Tης Ευστρατίας Καραμπατζάκη,
Με την ρωσική εισβολή της 24ης Φεβρουαρίου, εγκαινιάστηκε μία νέα περίοδος αναταραχών για την Ουκρανία, με το βλέμμα της παγκόσμιας κοινότητας να βρίσκεται στην χώρα αυτή και στις αποφάσεις των Ουκρανών κυβερνώντων. Πολλοί, ίσως, να θεωρούν ξαφνική την ρωσική εισβολή, απρόσμενη για την πολιτική σκακιέρα. Όμως, μία ματιά στο πρόσφατο πολιτικό παρελθόν θα μας κάνει να συνειδητοποιήσουμε πως η ρωσική εισβολή αποτελεί, απλά, κορύφωση διαμαχών που λαμβάνουν χώρα ήδη από το 2013.
Ας ξεκινήσουμε, λοιπόν, να ξετυλίγουμε το κουβάρι. Ήταν 21 Νοεμβρίου του 2013, όταν ο Ουκρανός Πρόεδρος, Viktor Yanukovych, απέρριψε την πρόταση εισδοχής της χώρας του στην Ε.Ε. Ο ίδιος ισχυρίστηκε πως η απόρριψη της πρότασης πραγματοποιήθηκε στo πλαίσιo ενίσχυσης των ουκρανορωσικών σχέσεων. Με την άρνησή του αυτή ξέσπασαν σφοδρές διαμάχες ανάμεσα σε φιλοευρωπαίους ουκρανούς και ρωσόφιλους αντάρτες. Οι μεν επιθυμούσαν τις όσο στενότερες σχέσεις με την Ευρώπη, σε μία προσπάθεια απομάκρυνσης από τα κατάλοιπα της κουλτούρας της Σοβιετικής Ένωσης. Οι δε αναλογιζόμενοι την μεγάλη μερίδα ρωσικού πληθυσμού, ιδίως στις ανατολικές ουκρανικές επαρχίες, επιθυμούσαν την προσέγγιση προς την μεριά της Ρωσίας. Τα επεισόδια κράτησαν, σχεδόν, τρεις μήνες και χαρακτηρίζονταν από μεγάλη σκληρότητα από την μεριά της κυβέρνησης, αλλά και από ατέρμονη επιμονή από την μεριά των διαδηλωτών, τους οποίους δεν πτόησαν ούτε οι αντίξοες συνθήκες διαδήλωσης (χαμηλές θερμοκρασίες, χιονοπτώσεις), ούτε οι αυταρχικοί χειρισμοί από μεριάς της κυβέρνησης.
Η τελευταία, βλέποντας την επιμονή των διαδηλωτών και πως οι αστυνομικές δυνάμεις δεν μπορούσαν σε καμία περίπτωση να κατευνάσουν την λαϊκή οργή, προχώρησε στην ψήφιση μίας σειράς νομοσχεδίων, με σκοπό τον περιορισμό του δικαιώματος του «διαδηλώνειν». Η παραπάνω κίνηση περιορισμού του δικαιώματος για διαδήλωση, έδωσε την αφορμή στους ακτιβιστές να κατηγορήσουν την κυβέρνηση του Yanukovych για παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και για κατάχρηση εξουσίας, καθώς έδωσε και την δύναμη να αναδειχθούν τα χρόνια προβλήματα κοινωνικής διαφθοράς της Ουκρανίας (χρηματοδότηση των γιατρών, αναξιοκρατία κ.ά.). Σημειωτέον πως κατά την διάρκεια των συγκρούσεων υπήρξαν δεκάδες θύματα, μεταξύ των οποίων βρίσκονταν, κυρίως, άμαχοι και διαδηλωτές. Οι συγκρούσεις τερματίστηκαν στις 22 Φεβρουαρίου 2014. Το άμεσο αποτέλεσμα των παραπάνω ήταν να εξοστρακιστεί ο Πρόεδρος Yanukovych και τα ηνία της εξουσίας να τα αναλάβει ο Alexander Turchinov.
