Της Σύλιας Δόσπρα,
Η διεθνής ισορροπία και ειρήνη φαίνεται να έχει κλονιστεί ιδιαίτερα τα τελευταία εικοσιτετράωρα, αφού, μετά την εισβολή της Ρωσίας στο ουκρανικό έδαφος, το μέλλον του ουκρανικού λαού μοιάζει πιο αβέβαιο από ποτέ. Τα κράτη-μέλη του ΝΑΤΟ έχουν ήδη αρχίσει να κινητοποιούνται, ενώ ερωτηματικό αποτελεί το ποια θα είναι η θέση της Τουρκίας, εν μέσω της σημαντικότερης, ίσως, πρόκλησης που καλείται να αντιμετωπίσει η διεθνής κοινότητα τα τελευταία χρόνια. Ήδη από τις πρώτες ώρες της εισβολής, την 24η Φεβρουαρίου, ο πρέσβης της Ουκρανίας στη Τουρκία, Vasyl Bodnar, έκανε έκκληση στον Τούρκο Πρόεδρο, Recep Tayyip Erdogan, να επικαλεστεί τη Συνθήκη του Μontreux και να προχωρήσει στο κλείσιμο των στενών του Βοσπόρου και των Δαρδανελίων για τα ρωσικά πλοία, απαγορεύοντας, έτσι, την πρόσβαση της Ρωσίας στη Μαύρη θάλασσα. Το αίτημα αυτό φαίνεται να έφερε σε εξαιρετικά δύσκολη θέση την τουρκική πλευρά, η οποία δεν έχει δώσει κάποια σαφή απάντηση στο αίτημα του Ουκρανού Πρέσβη, επιθυμώντας να διατηρήσει τις φιλικές σχέσεις που έχει και με τις δύο χώρες.
Το κλείσιμο των στενών συνιστά μείζονος σημασίας ζήτημα για την ουκρανική πλευρά, καθώς θα ασκήσει έντονη πίεση στα ρωσικά πλοία, αποκλείοντάς τους την είσοδο στη Μαύρη θάλασσα, χωρίς, όμως, αυτό να σημαίνει πως τα ρωσικά πλοία που σταθμεύουν μόνιμα εκεί δεν θα μπορούν να διέρχονται κανονικά. Με την απόφαση, όμως, να βρίσκεται στα χέρια της Τουρκίας, τα πράγματα γίνονται πιο περίπλοκα, καθώς η Τουρκία ναι μεν αποτελεί μέλος του ΝΑΤΟ, το οποίο συνεπάγεται πως θα πρέπει να είναι ταγμένη με την πλευρά της Δύσης, αλλά, ταυτόχρονα, επιθυμεί να διατηρήσει τις καλές σχέσεις που έχει με τη Ρωσία, με την οποία συνεργάζεται τόσο στον τομέα της ενέργειας όσο και της άμυνας. Προς το παρόν, ο Τούρκος Πρόεδρος διατηρεί σιωπή και έχει αρκεστεί, απλώς, στο να εκφράσει δημόσια τη λύπη του για τον πόλεμο που έχει ξεσπάσει μεταξύ των δυο χωρών. Με τις εντάσεις, όμως, να κλιμακώνονται και τη Ρωσία να μην δείχνει να υποχωρεί, ο Erdogan θα πρέπει να δώσει άμεσα απαντήσεις, σχετικά με το καθεστώς που θα επικρατήσει στα στενά, το οποίο είναι αυτό που πιθανόν να φέρει αλλαγή στις στρατηγικές ισορροπίες του πολέμου.
