Της Φωτεινής Σίμιντη,
Πώς δημιουργήθηκε το σύμπαν και ο κόσμος; Τι υπήρχε πριν; Από πού προήλθε η ζωή; Αυτά και αρκετά ακόμη ερωτήματα ταλανίζουν τους ανθρώπους εδώ και αρκετούς αιώνες. Η ανθρωπότητα, ήδη από την αρχή της ύπαρξής της, προσπαθεί να δώσει απαντήσεις σ’ αυτά τα μεγάλα κοσμογονικά ερωτήματα. Η εναλλαγή της μέρας με τη νύχτα και των εποχών φαίνεται πως απασχολούσαν τους ανθρώπους, καθώς αδυνατούσαν να τα κατανοήσουν και να τα ερμηνεύσουν. Η αδυναμία του ανθρώπινου νου να απαντήσει στα ερωτήματα αυτά, είχε ως αποτέλεσμα τη δημιουργία ποικίλων μύθων που επιχειρούν να τα ξεδιαλύνουν. Επομένως, η ανάγκη για εξιστόρηση αυτής της προέλευσης διαμόρφωσε τους κοσμογονικούς μύθους, οι οποίοι προσπαθούν να διαλευκάνουν την απαρχή του κόσμου.
Όπως κάθε άλλη μυθολογία, έτσι και η σκανδιναβική έχει τον δικό της μύθο για τη δημιουργία του κόσμου. Συγκεκριμένα, οι μύθοι που απαρτίζουν τη σκανδιναβική παράδοση είναι συχνά βίαιοι, επομένως, αυτό δε θα μπορούσε να λείπει και από τον μύθο της δημιουργίας τους, με μια πράξη δολοφονίας, η οποία διαπράχτηκε από τους θεούς, να κατέχει τον κεντρικό ρολό.
«Παλιότερα, τότε που ζούσε ο Ymir, δεν υπήρχε τίποτα, ούτε άμμος, ούτε θάλασσα, ούτε δροσερά κύματα. Δεν υπήρχε ούτε η γη, ούτε ο ουρανός από πάνω. Υπήρχε μόνο το χάος. Ο ήλιος και το φεγγάρι δεν γνώριζαν τα βασίλειά τους και τα αστέρια δεν είχαν τις θέσεις τους». Αυτό το απόσπασμα αποτελεί τμήμα του ποιήματος της “Völuspá”, του γνωστότερου από τα ποιήματα που περιλαμβάνονται στη συλλογή της Ποιητικής Edda. Το συγκεκριμένο ποίημα διηγείται την ιστορία της δημιουργίας του κόσμου, του επερχόμενου τέλους του, αλλά και της επακόλουθης αναγέννησής του, μέσα από τη συνομιλία της προφήτισσας (völva) και του Όντιν. Έτσι, λοιπόν, μέσα από αυτό, πληροφορούμαστε για τον μύθο των Σκανδιναβών σχετικά με το πώς δημιουργήθηκε ο κόσμος.
Όπως μας γνωστοποιεί το ποίημα, πριν από την αρχή του χρόνου δεν υπήρχε τίποτα, παρά μόνο χάος, το Ginnungagap, το αρχέγονο κενό, που περίμενε να γεμίσει. Όμως το Χάος, όσο τεράστιο και αν ήταν, δεν ήταν απεριόριστο. Μακριά στα βόρεια υπήρχε ο κόσμος του Niflheim, το παγωμένο βασίλειο, ενώ νοτιότερα ήταν το βασίλειο της φωτιάς Muspelheim, και ανάμεσα σε αυτούς τους δυο κόσμους δέσποζε το Ginnungagap. Από το Niflheim, δώδεκα ποτάμια αναδύθηκαν από την πηγή Hvergelmir και κυλούσαν μέσα στο κενό, κουβαλώντας μαζί τους ρυάκια από δηλητήριο. Καθώς τα ποτάμια έφταναν στο κενό, πάγωναν και οι δηλητηριώδεις ατμοί που αναδύονταν σχημάτιζαν μια παγωμένη ομίχλη. Απ’ τα νότια, στο Muspelheim, πύρινα σύννεφα με ζεστό αέρα έφταναν και έσμιγαν με τον πάγο, μετατρέποντάς τον σε ζεστή ομίχλη. Ο πάγος, τότε, ξεκίνησε να λιώνει και να στάζει. Η ζέστη που ανέβλυζε από τον νότο έκανε τη ζωή να επιτευχθεί και, καθώς ο πάγος έσταζε, πήρε τη μορφή ενός γίγαντα, του Ymir, ο οποίος ήταν και ο πρώτος Γίγαντας του Πάγου.
