Της Ζαφειρίας Πολυχρονιάδου,
Ο Φεβρουάριος αποτελεί τον μήνα των ερωτευμένων και της αγάπης, με ορόσημα αφενός τη γιορτή του Αγίου Βαλεντίνου και αφετέρου τη γιορτή των Αγίων Ακύλα και Πρίσκιλλα της Ορθόδοξης Εκκλησίας.
Η θεματική του έρωτα εντοπίζεται ήδη από τα έργα της αρχαιότητας, με τα λυρικά ποιήματα της Σαπφούς, τις μυθολογικές ιστορίες, το Συμπόσιο του Πλάτωνα, άντεξε μέχρι τα «σκοτεινά» χρόνια του Μεσαίωνα με τις ιπποτικές μπαλάντες, κυριάρχησε στα έργα τις δημώδους γραμματείας με εξέχοντα τον Ερωτόκριτο, τις ερωτικές αφηγήσεις ζευγαριών, όπως του Λιβίστρου και της Ροδάμνης και τις ερωτικές ποιητικές συλλογές της Ρόδου και της Κύπρου. Στη συνέχεια, αναζωπυρώθηκε με τα έργα του Σαίξπηρ, αποκτώντας πιο τραγικές διαστάσεις, για να εξιδανικευτεί αργότερα με το ρεύμα του ρομαντισμού.
Στο παρόν άρθρο το θέμα του έρωτα θα προσεγγιστεί μέσα από ένα κινηματογραφικό έργο, Ο Επαναστάτης Ποπολάρος.
Η ταινία βασίστηκε στη θεατρική διασκευή της νουβέλας Ο Αντάρτης του Γρηγόριου Ξενόπουλου, που ονομαζόταν Ο Ποπολάρος και κυκλοφόρησε το 1913. Το θεατρικό αυτό έργο πραγματεύεται το ειδύλλιο που αναπτύσσεται στα τέλη του 19ου αιώνα στη Ζάκυνθο, ανάμεσα στον «ποπολάρο» Ζέπο και την κοντεσίνα Έλντα. Ο έρωτας των δύο αυτών νέων θα βιώσει πολλές δυσκολίες και, προκειμένου να ευοδωθεί, θα χρειαστεί να υπερπηδήσει ορισμένα εμπόδια, όπως το φαινομενικά αγεφύρωτο κοινωνικό χάσμα ανάμεσά τους, όπως και τον πατέρα της κοντεσίνας, ο οποίος επιδιώκει η κόρη του να παντρευτεί τον πάμπλουτο επιχειρηματία Ρόμπερτ Μπράουν. Το έργο θα καταλήξει σε ένα χαρούμενο τέλος, αφού ο κόντες εν τέλει αποδέχεται τη σχέση ανάμεσα στον Ζέπο και την Έλντα.
Η θεατρική διασκευή διαφέρει αρκετά από την πρωτότυπη νουβέλα, στην οποία η κοντεσίνα δεν είναι ερωτευμένη με τον ποπολάρο Ζέπο και, μάλιστα, τον θεωρεί κατώτερό της, ενώ θέμα του έργου συνιστά η ταξική πάλη που ξεκινά ο Ζέπος και όχι κάποια ερωτική σχέση.
Ο Γρηγόριος Ξενόπουλος, γεννηθείς το 1867 στη Ζάκυνθο, υπήρξε ένας λόγιος πεζογράφος της γενιάς του 1880 και άρα τα έργα του επηρεάζονται τόσο από το ρεύμα του ρεαλισμού, όσο και από το ρεύμα του νατουραλισμού, καθώς, επίσης, υπήρξε ένας από τους εισηγητές του αστικού μυθιστορήματος στην Ελλάδα του 20ού αιώνα.
Τα διηγήματά του διακρίνονται σε ζακυνθινά, αθηναϊκά και μικτά, ανάλογα με τον τόπο στον οποίο διαδραματίζεται η ιστορία. Χαρακτηριστικό ίδιον της γραφής του Ξενόπουλου αποτελεί η περιγραφή του καμβά της ελληνικής κοινωνίας της εποχής του, με ευρωπαϊκές αποχρώσεις και η αποτύπωση χαρακτήρων με ψυχολογικό βάθος. Επίσης, συνήθιζε να διασκευάζει αρκετά διηγήματά του στη μορφή θεατρικού κειμένου.
