Της Αριάδνης-Παναγιώτας Φατσή,
Είναι ιδιαίτερα σπάνιο να μην έχει ακούσει κανείς ποτέ το όνομα του Αδόλφου Χίτλερ —στο σχολείο, στον κινηματογράφο, στις σειρές και τα ντοκιμαντέρ, ο Φύρερ έχει γίνει συνώνυμο της βαρβαρότητας και της φρικαλεότητας του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, ιδίως λόγω των απόψεών του για την ανωτερότητα της αρίας φυλής, οι οποίες οδήγησαν σε μια άνευ προηγουμένου εξόντωση των Εβραίων. Πολλοί έχουν την εικόνα του Χίτλερ ως ενός μοναχικού ανθρώπου, που κατάφερε με τον δικό του τρόπο να αναρριχηθεί στην εξουσία. Όμως, κάτι τέτοιο φαίνεται ότι είναι μάλλον μια παρανόηση. Η συγγραφέας του βιβλίου που παρουσιάζουμε σήμερα καταρρίπτει αυτό ακριβώς το στερεότυπο, μέσα από εμπεριστατωμένη ιστορική έρευνα.
Το νέο βιβλίο της Γερμανίδας ιστορικού Heike Görtemaker, με βάση άγνωστα μέχρι σήμερα δεδομένα, παρουσιάζει μια διαφορετική εικόνα του Χίτλερ. Πολλές είναι οι παρανοήσεις σχετικά με τη μοναχικότητα του δικτάτορα, αλλά από ό,τι φαίνεται, ο Φύρερ μπόρεσε να αναλάβει την εξουσία και να την ασκήσει με τον τρόπο που επιθυμούσε επί σειρά ετών, ακριβώς επειδή στηριζόταν σε ένα δίκτυο συνεργατών και διαπροσωπικών σχέσεων, το οποίο του εξασφάλιζε οικονομική και ηθική στήριξη, αλλά και φρόντιζε την εικόνα του προς τα έξω. Πριν, όμως, γίνει μια πιο λεπτομερής αναφορά στα περιεχόμενα του ενδιαφέροντος αυτού αναγνώσματος, ας δούμε ποια είναι η συγγραφέας. Η Heike Görtemaker είναι ιστορικός, με σπουδές επίσης στη φιλολογία και τα οικονομικά και ζει στο Βερολίνο. Ιδιαίτερα γνωστή είναι η βιογραφία που έχει γράψει για τη δημοσιογράφο Margret Boveri, ενώ αίσθηση προκάλεσε και το βιβλίο της για τη ζωή της Εύα Μπράουν, ερωμένης του Χίτλερ μέχρι το τέλος της ζωής του.
Το παρόν βιβλίο, Η αυλή του Χίτλερ: Ο στενός κύκλος του Φύρερ στο Τρίτο Ράιχ και μετέπειτα, κυκλοφόρησε σε ελληνική μετάφραση του Γιάννη Κέλογλου τον Ιούλιο του 2021 και οι αναγνώστες μπορούν να το αναζητήσουν από τις Εκδόσεις Gutenberg. Το βιβλίο χωρίζεται σε τρία μέρη, τα οποία επιμερίζονται σε περισσότερα κεφάλαια. Το πρώτο μέρος τιτλοφορείται «Ο Κύκλος του Χίτλερ» και ξεκινά αρκετά παράδοξα. Αντί να ξεκινήσει από τις απαρχές του ναζιστικού κόμματος, η συγγραφέας μας ταξιδεύει πρώτα στο τέλος του πολέμου. Ο Χίτλερ το 1945 βρίσκεται στο μπούνκερ του στο Βερολίνο, μαζί με λίγα άτομα από τον κύκλο του, ανάμεσα στα οποία ξεχωρίζουν η Εύα Μπράουν και η Μάγκντα Γκέμπελς και σύντομα όλα τελειώνουν για το ναζιστικό καθεστώς. Πώς, όμως, ξεκίνησαν όλα αυτά;
Το δεύτερο κεφάλαιο του πρώτου μέρους αναφέρεται στη συγκρότηση του κύκλου γύρω από τον Χίτλερ. Ο ίδιος φαίνεται ότι ξεκινά την πολιτική του σταδιοδρομία από ένα μικρό κόμμα, γύρω στα 1920 και τότε αρχίζει να μαζεύει γύρω του τους υποστηρικτές που μια μέρα θα του επέτρεπαν να γίνει ο Φύρερ. Η δεκαετία του 1920, όμως, δεν ήταν στην αρχή της ευνοϊκή για το μικρό κόμμα —η σταθεροποίηση των οικονομικών δεδομένων, το 1924, δημιούργησε έναν εφησυχασμό στον γερμανικό λαό, ο οποίος, πλέον, δεν ήταν τόσο επιρρεπής σε ακραίες ρητορικές. Παρόλα αυτά, ο Χίτλερ συνέχισε τη δράση του, οι αποκλίνουσες απόψεις στο ναζιστικό κόμμα μπόρεσαν να γεφυρωθούν και ο ίδιος, μέχρι το 1924, είχε γράψει το μανιφέστο του, που δεν ήταν άλλο από το Mein Kampf, ήτοι Ο Αγών μου. Μέχρι να αναλάβει ολοκληρωτικά την εξουσία, ο Χίτλερ είχε δημιουργήσει ένα ιδιαίτερα ενδιαφέρον δίκτυο ανθρώπων γύρω του, τόσο αξιωματούχων που θα γίνονταν γνωστοί για πάντα στις μελανότερες σελίδες της Ιστορίας, όπως ο Ρούντολφ Ες, όσο και ατόμων που τον επηρέασαν σε διαπροσωπικό επίπεδο, όπως η θετή ανηψιά του, Γκέλι Ράουμπαλ, που ήταν και ερωμένη του. Ο κύκλος αυτός αποτελούνταν από ανθρώπους που τον θαύμαζαν απεριόριστα και χρωστούσαν την καριέρα τους σε αυτόν, πράγμα που τους έκανε ιδανική «αυλή» για τις επιδιώξεις του Φύρερ.
