Πού βρισκόταν αλήθεια η Υπερβορεία;

Της Μαρίας Σαρρή,

Στην αρχαία μυθολογία, η Υπερβορεία θεωρείτο παραδεισένιο μέρος με ιδιαίτερα ευνοϊκό κλίμα και εγγύτητα με τους θεούς. Ο Πίνδαρος περιγράφει τους Υπερβόρειους ως έναν ευλογημένο λαό, εξαιρετικά μεγάλο σε μέγεθος, ο οποίος δεν γνωρίζει ούτε ηλικία ούτε ασθένεια, αλλά αφοσιώνεται εξ ολοκλήρου στην υπηρεσία των Μουσών με χορό, τραγούδι, φλάουτο και λύρα. Ωστόσο, «ούτε με πλοίο ούτε με τα πόδια» είναι δυνατό να φτάσεις, μόνο θεοί και ήρωες κάνουν το ταξίδι. Ο Περσέας είναι ένας από αυτούς.

Σύμφωνα με μύθους, οι Υπερβόρειοι ήταν οι αγαπημένοι του Απόλλωνα. Τραγούδια δοξολογίας τραγουδήθηκαν προς τιμήν του, ναοί ανεγέρθηκαν όχι μόνο στην Υπερβορεία, αλλά και στους Δελφούς. Κάθε φθινόπωρο, ο θεός πετούσε με ένα άρμα, που το έσερνε ένα κοπάδι κύκνων προς τη χώρα αυτή. Οι σύγχρονοι μελετητές θεωρούν ότι ο υπερβόρειος μύθος είναι ένα κράμα ιδεών από τον αρχαίο ουτοπισμό, τις ιστορίες της «άκρης της γης» και τη λατρεία του Απόλλωνα. Μια από τις παλαιότερες σωζόμενες πηγές, που αναφέρει λεπτομερώς την Υπερβορεία είναι οι Ηροδότου Ιστορίες και χρονολογείται γύρω στο 450 π.Χ.

Υπάρχει γενικά μια μεγάλη σύγχυση γύρω από την τοποθεσία της Υπερβορείας, η οποία, ανάλογα με τον εκάστοτε μελετητή, διαφοροποιήθηκε και εργαλειοποιήθηκε. Οι Υπερβόρειοι ζούσαν πέρα ​​από τα χιονισμένα Ρηφεία Όρη, μία φανταστική τοποθεσία, κατά τον Παυσανία, πέρα από το σημείο από όπου προέρχεται ο βόρειος άνεμος. Ο Σοφοκλής στο έργο του «Αντιγόνη», ο Αισχύλος στο έργο του «Αγαμέμνων» αλλά και άλλοι θεατρικοί συγγραφείς τοποθετούν την προέλευση του Βοριά στη Θράκη.

Άλλοι αρχαίοι συγγραφείς, ωστόσο, πίστευαν ότι τα βουνά των Ρηφών βρίσκονταν σε διαφορετική τοποθεσία. Για παράδειγμα, ο Εκαταίος από τη Μίλητο πίστευε ότι τα Ρηφεία Όρη ήταν δίπλα στη Μαύρη Θάλασσα. Εναλλακτικά, ο Πίνδαρος τοποθέτησε την Υπερβορεία κοντά στον Δούναβη. Ο Ηρακλείδης Ποντικός και ο Αντίμαχος ταύτισαν τα Ρηφεία Όρη με τις Άλπεις και τους Υπερβόρειους με μια κελτική φυλή, ίσως τους Helvetii, που ζούσαν λίγο πιο πέρα ​​από αυτές. Ο Αριστοτέλης, από την άλλη πλευρά, τοποθέτησε τα Ρηφεία Όρη στα σύνορα της Σκυθίας.

Σε χάρτες, που βασίζονται κυρίως σε περιγραφές που δίνονται από τον Στράβωνα, η Υπερβορεία, η οποία παρουσιάζεται ποικιλοτρόπως ως χερσόνησος ή ως νησί, βρίσκεται πέρα ​​από τη σημερινή Γαλλία και εκτείνεται τόσο βόρεια όσο και νότια. Άλλες περιγραφές την τοποθετούν στη γενική περιοχή των Ουραλίων Ορέων. Ο Πλούταρχος, γράφοντας τον 1^ο αιώνα μ.Χ., αναφέρεται στη διασύνδεση των Υπερβορείων με τους Γαλάτες που είχαν λεηλατήσει τη Ρώμη τον 4^ο αιώνα π.Χ.