Οι συγκρούσεις, όμως, και η ρήξη στον κοινωνικό ιστό της Ουκρανίας συνεχίστηκαν και με το πέρας των διαδηλώσεων. Λίγες μέρες αργότερα, ξεκίνησε ο πόλεμος της Κριμαίας, που έμελλε να ανατρέψει συνολικά την πολιτική εικόνα της περιοχής. Για χάριν της Iστορίας, πρέπει να αναφέρουμε πως η Κριμαία υπήρξε παλαιόθεν πόλος έλξης ξένων δυνάμεων, καθώς η κατοχή της επιτρέπει την πρόσβαση στην Μαύρη Θάλασσα (ναυσιπλοΐα, έλεγχος των λιμανιών), ενώ χαρακτηρίζεται από πληθώρα πλουτοπαραγωγικών πηγών (το εύκρατο κλίμα που επικρατεί ευνοεί την γεωργία και τον τουρισμό της περιοχής). Κατά το παρελθόν, πραγματοποιήθηκε ο λεγόμενος «Κριμαϊκός Πόλεμος» (1853), μεταξύ Ρωσίας και Μεγάλων Δυνάμεων (Αγγλία, Γαλλία), ώστε οι τελευταίες να αποτρέψουν τις επεκτατικές τάσεις της Ρωσίας, που στόχο είχε να καταλάβει αυτό το νευραλγικό σημείο, κατά την προϊούσα διάλυση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.
Αυτή την φορά, τα πράγματα ήταν πιο σύνθετα. Εάν θέλαμε να σκιαγραφήσουμε τον πληθυσμό της Κριμαίας, θα λέγαμε πως πάνω από το 50% είναι Ρώσοι, ένα 10% είναι Τάταροι (μουσουλμανική μειονότητα που υπάρχει στην περιοχή από την κατάκτηση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας), ενώ ο υπόλοιπος πληθυσμός είναι κυρίως Ουκρανοί πολίτες. Στο παρελθόν, λόγω της μεγάλης επιρροής των Ρώσων, αριθμητικά, στην περιοχή ακούγονταν αιτήματα προσάρτησης του κρατιδίου στην Ρωσία, γεγονός που δεν έχει επιτραπεί για γεωστρατηγικούς λόγους.
Μετά την «Επανάσταση της Αξιοπρέπειας» (όπως αλλιώς ονομάστηκαν οι εξεγέρσεις του προηγούμενου διαστήματος), ρωσόφωνοι κάτοικοι της Κριμαίας βρήκαν την ευκαιρία να ξεκινήσουν επαναστάσεις, με σκοπό να αποσπάσουν τον πλήρη έλεγχο της χερσονήσου. Έπειτα από κάποιες μέρες, και συγκεκριμένα στις 16 Μαρτίου του 2014, διεξήχθη δημοψήφισμα στην Κριμαία, όπου τέθηκε η ερώτηση του εάν οι κάτοικοί της επιθυμούν την προσάρτησή τους στην «μητέρα Ρωσία». Η απάντηση, εξαιτίας και του μεγάλου ρωσικού πληθυσμού, ήταν, βεβαίως, θετική. Δυο μέρες αργότερα, η Κριμαία ενσωματώνεται στην Ρωσική Ομοσπονδία, τελεί ως αυτόνομο κρατίδιο, ενώ η Δύση και, φυσικά, οι Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής δεν αναγνωρίζουν την αυτονομία του κρατιδίου.
Τα δεινά, όμως, την Ουκρανίας δεν σταμάτησαν ούτε εδώ. Μετά την προσάρτηση της Κριμαίας στην Ρωσική Πολιτεία, ακολούθησε ο πόλεμος στο Donbass. Ως Donbass ορίζουμε αθροιστικά τις περιοχές Donetsk και Luhansk της ανατολικής Ουκρανίας. Επαναλαμβάνοντας την Ιστορία, περίπου στις 6 Απριλίου 2014, Ρώσοι αυτονομιστές (υπέρ της αυτονομίας της περιοχής), συγκρούστηκαν με την ουκρανική κυβέρνηση, ζητώντας την αυτονομία των περιοχών αυτών. Τελικά, τα αιτήματά τους δεν τέθηκαν σε ισχύ, καθώς η λύση, αυτή τη φορά, ήρθε σε διακρατικό επίπεδο. Κι αυτό γιατί επί την εποπτεία των Προέδρων της Ρωσίας, Vladimir Vladimirovich Putin, και της Ουκρανίας, Petro Oleksiyovych Poroshenko, καθώς και δύο από τους μεγαλύτερους παίκτες του Ευρωπαϊκού παιχνιδιού, της Καγκελαρίου της Γερμανίας, Angela Merkel, και του Προέδρου της Γαλλίας, François Hollande, υπεγράφη η συμφωνία του Μίνσκ, με σκοπό την άμεση παύση των εχθροπραξιών.