Το δεύτερο μέρος του βιβλίου τιτλοφορείται «Η παρέα του Μπέργκχοφ». Το μέρος αυτό ήταν η εξοχική κατοικία του Χίτλερ, η οποία αποτελούσε και αποκλεισμένη περιοχή για όλους τους υπόλοιπους. Η κατοικία αυτή έμελλε να παίξει τον ρόλο της στη ναζιστική προπαγάνδα, καθώς ο Χίτλερ δε δίσταζε να πηγαίνει εκεί με τον προσωπικό του φωτογράφο. Οι συνθήκες ζωής στο Μπέργκχοφ δεν ήταν αυτές που θα περίμενε κανείς σε μια εξοχική κατοικία, αλλά μάλλον σε ένα ανάκτορο, καθώς υπολογίζεται ότι χιλιάδες άτομα εργάζονταν εκεί και οι εγκαταστάσεις ήταν μνημειωδών διαστάσεων. Η «παρέα» αυτή δεν ήταν άλλη από τα άτομα που βρίσκονταν πολύ κοντά στον Χίτλερ, είτε επρόκειτο για τους στενούς συνεργάτες του ή ακόμη και για τους καλλιτέχνες ή τους τεχνίτες που καλούνταν συχνά στις εγκαταστάσεις αυτές.
Εκτενής αναφορά πραγματοποιείται και στην Εύα Μπράουν, η οποία άρχισε να έχει σχέσεις με τον Χίτλερ ούσα ακόμα ανήλικη, στα 1931, ενώ ήταν η μόνη που διέθετε δικά της διαμερίσματα στο οίκημα, τα οποία, μάλιστα, είχε διακοσμήσει με το δικό της γούστο. Οι στενοί συνεργάτες του Χίτλερ γνώριζαν, όπως φαίνεται, τα περισσότερα από τα σχέδιά του, ενώ με τον εξωτερικό κύκλο των αξιωματούχων του, ο Φύρερ διακατεχόταν από μια κάποια δυσπιστία. Πάντως, βέβαιο είναι ότι η παρέα του Μπέργκχοφ έβλεπε στο πρόσωπο του δικτάτορα έναν «αναμορφωτή του κόσμου» και τον θαύμαζε απεριόριστα. Ο ρόλος της «Αυλής» στον πόλεμο ήταν αναμενόμενος, καθώς κανείς από τους κοντινούς του Χίτλερ δεν εξεπλάγη με την κήρυξή του το 1939. Οι συνεργάτες αυτοί πρωτοστάτησαν σε μεγάλο βαθμό στις φρικαλεότητες που ακολούθησαν, όπως την εξόντωση αναπήρων και τις διώξεις κατά των Εβραίων, με τα οδυνηρά αποτελέσματα που γνωρίζουμε.
Το τέλος του πολέμου βρίσκει τον κύκλο του Χίτλερ χωρίς τον αρχηγό του. Τι απέγιναν, άραγε, οι ναζί που διέφυγαν τον θάνατο; Με αυτό ασχολείται το τρίτο κεφάλαιο του βιβλίου. Πολλοί από τους στενούς συνεργάτες του Χίτλερ δικάστηκαν στις δίκες της Νυρεμβέργης ή αντιμετώπισαν αργότερα ποινικές διώξεις, ενώ άλλοι μπόρεσαν με πλαστά στοιχεία να διαφύγουν και να ζήσουν μια νέα ζωή. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον, πάντως, παρουσιάζει το γεγονός ότι ακόμη και ως κατηγορούμενοι οι οπαδοί του νεκρού πλέον Φύρερ ισχυρίζονταν ότι ακολούθησαν έναν χαρισματικό άνθρωπο και αρνούνταν να του επιρρίψουν ευθύνες για το οτιδήποτε.
Αν και στο πλαίσιο ενός μόνο άρθρου, δεν είναι δυνατόν να συμπυκνώσει κανείς τον πλούτο της πληροφορίας που παρέχει το νέο αυτό έργο στον φιλίστορα αναγνώστη, όσα αναφέρθηκαν είναι ενδεικτικά του γιατί προτείνουμε το βιβλίο. Η Görtemaker, μέσα από την εμπεριστατωμένη έρευνά της, παρουσιάζει μια νέα πτυχή των γεγονότων, που αξίζει να μελετηθεί, ιδιαίτερα από άτομα που ακολουθούν ιστορικές σπουδές ή ενδιαφέρονται για την περίοδο του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου.