Η Τουρκία, από το 1936, με την υπογραφή της Συνθήκης του Montreux, κρατά στα χέρια της τα κλειδιά των Στενών και, ως εκ τούτου, είναι αυτή που ορίζει το ποιος θα έχει πρόσβαση στον Εύξεινο Πόντο. Πιο συγκεκριμένα, η Συνθήκη για το καθεστώς των Στενών δίνει τον πλήρη έλεγχο τους στην Τουρκία και, ταυτόχρονα, της δίνει το δικαίωμα να διατηρεί στρατιωτικές δυνάμεις εκεί. Παράλληλα, επιτρέπει την ελεύθερη διέλευση μη στρατιωτικών πλοίων σε περίοδο ειρήνης, τη διέλευση πολεμικών πλοίων παρευξείνιων χωρών με κάποιους όρους και περιορίζει τη διέλευση πολεμικών πλοίων που δεν ανήκουν σε παρευξείνια κράτη. Ακόμη, κατά τη διάρκεια πολέμου έχει το δικαίωμα να περιορίσει τη διέλευση πολεμικών πλοίων που δεν σταθμεύουν μόνιμα εκεί και σε περίπτωση που απειληθεί η ίδια, να κλείσει τα στενά. Με λίγα λόγια, θα μπορούσαμε να πούμε πως η Σύμβαση του Montreux παίζει ιδιαίτερα σημαντικό ρόλο για τη διατήρηση, ή μη, της περιφερειακής ειρήνης στην περιοχή.
Η γεωπολιτική αξία των Στενών του Βοσπόρου είναι αυτή που αναδεικνύει την Τουρκία σε συνδιαμορφωτή των εξελίξεων που μαίνονται στην Ουκρανία. Με την ανάγκη επέμβασης του ΝΑΤΟ να γίνεται όλο και πιο επιτακτική, είναι άμεση ανάγκη ο Erdogan να αποφασίσει εάν θα περιορίσει την είσοδο της Ρωσίας στη Μαύρη θάλασσα και, ταυτόχρονα, εάν θα επιτρέψει σε ΝΑΤΟ και Η.Π.Α. την πρόσβαση στον Εύξεινο Πόντο, και κατ’ επέκταση στις ουκρανικές ακτές. Μία θετική απάντηση του Erdogan στο αίτημα του Ουκρανού πρέσβη θα σήμαινε την ταυτόχρονη κατάταξη της Τουρκίας ενάντια στη Ρωσία, καθώς από τα Στενά του Βοσπόρου διέρχεται ο ρωσικός στόλος και τα ρωσικά εμπορικά πλοία στη Μαύρη θάλασσα.
Παρά το γεγονός πως η Τουρκία προσπαθεί να διατηρήσει ουδετερότητα στον πόλεμο μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας, μετά την έκκληση του Ουκρανού Προέδρου, Volodymyr Zelenskyy, για κλείσιμο των στενών και ταυτόχρονη στρατιωτική και ανθρωπιστική βοήθεια, ο Τούρκος Υπουργός Εξωτερικών, Mevlüt Çavuşoğlu, την Κυριακή 27 Φεβρουαρίου, έσπευσε να δηλώσει πως αναγνωρίζει την κατάσταση στην Ουκρανία ως εμπόλεμη και, συνεπώς, θα εφαρμοστούν ρητά οι διατάξεις που προβλέπει η συνθήκη του Montreux. Οι εξελίξεις των επόμενων ημερών θα δείξουν εάν και κατά πόσο η τουρκική πλευρά θα κάνει πραγματικότητα τις δεσμεύσεις της.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Turkey to implement Montreux Convection due to Ukraine war, Daily Sabah, διαθέσιμο εδώ
- Russia has right to pass straits even if Turkey closes them under Montreux: Turkish FM, Hurriyet Daily News, διαθέσιμο εδώ
- Πόλεμος στην Ουκρανία: Γιατί είναι κομβικής σημασίας τα Στενά του Βοσπόρου-Η σιωπή του Ερντογάν, Το Βήμα, διαθέσιμο εδώ
- Πόλεμος στην Ουκρανία: Kλείνει η Τουρκία τα Στενά του Βοσπόρου για τα ρωσικά πλοία;, In, διαθέσιμο εδώ
