Της Εμιλένας Πούπα,
Ο φιλόσοφος Πλάτωνας, ανάμεσα στους διάφορους μύθους και στις ποικίλες αλληγορίες του, κάνει λόγο στο δεύτερο βιβλίο του έργου του, «Πολιτεία», για ένα μυθικό αντικείμενο, που έδινε στον κάτοχό του την δυνατότητα να γίνεται αόρατος, όποτε ο ίδιος το ήθελε. Πιο συγκεκριμένα, σε αυτόν τον μύθο, που παρουσιάζεται σε εμάς μέσω του Γλαύκωνα, αναλύεται το αν ο ιδιοφυής άνθρωπος, αν δεν ανησυχούσε ότι θα καταδικαστεί και θα υποστεί τιμωρίες για τις άδικες πράξεις του, μπορεί να θεωρείται ηθικός.
Αρχικά παρουσιάζεται ένας βοσκός του βασιλιά της Λυδίας, ο Γύγης, που βρήκε αυτό το αντικείμενο, δηλαδή το δαχτυλίδι με τις μαγικές, παράδοξες ιδιότητες. Η ιστορία ξεκινάει από τη στιγμή που δύο τρομερά φυσικά φαινόμενα –μια καταιγίδα και ένας σεισμός– είχαν ως αποτέλεσμα η γη να ανοίξει και να δημιουργηθεί ένα χάσμα, μέσα στο οποίο μπήκε ο βοσκός. Εκεί, ο ίδιος βρέθηκε μπροστά σε ένα χάλκινο κούφιο άλογο, μέσα στο οποίο βρισκόταν ένας νεκρός τεράστιων διαστάσεων, στο χέρι του οποίου δέσποζε ένα χρυσό δαχτυλίδι. Ο βοσκός το πήρε και επέστρεψε ξανά στην επιφάνεια. Σύντομα έμελλε να διαπιστώσει τη δυνατότητα, που μπορούσε να του προσφέρει αυτό το αντικείμενο και την τεράστια δύναμη που είχε.
Ειδικότερα, σύμφωνα πάντα με τον μύθο του Πλάτωνα, ο βοσκός συνειδητοποίησε ότι, περιστρέφοντας την πέτρα του δαχτυλιδιού με φορά προς το εσωτερικό της παλάμης γινόταν αόρατος, ενώ, γυρίζοντας ξανά την πέτρα προς την αντίστροφή φορά, ο κάτοχος γινόταν ξανά ορατός. Ο ασήμαντος τότε βοσκός, έχοντας στα χέρια του ένα ισχυρό όπλο, μια μεγάλη δύναμη που μπορούσε να του προσφέρει πολλά, έφτασε ακόμα και στο έγκλημα. Δηλαδή, επέλεξε να χρησιμοποιήσει το δαχτυλίδι για κακό σκοπό, παρά για να επιτελέσει καλές πράξεις. Χωρίς να υπολογίσει τα άδικα μέσα διέπραξε έγκλημα, από τη στιγμή που το δαχτυλίδι τον βοηθούσε να μένει αόρατος μπροστά στους άλλους.
Αυτό που έκανε ο Γύγης, χρησιμοποιώντας τη μαγική δύναμη του δαχτυλιδιού, ήταν να γίνει ο εραστής της βασίλισσας Νυσσίας και, με τη βοήθειά της, να σκοτώσει τον βασιλιά Κανδαύλη, για να πάρει ο ίδιος την εξουσία και να αποκομίσει όλη τη δόξα και τον πλούτο που άρμοζε σε έναν βασιλιά. Το χρυσό αυτό δαχτυλίδι έγινε η αφορμή, να προσφύγει ένας ταπεινός άνθρωπος στο έγκλημα και την αδικία και να διαφθαρεί για χάρη του πλούτου. Εφόσον γνώριζε ότι δεν θα υποστεί τις συνέπειες των πράξεων του, από τη στιγμή που δεν γινόταν αντιληπτός, ο βοσκός στο συγκεκριμένο μύθο κατέφυγε στην αδικία. Αυτό που αποδείχθηκε εν τέλει, είναι ότι η αδικία ενυπάρχει μέσα στον άνθρωπο από τη φύση του και το δαχτυλίδι απλά αποτέλεσε την αφορμή να την αφυπνίσει. Αντίθετα, η δικαιοσύνη έχει δημιουργηθεί από τους ανθρώπους σαν ένα άτυπο κοινωνικό συμβόλαιο, με στόχο να τιμωρούνται οι άδικες πράξεις. Είναι φανερό ότι ο άνθρωπος καταφεύγει στη δικαιοσύνη από ανάγκη, καθώς η αδικία είναι αυτή που του προσφέρει πραγματική ευχαρίστηση.
Ομοιότητες με τον παραπάνω μύθο του αρχαίου Έλληνα φιλοσόφου εντοπίζονται και σε πιο σύγχρονες εκδοχές του. Στη γερμανική μυθολογία, η τετραλογία όπερας για το Δαχτυλίδι του Νιμπελούνγκεν μιλά επίσης για τη σύγκρουση, τόσο θεών όσο και θνητών, σχετικά με την απόκτηση ενός μαγικού δαχτυλιδιού, που δίνει στον κάτοχό του την απόλυτη εξουσία. Από την άλλη, επιρροές από τον μύθο του Πλάτωνα υπάρχουν και στο βιβλίο του J. R. R. Tolkien, “Lord of the Rings”, όπου γίνεται λόγος για ένα μαγικό δαχτυλίδι που κατασκευάστηκε από τον σκοτεινό άρχοντα Sauron, για να εξουσιάζει όλα τα άλλα Δαχτυλίδια της Δύναμης, που κατασκευάστηκαν από τα Ξωτικά του Eregion. Σε όλες τις περιπτώσεις που αναφέρθηκαν στο παρόν άρθρο, ένα δαχτυλίδι αποτέλεσε πηγή δύναμης και εξουσίας για τον ιδιοκτήτη. Όπως γίνεται σαφές, ο μύθος του Πλάτωνα για τον ηθικό άνθρωπο και τις συνέπειες των άδικων πράξεων του αποτέλεσε πηγή έμπνευσης για τις γενιές που ακολούθησαν. Οι σύγχρονες αυτές εκδοχές του μύθου είναι περισσότερο διαδεδομένες στις νεότερες γενιές, χωρίς όμως να γνωρίζουν ότι ο πρωτότυπος μύθος προέρχεται από τον αρχαίο Έλληνα φιλόσοφο.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Πλάτωνας, Πολιτεία, βιβλίο 2ο (2.359d–2.360d). Διαθέσιμο εδώ.
- “The Ring of Gyges” by Plato”. Διαθέσιμο εδώ.
- “Gyges, king of Lydia”. Λήμμα από την Encyclopedia Britannica. Διαθέσιμο εδώ.