Πέρα από ένας πολυγραφότατος πεζογράφος και μια εμβληματική λόγια μορφή, άφησε το σημάδι του και στο θέατρο, υπό την έννοια πως διαμόρφωνε χαρακτήρες «καθημερινούς», ρεαλιστικούς, πιο κοντά στον μέσο αναγνώστη και θεατή.
Στις 20 Δεκεμβρίου 1971 κυκλοφόρησε η ταινία Ο Επαναστάτης Ποπολάρος, από τον κινηματογραφικό κολοσσό παραγωγής ταινιών της εποχής Φίνος Φιλμ. Τη σκηνοθεσία και το σενάριο της ταινίας ανέλαβε ο Γιάννης Δαλιανίδης, ενώ τη μουσική της ταινίας συνέθεσε ο Μίμης Πλέσσας.
Αποτέλεσε μια αρκετά ακριβή παραγωγή, με πολλά εξωτερικά γυρίσματα στο νησί της Ζακύνθου. Τους χαρακτήρες της ταινίας ενσάρκωσε μια ταλαντούχα ομάδα ηθοποιών, όπως ο Κώστας Πρέκας, η Μπέτυ Λιβανού, ο Διονύσης Παπαγιαννόπουλος, ο Ανδρέας Φιλιππίδης, η Κατερίνα Γιουλάκη και πολλοί άλλοι.
Η ιστορία της ταινίας διαδραματίζεται, όπως και στο θεατρικό έργο του Ξενόπουλου, στο νησί της Ζακύνθου, η κοινωνία του οποίου αποτελείται από τρεις κοινωνικές τάξεις αρκετά διακριτές μεταξύ τους, τους ευγενείς που κατέχουν αριστοκρατικούς τίτλους και εκτάσεις γης, τους ανερχόμενους αστούς και, τέλος, την πλειοψηφία του νησιού, τους ποπολάρους.
Η όμορφη, αλλά και κακομαθημένη κοντεσίνα Έλντα ανήκει στην πρώτη κοινωνική τάξη και είναι κόρη του μεγαλοκτηματία και πολιτικού κόντε Δημαρά, ενώ από την άλλη, ο Ζέπος, γιος ενός σταφυδέμπορα του νησιού και πτυχιούχος νομικής στην Αθήνα ανήκει στην τρίτη τάξη των ποπολάρων. Ένα καλοκαίρι, στα κτήματα του κόντε Δημαρά, η Έλντα και ο Ζέπος θα συναντηθούν και θα αναπτυχθεί ένα ειδύλλιο ανάμεσά τους, το οποίο, όμως, δε θα καταφέρει να καρποφορήσει. Το κοινωνικό χάσμα που τους διαχωρίζει φαντάζει ανυπέρβλητο, καθώς, επίσης, και οι προσπάθειες των οικογενειών τους να συνειδητοποιήσουν την αγεφύρωτη απόσταση που τους χωρίζει κοινωνικά.
Η Έλντα θα επιμείνει να κρατηθεί η σχέση τους κρυφή, την οποία αντιμετωπίζει αρκετά επιπόλαια στην αρχή. Σε αντίθεση με τον Ζέπο, ο οποίος φρονεί πως η Έλντα τον αγαπά τόσο, ώστε δεν αναγνωρίζει τις κοινωνικές διακρίσεις και πως θα τον περιμένει στο νησί, μέχρι να αποφοιτήσει εκείνος από τη σχολή του και να την παντρευτεί.
Όταν επέστρεψαν οι δυο τους στην πόλη, ο Ζέπος θα κάνει το «μοιραίο» λάθος να τη χαιρετήσει δημόσια, κάτι που θα εξοργίσει τον πατέρα της και λόγω της ταπεινής καταγωγής του Ζέπου και επειδή επιδιώκει να δώσει λόγο η κόρη του με έναν πάμπλουτο επιχειρηματία, τον Ρόμπερτ Μπράουν.