Ενώ ο Ymir ακόμη κοιμόταν, από τον ιδρώτα του σχηματίστηκαν ένας άντρας και μια γυναίκα και ξεπρόβαλαν από την αριστερή του μασχάλη, όπως, επίσης, και τα δυο του πόδια απέκτησαν και εκείνα έναν γιο. Αυτοί ήταν οι πρώτοι απόγονοι του Ymir και από αυτούς προήλθε η φυλή των Γιγάντων του Πάγου. Ο πάγος στο κενό συνέχισε να λιώνει και από αυτόν σχηματίστηκε μια αγελάδα. Λεγόταν Audhumla και τέσσερα ποτάμια γάλα, τα οποία έρεαν από τους μαστούς της, αποτελούσαν την τροφή του Ymir. Η Audhumla τρεφόταν γλείφοντας τον αλμυρό πάγο και, πριν το τέλος της πρώτης μέρας, είχε ανακαλύψει τα μαλλιά ενός άλλου γίγαντα. Μέχρι να τελειώσει η δεύτερη μέρα φάνηκε το κεφάλι του, ενώ την τρίτη μέρα αναδύθηκε ολόκληρος ο γίγαντας. Το όνομά του ήταν Búri. Αυτός απέκτησε έναν γιο, τον Bor, ο οποίος πήρε για σύζυγό του την Bestla και μαζί απέκτησαν τρεις γιους, τον Όντιν, τον Βίλι (Vili) και τον Βε (Vé).
Ο Όντιν και τα αδέρφια του μισούσαν τον γίγαντα Ymir, γιατί ήταν κακός, όπως και όλοι οι απόγονοί του, γι’ αυτό και τον έσφαξαν. Το αίμα του που χύθηκε ήταν τόσο πολύ, που όλοι οι γίγαντες πνίγηκαν, έκτος από τον Bergelmir, ο όποιος κατάφερε να διαφύγει με την οικογένειά του σε μια βάρκα και να σωθεί, ιδρύοντας ξανά από την αρχή τη φυλή των γιγάντων. Σε αυτό το κομμάτι της διήγησης φαίνεται η βιβλική επιρροή, καθώς δεν είναι ξεκάθαρο, αν πρόκειται για τον γνήσιο μύθο ή μια προσθήκη του Snorri. Το σώμα του Ymir χρησιμοποιήθηκε από τους θεούς για τη δημιουργία του κόσμου. Το μετέφεραν στη μέση του Ginnungagap και έφτιαξαν τη Γη από τα κομμάτια του. Η Γη δημιουργήθηκε από τη σάρκα του, θάλασσες και λίμνες από το αίμα του, τα βουνά από τα κόκκαλα και οι βράχοι από τα δόντια, ενώ το αίμα που περίσσεψε περιέβαλε τη Γη μ’ έναν αιμάτινο ωκεανό, αδύνατον να τον διασχίσουν άνθρωποι. Το κρανίο του το έστησαν στον ουρανό, τοποθετώντας το πάνω από τη Γη. Με σπίθες από το Muspelheim έφτιαξαν τον ήλιο, το φεγγάρι και τα αστέρια, ενώ από το μυαλό του έπλασαν τα σύννεφα. Για να στηρίζεται ο ουρανός, σε καθεμία από τις τέσσερις γωνίες του έβαλαν από έναν Νάνο να τις κρατά. Αυτοί ήταν οι Austri (Ανατολή), Vestri (Δύση), Nordri (Βορράς) και Sudri (Νότος).
