Της Μαρίας Κελεπούρη,
Δεν ξέρω κατά πόσο είναι συχνό φαινόμενο στη νεοελληνική λογοτεχνία ένας συγγραφέας να καταπιάνεται με ένα διεθνές κύκλωμα. Κι αν το κάνει, πώς θα το χειριστεί; Θα παραθέσει όσα στοιχεία τού αποκάλυψε η έρευνά του στην τροχιά που ορίζουν οι κανόνες και οι ρυθμοί ενός αστυνομικού μυθιστορήματος; Στο μυθιστόρημα της Σοφίας Νικολαΐδου, πάντως, Vor: Πέρα από τον νόμο, που κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Μεταίχμιο, δεν είναι εύκολο να αποφασίσει κανείς σε ποιο είδος ανήκει το βιβλίο. Αλλά δε μου φαίνεται και απαραίτητο αυτό. Τουναντίον, ο τρόπος που η συγγραφέας παρουσιάζει τις πληροφορίες που συγκέντρωσε σε συνάρτηση με το λογοτεχνικό της τάλαντο, συνθέτει μια ιστορία στην οποία μονάχα σε καλεί να ακολουθήσεις τη ροή της. Και το κάνεις, γιατί δεν έχεις άλλη επιλογή.
Η Σοφία Νικολαΐδου γνωρίζει πώς να χειρίζεται τις λέξεις. Άλλωστε, η ίδια τα τελευταία χρόνια διδάσκει Δημιουργική Γραφή στο Τμήμα Δημοσιογραφίας και Μέσων Μαζικής Επικοινωνίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Με σπουδές στην κλασική φιλολογία, διαθέτει τα εχέγγυα για να εισχωρήσει στον λογοτεχνικό κόσμο. Κι αυτός αντάμειψε τη συμβολή της με βραβεύσεις αρκετών από τα έργα της για τα μηνύματα που περνούν. Παράλληλα, η ίδια έχει ασχοληθεί με τον λόγο σε όλες τις εκφάνσεις του, καθώς έχει γράψει κείμενα για το θέατρο, αλλά και για την έβδομη τέχνη.
Σε αυτό το μυθιστόρημα στρέφει την προσοχή της σε μια ρωσόφωνη εγκληματική οργάνωση, τους Vory V Zakone, που αναδύθηκε με ραγδαίο και επικίνδυνο τρόπο μετά την πτώση της Σοβιετικής Ένωσης, για να καθιερωθεί ως αυτή που τελικά οι πολίτες θα εμπιστεύονταν περισσότερο κι από την ίδια την αστυνομία. Έτσι, η δυναμική της αυξήθηκε και εξαπλώθηκε πέρα από τα σύνορα, με τελικό προορισμό τη Βόρεια Ελλάδα. Η Θεσσαλονίκη παρουσιάζεται ως το σημείο εκείνο που ενδείκνυται για την επέκταση των «επιχειρηματικών» τους δραστηριοτήτων ίσως λόγω της γεωγραφικής της θέσης.
Οι Βόρι αποτελούν μια κλειστή φατρία με άτυπους κανόνες που οι ίδιοι έχουν ορίσει. Τα ισχυρά δεσμά τους, που κάποια στιγμή πιθανόν να αμφισβητηθούν, προκαλώντας έκπληξη, αποτυπώνονται πάνω στο δέρμα τους. Μάλιστα, το εξώφυλλο του βιβλίου απεικονίζει κάποια από τα τατουάζ που αποτελούσαν απόδειξη των επιτευγμάτων τους και σημείο που επιβεβαίωνε το δέσιμό τους. Η υπακοή στους νόμους που έχουν καθορίσει, δεν είναι πάντα αυτονόητη. Τα μέλη της παρουσιάζονται να τους παραβαίνουν όχι μόνο για να πετύχουν τους συλλογικούς σκοπούς τους, αλλά και τους προσωπικούς και εν μέρει φιλόδοξους. Ένα μυθιστόρημα που μας εισάγει σε έναν κόσμο, σχεδόν καθόλου οικείο για τον αναγνώστη μέσα από τη γνωριμία της ίδιας της συγγραφέως με ένα από τα πολλά πρόσωπα της εγκληματικότητας.
