υπαρξιακούς τίτλους, όπως Notes From The Underground, Crime and Punishment και The Brothers Karamazov.
Με αυτόν τον τρόπο, φαίνεται η ιστορία να επαναλαμβάνεται και, μάλιστα, με τρόπο ιδιαίτερα οξύμωρο, αφού ο Dostoyevsky καταδικάστηκε σε θάνατο επειδή διάβαζε απαγορευμένα βιβλία, το 1849, στο πλαίσιο των δραστηριοτήτων του με μια «ριζοσπαστική ομάδα διανοουμένων συζητήσεων», αποκαλούμενη «Κύκλος Petrashevsky» .
Τα αίματα άναψαν, έτι περαιτέρω, καθώς το βίντεο του Nori βρήκε βαθιά, άμεση και τεράστιας εμβέλειας ανταπόκριση, ώστε να απολαύει της προσοχής του πρώην Πρωθυπουργού της Ιταλίας, Matteo Renzi. Ο προαναφερθείς τόνισε την σημασία της ουσιώδους μελέτης, έναντι της επιφανειακής. Όπως υποστήριξε, το Πανεπιστήμιο έχει ανάγκη από πραγματικούς δασκάλους, παρά από ανίκανους γραφειοκράτες.
Θα υποστήριζε κανείς πως επικρατεί γενικά αναταραχή, με το κλίμα να είναι βαρύ, αφού, πλέον, παρατηρείται ένα Πανεπιστήμιο με διαμετρικά αντίθετες απόψεις να το κατακλύζουν. Προσωπικά, θα τις χαρακτήριζα και ακραίες, εφόσον το θέμα έχει πάρει τεράστιες διαστάσεις. Προηγουμένως, διαπνεόταν από πνεύμα του διαλόγου και συνάμα ακρόασης, της ελευθερίας-ανταλλαγής απόψεων. Στην παρούσα φάση, φυσικά και διατηρεί κάποια από τα θετικά χαρακτηριστικά που αναφέρθηκαν παραπάνω, αλλά δεν παύει να κλυδωνίζεται, εξαιτίας της κλιμάκωσης της σύγκρουσης.
Με τα πολιτιστικά μποϊκοτάζ στη Ρωσία, που περιλαμβάνουν την ακύρωση περιοδειών στη χώρα, την απόσυρση των κυκλοφοριών ταινιών και την άρνηση ξένων χώρων να φιλοξενήσουν ρωσικές παραστάσεις, θα είναι σημαντικό τους επόμενους μήνες να μη διαγραφεί η ρωσική ιστορία και κουλτούρα μόνο και μόνο για τις ενέργειες του Putin — ενώ η διαρκής ένδειξη συμπαράστασης στο πλευρό της Ουκρανίας θα παραμένει αδιάσπαστη. Συνοπτικά, η τέχνη, ως παγκόσμια πολιτιστική κληρονομία δεν θα έπρεπε να χάνει τη λάμψη της από τον ζοφερό πόλεμο, αφού συνιστά κάτι το διαφορετικό. Συμπερασματικά, θα πρέπει να διασφαλιστεί το απαραβίαστο της Τέχνης.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- «H λογική νίκησε σε Πανεπιστήμιο του Μιλάνου: Eπανέφερε σεμινάριο για τον Ντοστογιέφσκι», Documento News, διαθέσιμο εδώ
- “A University tried to ban Dostoevsky to…punish Putin?”, Mic, διαθέσιμο εδώ