Η συμφωνία προέβλεπε, πέρα από τον τερματισμό του πολέμου, την παρακολούθηση των συνόρων του Donbass-Ουκρανίας από τον ΟΑΣΕ (Οργανισμός για την Ασφάλεια και την Συνεργασία στην Ευρώπη), με σκοπό την αποφυγή επανέναρξης των μαχών υπό την επίβλεψη αυτού του φορέα. Ακόμη, συμφωνήθηκε η αποστρατικοποίηση του σημείου, με την απομάκρυνση των ξένων μισθοφόρων. Δυστυχώς, καμία από τις παραπάνω αποφάσεις δεν τέθηκε σε ισχύ, καθώς, αν και η συμφωνία ίσχυε σε τυπικό επίπεδο, πρακτικά δεν υπήρξε ούτε μία μέρα «παύσης πυρός».
Αδυνατώντας να κατευνάσουν τους τόνους, οι ηγέτες έκαναν άλλη μία προσπάθεια, ξεκινώντας τις διαδικασίες υπογραφής του δεύτερου Μίνσκ, στις 12 Φεβρουαρίου 2015. Το δεύτερο Μίνσκ είχε τους ίδιους σκοπούς με το πρώτο, όμως, στην προκειμένη υπεγράφη από τον ΟΑΣΕ (Ελβετή ανταποκρίτρια Heidi Tagliavini), από τον Ουκρανό Πρόεδρο, Leonid Kuchma, τον Ρώσο Πρέσβη στην Ουκρανία, Mikhail Zurabov, και τους αρχηγούς των αυτονομιστών Alexander Zakharchenko (Donetsk) και Igor Plotnitsky (Luhansk). Η συμφωνία είχε διάρκεια εφαρμογής έως τις 21 Φεβρουαρίου 2022, όπως και τελείωσε με τον Πρόεδρο Putin να κηρύσσει ξανά τον πόλεμο στην Ουκρανία, στις 24 Φεβρουαρίου 2022. Είναι σημαντικό να τονίσουμε πως ούτε το δεύτερο Μίνσκ χαρακτηρίστηκε από επιτυχία, καθώς κατά καιρούς σημειώνονταν αναταράξεις στις περιοχές.
Συμπερασματικά, οι ανατολικές πλευρές της Ουκρανίας ήταν, και θα παραμείνουν, πόλος έλξης για το κράτος της Ρωσίας, η οποία βρίσκει αφορμή να μπλεχθεί στα Ουκρανικά δρώμενα λόγω του μεγάλου αριθμητικά ρωσικού πληθυσμού στην Ουκρανία. Το σημαντικό είναι πως οι πολύχρονες διαμάχες δεν μπόρεσαν να αντιμετωπιστούν δραστικά, οι διπλωματικές ενέργειες απέτυχαν παταγωδώς, οδηγώντας στο χειρότερο σενάριο του σήμερα, την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία. Ανεξαρτήτως των συμφερόντων που έχει να διεκδικήσει η κάθε μεριά, πρέπει να βρεθεί ο συμβιβασμός και το οριστικό τέλμα των εχθροπραξιών.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- “Remembering Ukraine’s Revolution of Dignity”, Open Democracy, διαθέσιμο εδώ
- “Τhe Minsk Conundrum: Western Policy and Russia’s war in Eastern Ukraine”, Chatham House, διαθέσιμο εδώ
- «Αθόρυβη απόσχιση της Ανατολικής Ουκρανίας», Deutsche Welle, διαθέσιμο εδώ