Η Υπερβορεία ταυτίστηκε με τη Βρετανία για πρώτη φορά από τον Εκαταίο Αβδήρων τον 4ο αιώνα π.Χ., γράφοντας χαρακτηριστικά: «Στις περιοχές πέρα ​​από τη γη των Κελτών βρίσκεται στον ωκεανό ένα νησί όχι μικρότερο από τη Σικελία. Αυτό το νησί κατοικείται από τους Υπερβόρειους, οι οποίοι ονομάζονται έτσι επειδή το σπίτι τους είναι πέρα ​​από το σημείο που φυσάει ο βόρειος άνεμος. Το νησί είναι εύφορο και έχει ένα ασυνήθιστα εύκρατο κλίμα». Ο Εκαταίος έγραψε επίσης, ότι οι Υπερβόρειοι είχαν στο νησί τους «έναν θαυμάσιο ιερό περίβολο του Απόλλωνα και έναν αξιόλογο ναό που είναι στολισμένος με πολλά αναθήματα και έχει σφαιρικό σχήμα». Ορισμένοι μελετητές έχουν ταυτίσει αυτόν τον ναό με το Stonehenge.

Καθώς τα Ρηφεία Όρη, του μυθικού παρελθόντος, ταυτίζονταν με τις Άλπεις της βόρειας Ιταλίας, υπήρχε τουλάχιστον μια γεωγραφική λογική για την ταύτιση των Υπερβορείων με τους Κέλτες που ζούσαν μέσα και πέρα από τις Άλπεις. Έχει σημασία ο τρόπος με τον οποίο οι Έλληνες αντιλήφθηκαν τη σχέση τους με τους μη ελληνικούς λαούς, όπως τους Κέλτες, ειδικά στο πλαίσιο του ελληνικού αποικισμού και του εμπορίου.

Όπως αναφέραμε όμως και στην αρχή, η κρυμμένη τοποθεσία της Υπερβορείας εργαλειοποιήθηκε αρκετά συχνά στην ιστορία, από ομάδες προώθησης συμφερόντων. Σε παλαιότερη ανάρτηση, είδαμε πώς ο μύθος της χαμένης Ατλαντίδας κατάφερε να ωθήσει στα άκρα τους θαυμαστές, χάνοντας παράλληλα την ουσία και εστιάζοντας στην αναζήτηση ονείρων και δοξασιών.

Ο πιο εύκολος τρόπος, να πείσει κανείς κάποιον άλλο να πράξει με οποιονδήποτε τρόπο, είναι φυσικά να τον κάνει να πιστέψει σε μύθους και φανταστικές αφηγήσεις ενός ένδοξου παρελθόντος. Το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα τέτοιας προπαγάνδας, είναι εκείνο της Άριας Φυλής, που χρησιμοποιήθηκε κατά κόρον από τη ναζιστική Γερμανία. Βλέπουμε πως, για ακόμη μία φορά, ένας λαός, που είναι στα πρόθυρα της κατάρρευσης, γίνεται εύκολο θύμα των ομάδων συμφερόντων. Πριν όμως χρησιμοποιηθεί από τον Χίτλερ, ως μέσο πειθούς, το ρεύμα προϋπήρχε για μεγάλο χρονικό διάστημα.

Η Κοινωνία της Θούλης ή Ομάδα Μελέτης για τη Γερμανική Αρχαιότητα, ήταν μια γερμανική ομάδα αποκρυφιστών που ιδρύθηκε στο Μόναχο λίγο μετά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Η Θούλη αποτελούσε το βορειότερο σημείο του κόσμου, σύμφωνα με τους αρχαίους ελληνικούς μύθους και ήταν γενικότερα τοποθετημένη στις σκανδιναβικές ακτές. Η κοινωνία αυτή είναι αξιοσημείωτη, κυρίως επειδή έλαβε την υποστήριξη του Deutsche Arbeiterpartei, το οποίο αργότερα αναδιοργανώθηκε από τον Αδόλφο Χίτλερ στο γνωστό Εθνικοσοσιαλιστικό Γερμανικό Εργατικό Κόμμα.