Η πλοκή κινείται με γνώμονα τις κοινωνικές διαστάσεις της νουάρ λογοτεχνίας, κι ακριβώς αυτό είναι που την καθιστά διαφορετική. Η συγγραφέας ξεδιαλύνει το μυστήριο, χωρίς βέβαια να προδίδει τη λύση του, όχι ενώνοντας τα στοιχεία, αλλά συνδυάζοντας συμπεριφορές. Κι αν κατανοήσει ο αναγνώστης αυτόν τον συνδυασμό, δε θα λύσει απλώς τον γρίφο, αλλά ακόμη θα προβληματιστεί για όσα τον περιβάλλουν ή τον περιτριγυρίζουν ως μια διακριτική απειλή. Δίνοντας σε κάθε χαρακτήρα τον επαρκή χρόνο, ώστε να μας συστηθεί μέσα από το παρελθόν του, μπορούμε να κατανοήσουμε ή να δικαιολογήσουμε ορισμένες από τις πράξεις του. Κι ας μην είναι αυτό το ζητούμενο, ο καθένας είναι ένα πιόνι μέσα στο παιχνίδι που ο ίδιος ορίζει και συμμετέχει την ίδια στιγμή. Πρόκειται για μια ανθρωποκεντρική θεώρηση, που προσεγγίζει την εγκληματικότητα με έναν τρόπο που προσπαθεί να εξηγήσει τα κίνητρά της και ταυτόχρονα να μας επιστήσει την προσοχή.
Κάποιες φορές ίσως ο αναγνώστης να ψάχνει να βρει ποιος είναι ο πρωταγωνιστής. Όμως, η συγγραφέας δε δείχνει να κατευνάζει αυτήν του την προσμονή. Ο φακός της ανάκρισης περιστρέφεται για να φωτίσει άλλοτε τους εγκληματίες και άλλοτε τους «κυνηγούς» τους. Έτσι, τα στοιχεία αλληλοσυμπληρώνονται, διατηρώντας την απαιτούμενη αγωνία και αποκαλύπτοντάς μας σιγά σιγά τα πραγματικά κίνητρα. Και αυτό ακριβώς είναι που «μαγνητίζει» ως το τέλος το ενδιαφέρον. Τελικά, ίσως να μην έχει και πολλή σημασία. Σε τέτοιες συνθήκες όλοι κινούν τα νήματα με τον δικό τους τρόπο κι έτσι, όλοι γίνονται πρωταγωνιστές. Οι φιγούρες των δύο πλευρών έχουν μοιράσει ισότιμα τον χρόνο παρουσίασής τους. Ταυτόχρονα, αντιπαραβάλλονται, αφήνοντάς μας το περιθώριο της σύγκρισης και ύστερα του προβληματισμού για τα κοινά τους στοιχεία. Ίσως, δεν είναι τόσο σημαντικό σε ποια πλευρά βρίσκεται ο καθένας, αλλά τι στάση διατηρεί. Κι αυτή δεν καθορίζεται από την επιτυχία μιας δουλειάς, αλλά διαμορφώνεται μέσα από τα βιώματα.
Θύτες και θύματα συγχέονται σε ένα παιχνίδι αποκάλυψης και απεγνωσμένης προσπάθειας διατήρησης της εξουσίας. Το Vor: Πέρα από τον νόμο μπορεί να αφορά τη δράση μιας συγκεκριμένης οργάνωσης, όμως, την ίδια στιγμή επαναφέρει το ζήτημα της εγκληματικότητας, το πώς αυτό αντιμετωπίζεται κι αν όχι, τι διαστάσεις μπορεί να πάρει. Μας κάνει, τέλος, να αναρωτηθούμε αν η εγκληματικότητα βρίσκεται στις παρυφές της καθημερινότητας ή το αντίθετο.
