Της Νικολέττας Παπαθανασίου,
Αδιαφιλονίκητα, στη σύγχρονη εποχή, θα μπορούσαμε να ισχυριστούμε πως δεν υπάρχει ούτε ένας άνθρωπος στον ανεπτυγμένο κόσμο που δε χρειάστηκε ποτέ στη ζωή του να λάβει αντιβίωση. Λέξεις όπως Augmentin και Claripen ανασύρουν δυσάρεστες αναμνήσεις από την παιδική ηλικία, στις οποίες οι αγανακτισμένοι γονείς μας κατέβαλαν απέλπιδες προσπάθειες να μας ξεγελάσουν, κάθε φορά που μας χορηγούσαν το όχι και τόσο εύγευστο σιρόπι. Γενικότερα, η λήψη αντιβιοτικών ενδείκνυται για την καταπολέμηση ενός πλήθους βακτηριακών λοιμώξεων, τις οποίες ο οργανισμός αδυνατεί να αντιμετωπίσει με μόνο σύμμαχο τους μηχανισμούς που διαθέτει. Το πρώτο αντιβιοτικό, η πενικιλίνη, ανακαλύφθηκε τη δεκαετία του 1920 από τον Alexander Fleming κατά τύχη, όταν η μελετώμενη καλλιέργειά του μολύνθηκε από μούχλα. Από τη στιγμή που τα αντιβιοτικά διατέθηκαν ευρέως στην αγορά, τη δεκαετία του 1940, το προσδόκιμο ζωής αυξήθηκε και η θνησιμότητα πολλών βακτηριακών λοιμώξεων ελαττώθηκε. Οι χρήσεις, τα είδη, καθώς και οι παρενέργειες των ποικίλων αντιβιοτικών εξετάζονται στις επόμενες ενότητες.
Αρχικά, χρειάζεται να καταστήσουμε εναργές πως η δράση των αντιβιοτικών είναι αποτελεσματική μόνο κατά των παθογόνων βακτηρίων. Χρειάζεται να υπογραμμίσουμε σε αυτό το σημείο πως στο σώμα μας αποικούν εκατοντάδες χιλιάδες βακτηριακοί μικροοργανισμοί, οι οποίοι όχι μόνο δεν είναι παθογόνοι, αλλά είναι χρήσιμοι για τον οργανισμό μας. Τα αντιβιοτικά, λοιπόν, ενεργούν είτε εξουδετερώνοντας τα παθογόνα βακτήρια με πλείστους τρόπους είτε αναστέλλοντας τον πολλαπλασιασμό τους. Ορισμένες από τις διάφορες λοιμώξεις στις οποίες ενδείκνυται η χρήση αυτών είναι οι εξής: ωτίτιδα, ρινίτιδα, βακτηριακή πνευμονία, δερματικές λοιμώξεις, λοιμώξεις των νεφρών και του ευρύτερου ουροποιητικού συστήματος, καθώς και λοίμωξη από στρεπτόκοκκο. Το κοινό κρυολόγημα και η γρίπη δεν αντιμετωπίζονται με τη χορήγηση αυτών, καθώς αμφότερα προκαλούνται από ιούς.
Τα αντιβιοτικά κυκλοφορούν στην αγορά διαθέτοντας δύο ονόματα. Το πρώτο προκύπτει από τη φαρμακευτική εταιρεία που είναι υπεύθυνη για την παραγωγή αυτού, και το δεύτερο ανακύπτει από τη χημική δομή της κύριας ουσίας του (π.χ. Zithromax και αζιθρομυκίνη αντίστοιχα). Αν και υπάρχουν πάνω από εκατό διαφορετικά αντιβιοτικά, πολλά από αυτά έχουν μια κοινή προέλευση όσον αφορά την κύρια θεραπευτική ουσία τους, επομένως κατατάσσονται σε μία από τις ακόλουθες κατηγορίες:
- Πενικιλίνες, όπως η πενικιλίνη και η αμοξυκιλλίνη
- Κεφαλοσπορίνες, όπως η κεφαλεξίνη
- Μακρολίδια, όπως η ερυθρομυκίνη, η κλαριθρομυκίνη και η αζιθρομυκίνη
- Φλουοροκινολόνες, όπως η σιπροφλοξασίνη, η λεβοφλοξασίνη και η οφλοξασίνη
- Σουλφοναμίδια, όπως η κο-τριμοξαζόλη και η τριμεθοπρίμη
- Τετρακυκλίνες, όπως η δοξοκυκλίνη
- Αμινογλυκοσιδάσες, όπως η γενταμυκίνη και η τομπραμυκίνη.
