Του Αλέξη Κωνσταντόπουλου,
Τον τελευταίο καιρό, τα ακραία καιρικά φαινόμενα, τα οποία μέχρι πρότινος παρακολουθούσαμε να εκδηλώνονται σε μακρινές χώρες, άρχισαν να εμφανίζονται και στη δική μας, προκαλώντας σοκ και έντονη απορία. Δεν θα ήταν υπερβολή το να ισχυριστεί κανείς πως το χάος που επικρατεί στις κλιματικές συνθήκες, θέτει σε κίνδυνο τις ζωές όλων μας (μην ξεχνάμε πως από τον τυφώνα στην Χαλκιδική θρηνήσαμε 7 θύματα).
Η κλιματική αλλαγή έχει ήδη λάβει σοβαρές διαστάσεις, ωστόσο, οι κυβερνήσεις και οι φορείς της ηγεσίας φαίνεται να δείχνουν ελάχιστο ενδιαφέρον σχετικά με αυτήν, ενώ παράλληλα, ακτιβιστές-οικολόγοι που προσπαθούν να ενημερώσουν και να καταφέρουν κάποια μικρή αλλαγή, αντιμετωπίζονται όχι μόνο από την εξουσία και τις μεγάλες εταιρίες, αλλά και από το «μέσο πολίτη», ως «καταστροφολόγοι», ως «εχθροί της προόδου», ως «παιδιά που δεν έχουν κάτι σημαντικότερο να ασχοληθούν».
Κάθε φορά που τίθεται ζήτημα επιλογής ανάμεσα στην επιχειρηματική ανάπτυξη ή την οικολογική ισορροπία και την προστασία του περιβάλλοντος, είναι ξεκάθαρο το τι θα επέλεγε ένας σώφρον άνθρωπος και τι ένας αδίστακτος κερδοσκόπος. Και μιας και αναφερθήκαμε σε αδίστακτους κερδοσκόπους, που στο βωμό του χρήματος θυσιάζουν τη φύση και τα όσα μας προσφέρει, ας αναφερθούμε σε δύο παραδείγματα στη χώρα μας: στις εξορύξεις πετρελαίων που ενδεχομένως -αν και εύχομαι πως δεν- θα συμβούν στην Ήπειρο και στους χρυσοθήρες της ElDorado στη Χαλκιδική.
Η Ήπειρος είναι μία από τις πιο πλούσιες και παρθένες περιοχές της χώρας μας. Εκεί βρίσκονται ποταμοί που προσφέρουν άφθονα νερά, εθνικά πάρκα με πλούσια χλωρίδα, πανίδα και προστατευόμενα είδη. Τα μαγευτικά αυτά τοπία δεν έχουν μόνο ιδιαίτερη σημασία για την οικολογική ισορροπία αλλά και για την οικονομία, αφού αποτελούν πόλο έλξης χιλιάδων τουριστών. Ωστόσο, η περιοχή έχει μπει στο στόχαστρο των πετρελαϊκών εταιριών, που θέλουν να κάνουν εξορύξεις υδρογονανθράκων. Οι έρευνες έχουν ήδη ξεκινήσει και οι κάτοικοι μαζί με περιβαλλοντικές και κοινωνικές οργανώσεις/συλλογικότητες οργανώθηκαν και εναντιώνονται στις εξορύξεις.
Η πολυεθνική Repsol και η Energean Oil &Gas έχουν αναλάβει την έρευνα και την εξόρυξη. Οι εργασίες θα λάβουν χώρα εντός μίας έκτασης 4.000 τετραγωνικών χιλιομέτρων, η οποία περιλαμβάνει τα οικοσυστήματα που περιγράφηκαν παραπάνω και τα οποία, όπως είναι αυτονόητο… θα καταστραφούν. Οι πρώτες έρευνες περιλάμβαναν γεώτρηση και τοποθέτηση εκρηκτικών σε βάθος λίγων μόλις μέτρων. Στα πρώτα 500 χιλιόμετρα, θα γίνουν 11.500 τέτοιες εκρήξεις, οι οποίες εκτός από την επιβάρυνση στο περιβάλλον, ενδεχομένως να προκαλέσουν ακόμα και σεισμική δραστηριότητα.
Η ομορφιά της περιοχής, η σημασία της για τη φύση, η σημασία της για την τοπική οικονομία, καθώς και η αρνητική στάση των κατοίκων – που επιθυμούν να την αφήσουν στα παιδιά τους αγνή και όμορφη, όπως την βρήκαν – δεν καταφέρνουν να εμποδίσουν την αποφασιστικότητα με την οποία οι προαναφερθείσες εταιρίες, σε συνεργασία με την όποια «κυβέρνηση υπέρ της ανάπτυξης» θέλουν να προχωρήσουν το σχέδιο εξόρυξης και να «εγκληματήσουν» τόσο κατά του περιβάλλοντος, όσο και κατά των κατοίκων κυρίως της Ηπείρου, αλλά και της υπόλοιπης Ελλάδας.
