Του Σπύρου Νότη,
Στην προσπάθειά μας να εξηγήσουμε τον μετακαπιταλισμό, χρειάζεται να αναλυθεί πώς έχει πεθάνει ο καπιταλισμός. Ένα σύστημα τέτοιου βεληνεκούς όμως, όντας πολύ σκληρό για να πεθάνει, απαιτεί και μια τεράστια θυσία για τον θάνατό του. Ο καπιταλισμός, λοιπόν, παρέσυρε μαζί του και τα τελευταία ψήγματα δημοκρατίας που είχαν απομείνει. Ζούμε σε έναν κόσμο γεμάτο καρτέλ από οικονομικά μεγαθήρια, τα οποία κινούν τα νήματα του κοινωνικού γίγνεσθαι και οι εκλεγμένοι πολιτικοί παριστάνουν τις μαριονέτες-εντολοδόχους τους. Είτε εγχώρια είτε εκτός συνόρων, παρατηρείται μια ολοένα και περισσότερη αποδημοκρατικοποίηση στον τρόπο που λαμβάνονται οι αποφάσεις, με σαφή τάση της διευκόλυνσης του ολιγαρχικού καθεστώτος επιχειρηματιών. Εύλογα έρχεται στο μυαλό του καθενός το δημοψήφισμα που έλαβε χώρα το καλοκαίρι του 2015, όταν και η τελική πράξη της κυβερνήσεως ήταν αντίθετη από τη λαϊκή ετυμηγορία. Με ένα πολεμικό κλίμα για την εποχή, αποφάσισαν τα μέσα ενημέρωσης και οι πολιτικοί να πολώσουν και να διχάσουν την κοινή γνώμη, ωσάν θα ερχόταν ο Αρμαγεδδών, εάν έπρατταν κάτι διαφορετικό από αυτό που υποστήριζαν (για δικούς τους λόγους). Όμως, όπως μας αποκαλύπτει και η επιστήμη της φυσικής με τον νόμο του Νεύτωνα, κάθε φορά που ένα σώμα ασκεί μια δύναμη σε ένα άλλο, τότε και το άλλο ασκεί δύναμη ίσου μεγέθους, κοινώς δράση-αντίδραση.
Όσο ήταν οι κλειστές οι τράπεζες, επικρατούσαν capital controls, υπήρχε τρομοκρατία, φόβος και ανησυχία για το μέλλον, τόσο περισσότερο ο κόσμος ένιωθε την ανάγκη να συσπειρωθεί και να ανατρέψει αυτό το θυμικό που βίωνε για χρόνια. Έτσι λοιπόν, κόντρα σε όλες τις «δημοσκοπήσεις», ο ελληνικός λαός ταρακούνησε βαριά τα θεμέλια του συστήματος και προτίμησε την ελευθερία όπως έκανε πάντα, αψηφώντας τις συνέπειες αυτού. Δεν πρόλαβε καν να κριθεί αυτή η απόφαση και να τεθεί σε εφαρμογή, όταν οι ιθύνοντες αποφάσισαν πως είχαν αυταπάτες στην προσπάθεια διάσωσης του ελληνικού ναυαγίου. Παρά ταύτα, είχαν προηγηθεί και άλλες απόπειρες εξέγερση προοδευτικών ανθρώπων από τους Ιndignados της Ισπανίας μέχρι τις αριστερές δυνάμεις εξουσίας της Λατινικής Αμερικής, οι οποίες κι αυτές πνίγηκαν στον βούρκο του καπιταλισμού. Οι μεν ευρωπαϊκές προοδευτικές φωνές σίγησαν μετά την εξόντωση του «ΟΧΙ» των Ελλήνων, οι δε λατινοαμερικάνοι αποδυναμώθηκαν στην προσπάθεια να εξαλείψουν το χάσμα των αποθεμάτων με τις επενδύσεις τους που επιζητούσε το κινεζικό κεφάλαιο.