Θα πρέπει, βέβαια, να μιλήσουμε για τη διστακτικότητά μας να της αποδώσουμε πλήρως το μερίδιο ευθύνης της χιτλερικής προπαγάνδας, διότι, σύμφωνα με τελευταίες έρευνες, δεν είναι απόλυτα σαφές αν ο Χίτλερ κατάφερε να κατευθύνει πλήρως αυτήν την ομάδα. Φημολογείται, προς υπεράσπιση της ομάδας, ότι μόνο τα κορυφαία μέλη των Ναζί είχαν την ευκαιρία να έρθουν σε επαφή μαζί της. Όμως με μια μικρή έρευνα, παρατηρεί κανείς πως ο Dietrich Eckart, πρώην μέλος της Κοινωνίας της Θούλης, ήταν εκείνος ο οποίος εκπαίδευσε τον Αδόλφο στις ρητορικές τεχνικές της εκφοράς λόγου. Ο Χίτλερ αφιέρωσε αργότερα σε εκείνον το βιβλίο του “Mein Kampf”. Οι οπαδοί της Κοινωνίας της Θούλης ασχολήθηκαν με τη φυλετική θεωρία και, ειδικότερα, με την καταπολέμηση των Εβραίων και των Κομμουνιστών, ενώ σχεδίασαν πραξικοπήματα στις αρχές του 20^ου αιώνα.

Εδώ, θα πρέπει να γίνουν δύο παρατηρήσεις. Αρχικά, η Θούλη αποτελούσε πολύ διαφορετικό σημείο για τους αρχαίους Έλληνες από την Υπερβορεία γη. Αυτό αποκρύφτηκε και πλέον συγχύστηκε λόγω της προπαγάνδας των Ναζί. Οι κάτοικοι της Θούλης είχαν ανοιχτά σε χρώμα χαρακτηριστικά, ενώ οι Βόρειοι είχαν ψηλή κορμοστασιά η οποία έλαμπε σαν τους Ολύμπιους Θεούς. Το μόνο κοινό που διέθεταν, σαν περιοχές, ήταν η ονομασία terra incognita, η οποία χρησιμοποιείται στη χαρτογραφία για περιοχές που δεν έχουν χαρτογραφηθεί ή τεκμηριωθεί. Συνεπώς, ως απότοκο της έμπνευσης παλαιών προσωπικοτήτων, δεν μπορούν να τοποθετηθούν ακριβώς στον χάρτη.

Η δεύτερη παρατήρηση επέρχεται της πρώτης. Έχει σημασία να θυμηθούμε, πως δεν αναφερόμαστε στον ίδιο κόσμο γεωγραφικά και κλιματικά, όταν μιλάμε για δύο χιλιετίες πριν. Η Υπερβορεία για τους αρχαίους Έλληνες, οι οποίοι είχαν ένα τελείως διαφορετικό κλίμα από το σημερινό, βρισκόταν σε ένα άλλο σημείο από αυτό που θα την τοποθετούσαμε σήμερα. Η μόνη ένδειξη πως κινούμαστε παράλληλα με εκείνους, είναι η επισήμανση του Πλίνιου του Πρεσβύτερου για τον ήλιο που δύει μόνο μία φορά τον χρόνο. Αυτό υποδηλώνει πως η Υπερβορεία είναι πιθανότατα ένας εκ των δύο πόλων. Αν όμως λάβουμε υπόψιν και το εύκρατο κλίμα, η εύρεση του ευλογημένου τόπου δυσκολεύει όλο και περισσότερο.

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

• Bridgman, T. P. (2005), Hyperboreans. Myth and history in Celtic-Hellenic contacts, New York: Routledge, Taylor and Francis Group
• Strohmeyer, A. (2005), Von Hyperborea nach Auschwitz. Wege eines antiken Mythos, Köln: PapyRossa-Verlag
• Winiarczyk, M.( 2011), Die hellenistischen Utopien, Berlin/Boston: De Gruyter.