Η άρνηση της οποιαδήποτε σχέσης που αυτοί είχαν, από τη μεριά της Έλντας στον πατέρα της, η προκλητική στάση των ξαδέρφων της απέναντι στον Ζέπο, δηλώνοντάς του πως η Έλντα δε θα δεχόταν ποτέ να παντρευτεί έναν ποπολάρο, οι προσπάθειες του αστού θείου του να τον μεταπείσει να επιστρέψει στην Αθήνα και να αφοσιωθεί στις σπουδές του και η εμφάνιση του Ρόμπερτ Μπράουν στο προσκήνιο ωθούν τον Ζέπο στα άκρα. Με αμείωτη ορμητικότητα και πάθος, ο Ζέπος εξελίσσει τον αγώνα για τη διεκδίκηση της αγαπημένης του σε έναν αγώνα κατά των κοινωνικών διακρίσεων, των αριστοκρατικών τίτλων και της κοινωνικής ανισότητας.
Θα προσβάλει πρέσβεις, θα έρθει αντιμέτωπος με μπράβους, θα φτάσει και στο σημείο να θίξει και την αγαπημένη του Έλντα. Ύστερα, θα επιστρέψει στην Αθήνα για να συνεχίσει τις σπουδές του. Εκεί θα του δοθεί ο απαραίτητος χώρος και χρόνος για να ηρεμήσει το ατίθασο πνεύμα του και να καταλαγιάσει τον θυμό του. Όμως, ο έρωτας και η αγάπη του για την Έλντα θα παραμείνουν πράγματα σταθερά και ακλόνητα.
Θα επιστρέψει ξανά στο νησί. Στο δεύτερο μισό της ταινίας θα συγκρουστεί σφοδρά με τον πατέρα της Έλντα, τον κόντε Δημαρά, αλλά, επίσης, θα έρθει αντιμέτωπος και με ολόκληρο το νησί. Θα καταδικάσει δημόσια το σύστημα «αστυνόμευσης» των αριστοκρατών, αποτελούμενο από υπάκουα «ανρθωπάκια», ώστε να αποσιωπώνται αντίθετες γνώμες και φωνές, θα απαιτήσει τον σεβασμό και την ισότιμη μεταχείριση από τους ευγενείς και, φυσικά, θα δηλώσει ελεύθερα την αγάπη που θρέφει για την Έλντα.
Και εκείνη, όμως, θα προδώσει αρκετές φορές τον έρωτά της για τον Ζέπο, μέσω των πράξεών της. Όταν θα επιχειρήσει να δωροδοκήσει τον υπηρέτη του πατέρα της, για να μην δείρει τον Ζέπο, και όταν θα το φανερώσει στον πατέρα της, παρακαλώντας τον να μην προκαλέσει κακό στον Ζέπο.
Μέχρι και πριν να τελειώσει η ταινία, ο θεατής δυσκολεύεται να φανταστεί πως θα μπορούσαν οι δύο αυτοί νέοι να καταλήξουν μαζί, μιας και ο Ζέπος στο τέλος θα αποδεχτεί το γεγονός πως η Έλντα πρόκειται να παντρευτεί τον Μπράουν, το ίδιο και η Έλντα, ώστε να μην συμβεί το οτιδήποτε στον Ζέπο.
Όλα, όμως, θα αλλάξουν, όταν με μια ευφυή σκηνοθετική κίνηση, ο Ζέπος θα σώσει τον κόντε Δημαρά από ένα μαινόμενο πλήθος αντίπαλων πολιτικών. Ο κόντε Δημαράς θα εκτιμήσει τη λεβεντιά του Ζέπου και θα του «επιτρέψει» να κλέψει την Έλντα, πράγμα που θα συμβεί κιόλας στο τέλος της ταινίας.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Επαναστάτης Ποπολάρος, web.archive.org, διαθέσιμο εδώ.
- Ξενόπουλος Γρηγόριος, greek-language.gr, διαθέσιμο εδώ.