Στην χώρα μας, η ιστορία κινημάτων ενάντια σε επενδύσεις που θυσιάζουν την φυσική ομορφιά και την ισορροπία του περιβάλλοντος έχει έντονο παρελθόν. Ίσως, η πρώτη περίπτωση που έλαβε διαστάσεις να ήταν αυτή της ElDorado στη Χαλκιδική. Εδώ και χρόνια κάτοικοι εναντιώνονται στην καταστροφή που εκείνοι και πολλοί ειδικοί λένε ότι τα ορυχεία προκαλούν, εξαιτίας της αποψίλωσης δασών, των μεγάλων γεωτρήσεων, τη μόλυνση του νερού και το χτίσιμο επικίνδυνων φραγμάτων, πάνω σε ένα ενεργό σεισμικό ρήγμα.
Τι έγινε, όμως, στη Χαλκιδική; Η διαμάχη ξεκίνησε το 2012 -μαζί περίπου με την κρίσης της ελληνικής οικονομίας. Ένα χρόνο αργότερα η ένταση κλιμακώθηκε, με τα ΜΑΤ να χρησιμοποιούν υπερβολική βία κατά τη διάρκεια διαμαρτυριών για το ορυχείο χρυσού. Οι εντάσεις κορυφώθηκαν το Νοέμβρη του 2017, όταν η ElDorado αρχικά απείλησε να αποσύρει όλες τις επενδύσεις της στην Ελλάδα, ενώ λίγο μετά, ξεκίνησε μια διαδικασία διαπραγμάτευσης με την ελληνική κυβέρνηση, κεκλεισμένων των θυρών, για τις δραστηριότητες στα ορυχεία. Ταυτόχρονα, πάνω από 450 ακτιβιστές οδηγήθηκαν σε δίκη.
Το δικαστικό μέρος της ιστορίας έληξε αισιόδοξα με την ομόφωνη αθώωση 21 κατοίκων της. που είχαν καθίσει στο εδώλιο για την εμπρηστική επίθεση στο εργοτάξιο των Σκουριών. Μία πανηγυρική αθώωση για κατοίκους της ίδιας περιοχής, μέλη του Κινήματος ενάντια στην εξόρυξη χρυσού και την ομόφωνη απαλλαγή 25 ατόμων, τα οποία παραπέμφθηκαν σε δίκη κατηγορούμενα για συμμετοχή σε επεισόδια με αστυνομικές δυνάμεις, κατά τη διάρκεια κινητοποιήσεων ενάντια της επένδυσης χρυσού.
Και στις δυο περιπτώσεις, Ήπειρος και Χαλκιδική, έχουμε κάποια κοινά στοιχεία. Εταιρίες που αδιαφορούν για το περιβάλλον και το θυσιάζουν για το κέρδος και κινήματα-ομάδες που προκύπτουν «από τα κάτω» και που αγωνίζονται κόντρα σε εταιρίες και κυβερνήσεις, για να προστατέψουν τη φύση. Το ίδιο ακριβώς συμβαίνει και με τα κοινωνικά προβλήματα, με παρόμοιες ομάδες που προσπαθούν μέσω της δικής τους ενεργού δράσης να προστατεύσουν ευάλωτες κοινωνικές ομάδες ή να διεκδικήσουν δικαιώματα για λογαριασμό όσων το κράτος αγνοεί. Αφού ο τρόπος αντίδρασης απέναντι σε κοινωνικά και οικολογικά προβλήματα είναι παρεμφερής, μήπως είναι και τα αίτια; Μήπως το οικολογικό πρόβλημα έχει τις ρίζες του στο ελαττωματικό κοινωνικό-οικονομικό μοντέλο;
Η οικολογική κρίση έχει ξεπεράσει κάθε προηγούμενο, τείνοντας από πρόβλημα του σήμερα, να γίνει ο εφιάλτης του αύριο. Η νοοτροπία που οδήγησε σε αυτήν την κρίση έχει τις ρίζες της στην αντίληψη εκείνη, που ταυτίζει την κυριαρχία του ανθρώπου επάνω στη φύση με τον «πολιτισμό» -αφού πολλοί υποστηρίζουν πως οι θυσίες σε θέματα οικολογίας, βοήθησαν τους ανθρώπους να εξελιχθούν ταχύτατα σε ό,τι αφορά τεχνολογικά και επιστημονικά επιτεύγματα. Ωστόσο, πέραν από τη λανθασμένη αυτή αντίληψη, σημαντικό πρόβλημα αποτέλεσαν και τα οικονομικά μοντέλα που εφαρμόστηκαν, κυρίως μετά τον Β’ Παγκόσμιο, όπως και το γεγονός ότι ένα από αυτά κυριάρχησε. Με μια σύντομη ιστορική αναδρομή μπορούμε να δούμε πως τόσο ο Καπιταλισμός όσο και ο Κομμουνισμός (ΕΣΣΔ, Ανατολική Γερμανία, Κίνα) χαρακτηρίζονται από μια κυνικότητα απέναντι στη φύση, θυσιάζοντάς τη στο βωμό της παραγωγής και της βαριάς βιομηχανίας.
