Της Κωνσταντίνας Μουμτζή,
Τον Μάιο του 2009 στο Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου των Καννών έκανε την πρώτη προβολή της μία ταινία, η οποία θα άλλαζε τα ελληνικά δεδομένα έξι μήνες μετά, ο «Κυνόδοντας» του Γιώργου Λάνθιμου. Όλες οι ταινίες του Λάνθιμου έχουν καινοτόμο χαρακτήρα και κάνουν πάντα την υπέρβαση μέσα από «ακραίους» συμβολισμούς.
Ο «Κυνόδοντας» παρουσιάζει την επίδραση που έχει το περιβάλλον, στο οποίο διαπαιδαγωγείται και μεγαλώνει ένα παιδί. Η οικογένεια που παρουσιάζεται έχει τρία παιδιά, δύο κόρες και έναν γιο. Τα παιδιά αυτά μετά από επιλογή των γονέων ζουν απομονωμένα στο σπίτι και δεν έχουν αποκτήσει απολύτως καμία επαφή με την καθημερινότητα του έξω κόσμου. Όλες τους τις δραστηριότητες τις πραγματοποιούν μέσα στο σπίτι, όπου μάλιστα είναι υπεύθυνοι οι γονείς ακόμα και για τη βασική τους εκπαίδευση. Αυτό σημαίνει ότι έχουν τη δυνατότητα να τους παρουσιάζουν τα πράγματα όπως θέλουν οι ίδιοι(!). Για παράδειγμα, το τηλέφωνο είναι η αλατιέρα, η θάλασσα είναι ένα είδος πολυθρόνας, αλλά προφανώς και οι «απρεπείς» λέξεις κατά τη γνώμη τους δεν υπήρχαν καν ή άλλαζαν επίσης ολοκληρωτικά το περιεχόμενο. Για να πείσουν τα παιδιά να παραμείνουν στο σπίτι χρησιμοποιούν τον φόβο, καθώς τους αναφέρεται ότι είχαν ακόμη έναν αδερφό, ο οποίος πέθανε από μια γάτα, το πιο επικίνδυνο ζώο του πλανήτη. Έκπληξη αποτελεί το γεγονός ότι ο πατέρας φέρνει στο σπίτι μια κοπέλα συχνά για να ικανοποιήσει τις σεξουαλικές ανάγκες του γιου του (στην πορεία τη βλέπουμε να αποκτά σεξουαλικές σχέσεις και με τη μία κόρη).
Το όνομα της ταινίας αποκαλύπτει και τη στιγμή που μπορούν να φύγουν από το σπίτι και συγκεκριμένα, όταν πέσει ο αριστερός ή δεξιός κυνόδοντας και περαιτέρω να οδηγήσουν αυτοκίνητο αν ξαναβγεί ο κυνόδοντας. Ένα βράδυ η μία κόρη αποφασίζει ότι ήρθε η ώρα να βγει έξω και έτσι καταλήγει να βγάζει τον κυνόδοντά της και να κρύβεται στο πορτ-μπαγκάζ του πατέρα της, για να τη μεταφέρει το πρωί έξω.
Ακόμα και κάποιος να μην έχει δει την ταινία, μετά από αυτή τη σύντομη παρουσίαση αντιλαμβάνεται το βασικό νόημά της που αναφέρθηκε και νωρίτερα. Βασίζονται στα ερεθίσματα που λαμβάνουν από τους γονείς τους αποκλειστικά για την κατανόηση της πραγματικότητας. Σίγουρα η ανάγκη της ελευθερίας, όμως, που θα αναπτύσσουν τα παιδιά καθώς θα μεγαλώνουν κι’ άλλο και θα αντιλαμβάνονται πως δεν θα βγουν έξω, είναι ζωτικής σημασίας περισσότερο από οτιδήποτε άλλο.
Όσον αφορά τους γονείς, η πρακτική που ακολούθησαν γεννά τον προβληματισμό του θεατή. Θα μπορούσε πιθανόν η διαχείρισή τους να οφείλεται σε κάποια ψυχική διαταραχή. Από την άλλη, όμως, μπορεί κιόλας να έβλεπαν στην κοινωνία μόνο την αρνητική πλευρά της και τους κινδύνους που ελλοχεύουν, ώστε να θεώρησαν αυτήν την πρακτική ως τρόπο προστασίας των παιδιών.
Ένα άλλο θέμα που πραγματεύεται η ταινία είναι η εφηβική σεξουαλικότητα. Παρατηρούμε ότι ο πατέρας ενδιαφέρεται περισσότερο για την ικανοποίηση των σεξουαλικών ορμών του αγοριού παρά των κοριτσιών. Φαίνεται (και) από αυτό το περιστατικό, ότι η οικογένεια είναι παλαιών αρχών, όπου η σεξουαλικότητα των κοριτσιών αποτελεί ταμπού και ίσως θα το θεωρούσαμε και μία μορφή πατριαρχίας. Βέβαια, αυτό το στοιχείο της πατριαρχίας είναι διάχυτο στην ταινία εφόσον ο πατέρας είναι ο μόνος που αποφασίζει για την τύχη της οικογένειας. Το εφηβικό στοιχείο σε όλο το φάσμα του καταπιέζεται και οι γονείς προάγουν έναν τρόπο ζωής που θα καθηλώσει τα παιδιά τους στην παιδική ηλικία.
Θεωρώ ότι η επιλογή του συγκεκριμένου δοντιού δεν είναι τυχαία από τον Λάνθιμο. Καμία επιλογή του δεν βασίζεται στην τύχη. Οι κυνόδοντες ονομάστηκαν έτσι από την αρχαία ελληνική λέξη «κύων», δηλαδή ο σκύλος. Ο πατέρας σε όλη την ταινία ζητάει την πιστή και τυφλή εμπιστοσύνη των παιδιών του και της γυναίκας του.
Είναι τρομακτικό και συνάμα συγκλονιστικό να το συλλογιστούμε όλο αυτό. Μπορεί και εμείς να είμαστε μέρη μιας πραγματικότητας που ουσιαστικά δεν αποτελεί την πραγματικότητα. Μπορεί να μάθαμε πράγματα με διαφορετικό νόημα και να είμαστε πίσω από έναν αόρατο φράχτη που δεν μπορούμε να σπάσουμε για να βγούμε παραέξω. Όλοι έχουμε αποδεχτεί την αλήθεια που μας έχουν παρουσιάσει χωρίς προφανώς να αμφισβητούμε αν η θάλασσα είναι το απέραντο γαλάζιο που κολυμπάμε ή ένα είδος πολυθρόνας τελικά. Είμαστε διατεθειμένοι, όμως, να αποδράσουμε από τον μικρόκοσμό μας;
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Κυνόδοντας, athinorama.gr, διαθέσιμο εδώ.
- Βραβεύτηκε στις Κάννες ο Λάνθιμος, cinemagazine.com, διαθέσιμο εδώ.