Ας μην το προσωποποιούμε όμως. Όλη η υφήλιος βιώνει τα απόνερα της φούσκας του 2008 σαν μια πρωτόγνωρη κρίση που πολλές χώρες ακόμα δεν έχουν ξεμπερδέψει. Τη χρονιά αυτήν, εκτός του ότι κατέρρευσε το δυτικό χρηματοπιστωτικό σύστημα, καταρρίφθηκε περισσότερο η νεοφιλελεύθερη ιδεολογία του καταπαλισμού που συντηρήθηκε στα χρόνια μετά το αντίστοιχο κραχ του 1929. Τα μόνα όπλα στη φαρέτρα του καπιταλισμού αυτού, ήταν οι κεντρικές τράπεζες και το χρέος. Η Κυβέρνηση Ομπάμα, για να ανταπεξέλθει, προσέφυγε στα νομισματοκοπεία των κεντρικών τραπεζών, μεταφέροντας όλες τις απώλειες του τραπεζικού συστήματος στην εργατική τάξη και τα χαμηλομεσαίες εισοδηματικά τάξεις. Συνεπαγωγικά, είτε μέσω βάναυσης φορολόγησης είτε μέσω δανείων —δημόσιο χρέος—, οι πολίτες κλήθηκαν να καλύψουν τις ζημίες των χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων που τεχνηέντως επιδόθηκαν τα προηγούμενα χρόνια σε υπέρμετρη κερδοφορία. Σοσιαλισμός για τους τραπεζίτες και ακραίος καπιταλισμός για τους πολλούς. Βλέπουμε, λοιπόν, τον τρόπο κατά τον οποίο το τραπεζικό σύστημα ανάγκασε το κράτος (αναφερόμαστε στο σύνολο των πολιτών) να παρέμβει και να τις διασώσει από τις δικές τους λανθασμένες τοποθετήσεις και μάλιστα να αποτρέψει κάθε είδους επανάσταση ή αντίρρησης στο παραπάνω δόγμα.
Ως αποκύημα των παραπάνω, ήρθε στη ζωή μας η λιτότητα και τα δημοσιονομικά νοικοκυρέματα, ακόμα και σε χώρες που δεν ήταν στο μάτι του κυκλώνα όπως η δική μας. Η παραπάνω εξέλιξη βασίστηκε στο αφήγημα ότι, μέσω της λιτότητας, θα επέλθει έπειτα η ανάπτυξη. Μόνο που αυτό που προκάλεσε ήταν μία πρωτοφανής ύφεση πραγματικών επενδύσεων παγκόσμια —αφού έβλεπαν οι εταιρείες ότι το καταναλωτικό κοινό είχε ολοένα και μικρότερο εισόδημα— και μια τεράστια παράλληλα άνοδο των αποταμιεύσεων στις τράπεζες. Οι τράπεζες, έχοντας πλεονάσματα ρευστότητας, επιδίδονταν σε περαιτέρω δανεισμό και διάφορες υπηρεσίες για να αυξήσουν τα περιθώρια κέρδους, λόγω μείωσης επιτοκίων. Οι μεγάλες επιχειρήσεις, λοιπόν, δανείζονταν με χαμηλά επιτόκια και αγόραζαν τις μετοχές τους αντί να χρησιμοποιούνται για παραγωγή νέων προϊόντων και θέσεις εργασίας. Αυτό, φυσικά, έδρασε ως επιταχυντής της κρίσης γιατί αύξανε την ανεργία, μείωσε τους μισθούς και δημιουργούσε κλίμα αποστροφής για πραγματικές επενδύσεις (προστιθέμενης αξίας). Έχουμε από την μία πλευρά συσσώρευση κέρδους για λίγους και εκλεκτούς, και από την άλλη έντονη δυσαρέσκεια και φτώχεια για τους πολλούς. Σε αυτό το σημείο, η λύση είναι μία και αναντίρρητη: επενδύσεις σε τομείς όπως η πράσινη ενέργεια ή υψηλής τεχνολογίας AI, που είναι χρήσιμες για την ευημερία του ανθρωπίνου είδους.
Εδώ έγκειται η σύγκρουση συμφερόντων ανάμεσα στην καπιταλιστική κοινωνία και την έννοια της δημοκρατίας. Όσο ζει δίπλα μας κάθε καπιταλιστής ιδιοκτήτης ολιγαρχικοειδούς καρτέλ, τόσο θα υπάρχει η ανάγκη για καταπάτηση του δημοκρατικού ιδεώδους. Για την ακρίβεια, δεν πρέπει να μιλάμε για καπιταλισμό, αλλά για τη μετεξέλιξή του σε κάτι πολύ πιο ανθρωποφάγες. Ο καπιταλισμός εκτοξεύτηκε με την απενοχοποίηση του χρέους και των μετόχων μέσω ΕΠΕ (Εταιρίες Περιορισμένης Ευθύνης). Με το που πυροδοτείται η φούσκα των στεγαστικών δανείων το 2008, η αμερικανική κυβέρνηση είχε ιερή υποχρέωση να διασώσει τις τράπεζες, δεδομένου ότι είναι απαραίτητες για την κοινωνική συνοχή, αλλά όχι τους τραπεζίτες. Το γεγονός ότι άνθρωποι των οποίων οι κινήσεις απληστίας συντέλεσαν σε τόσο καταστροφικές συνέπειες και βρίσκονται ακόμη ανενόχλητοι σε καίριες θέσεις, αποσαφηνίζει τη δυστοπικότητα του μετακαπιταλιστικού συστήματος που ζούμε.