Πλέον, το κυρίαρχο οικονομικό μοντέλο σε όλες τις χώρες με βαριά βιομηχανία -με εξαίρεση την Κίνα- είναι ο καπιταλισμός. Ωστόσο, στο πλαίσιο αυτό τα τελευταία χρόνια φαίνονται να αναπτύσσονται συμφωνίες που εικονικά αποσκοπούν στην προστασία του περιβάλλοντος, πρακτικά όμως, εξυπηρετούν συμφέροντα, παίζοντας ρόλο σε οικονομικές συγκρούσεις Κρατών και Εταιριών. Δεν πρόκειται για κάποια θεωρία συνωμοσίας, αλλά για την πικρή αλήθεια. Οι κατά καιρούς «φωτογραφικές» συμφωνίες που εμποδίζουν τη διάθεση κινεζικών ή ρωσικών προϊόντων σε Δυτικές αγορές, λόγω των αυξημένων ρύπων που εκπέμπουν τα εκεί εργοστάσια, φαίνεται να αφήνουν ορισμένα ευνοϊκά «παραθυράκια» για τα εργοστάσια των Δυτικών χωρών, που ρυπαίνουν «λίγο λιγότερο». Έτσι, λοιπόν, αναπτύσσεται από Κράτη και βιομηχανικούς κολοσσούς μια «ψευδό-οικολογική» συνείδηση, στη βάση της οποίας δεν βρίσκεται η αγνή θέληση για την προστασία του περιβάλλοντος, αλλά, η θέληση για οικονομική επικράτηση.
Δεν θα ήταν άστοχο να λέγαμε πως για τα οικολογικά προβλήματα ευθύνονται κατά βάση τα υπάρχοντα κοινωνικό-οικονομικά συστήματα. Ο καπιταλισμός που είναι το επικρατές κοινωνικό-οικονομικό σύστημα βασίζεται στο δόγμα της ανάπτυξης με κάθε κόστος. Θέτοντας ως κεντρικό στόχο την αδιάκοπη οικονομική γιγάντωση, ο σύγχρονος καπιταλισμός είναι, αν όχι δομικά ανήθικος, τουλάχιστον αδιάφορος για θέματα κοινωνικών και -πόσο μάλλον- περιβαλλοντικών ευαισθησιών. Μία οικολογική κοινωνία προϋποθέτει την ανατροπή του, καθώς και την ανατροπή όλων των ιεραρχικών σχέσεων και αντιλήψεων που προκύπτουν από αυτόν, με κεντρική την αντίληψη της κυριαρχίας του ανθρώπου επί της φύσης.
Εν κατακλείδι, τα οικολογικά προβλήματα -αλλά και τα υπόλοιπα παγκόσμια προβλήματα- μπορούν να λυθούν μόνο με τη συνολική αλλαγή της κοινωνίας. Η φύση λειτουργεί βάση της συμμετοχής και αλληλεπίδρασης των διαφόρων μορφών ζωής, της συμπληρωματικότητας, της αμοιβαιότητας και έτσι, αποτελεί ένα μοντέλο, από το οποίο ο άνθρωπος θα μπορούσε να εμπνευστεί και να προσπαθήσει να βελτιώσει τις κοινωνίες του, το σήμερα αλλά και το μέλλον του.
Γεννήθηκε το 1999 στην Αθήνα. Είναι δευτεροετής φοιτητής στο τμήμα ιστορίας και φιλοσοφίας της επιστήμης του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, ενώ ταυτόχρονα σπουδάζει και νομική στο γαλλικό Κολλέγιο id'EF. Έχει λάβει μέρος σε πλήθος ρητορικών αγώνων τόσο εντός όσο και εκτός Ελλάδος και στον ελεύθερο του χρόνο ασχολείται με τον αθλητισμό.