Έξω από τη Γη, οι θεοί ίδρυσαν το βασίλειο του Jötunheim και το έδωσαν στους Γίγαντες του Πάγου. Για να τους κρατήσουν έξω από το Midgard χρησιμοποίησαν τις βλεφαρίδες του Ymir, χτίζοντας ένα φρούριο, και μ’ αυτό οι θεοί ολοκλήρωσαν τη βάναυση δημιουργία του κόσμου. Ο μύθος αυτός εξηγεί, επίσης, τη δημιουργία της μέρας και της νύχτας. Οι θεοί τοποθέτησαν στον ουρανό τη σκοτεινή γιγάντισσα Nótt (νύχτα) κα τον φωτεινό γιό της Dag (μέρα), οι οποίοι ακολουθούσαν ο ένας τον άλλον μια φορά κάθε 24 ώρες. Οι θεοί πήραν, επίσης, τα αδέρφια Máni (φεγγάρι) και Sól (ήλιος), και τους έβαλαν στον ουρανό. Η δημιουργία, όμως, δε θεωρείτο πραγματικά ολοκληρωμένη, καθώς ακόμη δεν υπήρχε ο άνθρωπος. Μια μέρα, καθώς οι θεοί περπατούσαν στην ακτή, βρήκαν δύο κούτσουρα και τους έδωσαν ανάσα, μυαλό και αισθήσεις. Ο άντρας ονομάστηκε Ask (στάχτη) και η γυναίκα Embla (φτελιά), ενώ το Midgard ήταν η πατρίδα που τους δόθηκε από τους θεούς. Αυτοί θεωρήθηκαν «γονείς» όλης της ανθρωπότητας.
Το εντυπωσιακό σ’ αυτόν τον κοσμογονικό μύθο είναι ότι η ζωή δεν προκύπτει από το τίποτα. Υπήρχε μεν το κενό, αλλά δεν εκτεινόταν παντού. Το υλικό δεν ξεκινάει από το μηδέν και έτσι για τη δημιουργία προϋπόθεση αποτελεί η καταστροφή αυτού που προϋπάρχει. Η νέα ζωή που προκύπτει, για να μπορέσει να αναπτυχθεί, τρέφεται από τον θάνατο. Οι θεοί χρειάστηκε πρώτα να σκοτώσουν τον Ymir για να ξεκινήσει ο προοδευτικός σχηματισμός του κόσμου. Ο Ymir θα μπορούσε να θεωρηθεί και μια επέκταση του ίδιου του Ginnungagap, μια μεταβλητή του αρχέγονου χάους που μέσα από αυτόν γεννιούνται και τα υπόλοιπα όντα. Όπως η διαδικασία της γέννησης, για να έρθει μια νέα ζωή στον κόσμο, είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με το αίμα και τον πόνο, έτσι αυτό διαφαίνεται και μέσα από αυτόν τον μύθο. Η καταστροφή αυτού που προϋπάρχει για τη δημιουργία νέου είναι κάτι που κυριαρχεί στη σκανδιναβική μυθολογία, για παράδειγμα, στο Ragnarök καταστρέφεται ο κόσμος και πάλι αναγεννιέται. Γι’ αυτό και θα μπορούσε να θεωρηθεί ότι η Σκανδιναβική Μυθολογία ακολουθεί κυκλική τροχιά. Η δημιουργία ακολουθεί την καταστροφή και αυτό επαναλαμβάνεται αιώνια.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Abigail M. et. al. (ed.), (2018), The Mythology Book: Big Ideas Simply Explained, Dorling Kindersley Limited, London.
- Hamilton E., (2017), Mythology, timeless of gods and heroes, 75th edition, New York: Black Dog & Leventhal Publishers
- Lindow J., (2002), Norse Mythology: A Guide to the Gods, Heroes, Rituals, and Beliefs, Oxford University Press.
- Neil P. (1997), Μύθοι απ’ όλο τον κόσμο, Παγκόσμια εικονογραφημένη μυθολογία, Αθήνα: Ερευνητές Α.Ε.Ε.Ε.