23 Μαρτίου 2020: o δείκτης S&P 500 είχε πέσει κατά 32% περίπου σε λιγότερο από έναν μήνα εξαιτίας του καταιγισμού πληροφοριών που προέρχονταν από την επέλαση του ιού. Τότε η FED γενναία τύπωσε πάνω από τρις δολάρια και τα εκτόξευσε σαν ρουκέτες στις χρηματαγορές. Αμέσως, αναθάρρησαν οι αγορές και τις επανάφεραν ξανά σε ανοδική τροχιά. Καλοκαίρι 2020: μόλις λίγους μήνες μετά την εμφάνιση του COVID-19, γίνεται γνωστό από τα Υπουργεία Οικονομικών των Η.Π.Α. και της Μ. Βρετανίας η πρόβλεψη του ελλείμματος για τη χρονιά αυτήν, εξαιτίας του σκληρού lockdown που εφαρμόστηκε. Ο καθένας θα περίμενε πως έπειτα από τόσο πεσιμιστική ανακοίνωση, το χρηματιστήριο θα αντιδρούσε έντονα. Πράγματι, το Σίτυ του Λονδίνου και η Wall Street γνώρισαν μια μεγάλη άνοδο σχεδόν 5% εκείνη την περίοδο. Δύο γεγονότα που μεσολάβησαν στην υγειονομική και οικονομική κρίση που βιώνει η ανθρωπότητα στάθηκαν αφορμή για πλουτισμό πολλών εκ των επενδυτών. Είναι η περίτρανη απόδειξη πως οι αγορές δεν συνδέονται επ’ ουδενί με την πραγματική οικονομία. Για να είμαστε ειλικρινείς, η πανδημία απλώς ανέδειξε τη θεώρηση αυτή, όπου βρίσκει Κεντρικές Τράπεζες να τυπώνουν απεριόριστες ποσότητες χρήματος για να διασωληνώσουν εταιρείες και χρηματοπιστωτικά ιδρύματα, με αποτέλεσμα να διογκώνεται η ήδη τεραστίων διαστάσεων φούσκα των αγορών.
Ερχόμαστε στο σήμερα, μια πληγωμένη Παγκόσμια Οικονομία, που φαίνεται να μην έχει το κουράγιο να αντιταχθεί και να σταθεί ενώπιων αυτών που την υποσκάπτουν. Δημοκρατικά εκλεγμένες κυβερνήσεις φαίνεται να μην μπορούν να λάβουν δράση προς όφελος του λαού που τους εξέλεξε. Δεν έχει να κάνει με σοσιαλισμό, αλλά με ανθρωπισμό. Παρατηρούμε έντονα τις κεντρικές τράπεζες ανά τον κόσμο να έχουν βρεθεί σε αδιέξοδο που οι ίδιες δημιούργησαν, καθώς από τη μία χρειάζεται να αυξήσουν τα επιτόκια για να μειώσουν την έκθεση των κρατών στον πληθωρισμό, και από την άλλη να κρατήσουν στα ίδια επίπεδα τα επιτόκια ,παρά το κοινωνικό και πολιτικό κόστος, προκειμένου να εξυπηρετηθούν τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα και οι επενδυτές-επιχειρήσεις που έχουν εθιστεί στη φθηνή μόχλευση. Αυτός ο δυστοπικός καπιταλισμός έχει κατακλείσει τις κοινωνίες απανταχού καθιστώντας τες δέσμιες στην κερδοσκοπία παντοδύναμων ολιγαρχών.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΠΗΓΗ
- Fed to pump in more than $1 trillion in dramatic ramping up of market intervention amid coronavirus meltdown, CNBC. Διαθέσιμο εδώ.