Παρά τις αναμφισβήτητα ευεργετικές δράσεις των φαρμάκων αυτών, έχουν καταγραφεί διάφορες ανεπιθύμητες ενέργειες από ασθενείς. Οι πιο κοινές εξ αυτών είναι οι εμετοί, η ναυτία, το κοιλιακό άλγος, η ανορεξία και οι υδαρείς κενώσεις. Περιστασιακά, ασθενείς αναφέρουν και παρενέργειες όπως τα ερυθήματα και η δύσπνοια. Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός πως οι ειδήμονες δεν συνιστούν τη συνδυασμένη χρήση αντιβιοτικών και αντισυλληπτικών χαπιών, καθώς είναι πιθανόν να αμβλύνεται η λειτουργικότητα των χαπιών αυτών. Η σημαντικότερη παρενέργεια των αντιβιοτικών είναι η πρόκληση μιας αλλεργικής αντίδρασης, στην περίπτωση της οποίας επιτάσσεται η επικοινωνία με τον θεράποντα ιατρό και η άμεση παρέμβαση αυτού, προκειμένου να υποβληθεί ο ασθενής σε εναλλακτική θεραπευτική διαδικασία.
Η επιλογή του κατάλληλου αντιβιοτικού συνιστά μια πολύπλοκη απόφαση που ο γιατρός καλείται να λάβει. Ο ίδιος χρειάζεται να λάβει υπόψιν του μια πληθώρα παραγόντων, με τον πιο κυρίαρχο από αυτούς να είναι το είδος της λοίμωξης που ταλαιπωρεί τον ασθενή του. Για παράδειγμα, στην περίπτωση μιας ρινίτιδας, ο γιατρός κατέχει τη γνώση αναφορικά με το είδος των βακτηρίων που προσβάλλουν το ανώτερο αναπνευστικό, με αποτέλεσμα αυτομάτως να εστιάζει την προσοχή του σε συγκεκριμένο πλήθος αντιβιοτικών. Ακόμα, άλλοι παράγοντες είναι, φυσικά, η παρουσία αλλεργιών, το κόστος φαρμακευτικής περίθαλψης, καθώς και οι πιθανές ανεπιθύμητες ενέργειες του φαρμάκου. Σε ορισμένες ιδιάζουσες περιπτώσεις, ο ειδικός ίσως χρειαστεί να διεξάγει μερικές εργαστηριακές μελέτες του παθογόνου μικροοργανισμού, προκειμένου να καταλήξει στην καταλληλότερη θεραπευτική προσέγγιση για τον ασθενή του.
Συμπερασματικά, τα αντιβιοτικά αποτελούν τον πολυτιμότερο σύμμαχο που διαθέτει η επιστημονική κοινότητα στη μάχη κατά των παθογόνων βακτηρίων. Ωστόσο, από την ευρεία και υπέρμετρη χρήση αυτών, έχει ανακύψει ένα μείζον ζήτημα: η λεγόμενη «αντίσταση στα αντιβιοτικά». Ουσιαστικά, πολλά παθογόνα βακτήρια, ύστερα από συνεχή έκθεσή τους στα αντιβιοτικά, έχουν μεταβάλει τη γενετική τους υπόσταση, ως μια προσπάθεια προσαρμογής στις θανατηφόρες συνθήκες που τους υποβάλλουν τα αντιβιοτικά, με αποτέλεσμα να είναι πλέον ανθεκτικά σε αυτά. Πρόκειται για μια ιδιαίτερα σοβαρή κατάσταση, καθώς πολλά αντιβιοτικά δεν έχουν πλέον καμία επίδραση σε ορισμένα βακτήρια, με αποτέλεσμα να απαιτείται η εφαρμογή μιας εναλλακτικής θεραπείας. Ευτυχώς, ο σχεδιασμός και η ανακάλυψη όλο και περισσότερων νέων αντιβιοτικών βρίσκεται σε εξέλιξη και δεδομένης της διηνεκούς και ραγδαίας προόδου της ιατρικής επιστήμης, το μέλλον προβλέπεται ευοίωνο.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- E. Stephens (2021), Antibiotics, emedicinehealth.com. Διαθέσιμο εδώ
- What Are Antibiotics? (2021), webmd.com. Διαθέσιμο εδώ
