Της Έλενας Γεωργίου,
Η ελευθερία του λόγου, δεδομένο στην εποχή που ζούμε και ζητούμενο σε κάθε προηγούμενη, έχει καθιερωθεί σε μια περίοδο που χαρακτηρίζεται για την καινοτομία και την εξέλιξή της. Η παγκοσμιοποίηση, λοιπόν, μας έχει επιτρέψει να επεκταθούμε σε διάφορους τομείς και να βελτιώσουμε τις ζωές μας προς το καλύτερο, γεγονός που αποδεικνύουν οι γρήγοροι ρυθμοί με τους οποίους πορευόμαστε προς το μέλλον. Θεσμός που καθιερώθηκε επίσημα στις αρχές του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, αποτελεί ένα πολυσύνθετο φαινόμενο που επηρεάζει, σε μεγάλο βαθμό θα έλεγε κανείς, την καθημερινότητά μας, κι ο καθένας από εμάς καλείται να προσαρμοστεί σε αυτό.
Αυτή η παγκόσμια διαδικασία ομογενοποίησης, βλέπεις, συνδέεται άμεσα με μια μορφή δημοκρατίας που έχει εγκαθιδρύσει την ελευθερία του κάθε ανθρώπου να μοιράζεται τις απόψεις του σ’ ένα διεθνές πλαίσιο επικοινωνίας κι αλληλεγγύης. Ακόμη κι η ελευθερία, όμως, έχει τους περιορισμούς της, όταν δεν αντιστοιχεί σε συγκεκριμένες κατηγορίες που έχει καθορίσει το κάθε κράτος για τους πολίτες που υπάγονται σε αυτό. Πώς μπορεί να ορίσει κανείς τι σημαίνει, πραγματικά, η ελευθερία, όταν ακολουθεί κανόνες που συμβάλλουν στην επικράτηση κοινωνικοπολιτικών, αλλά και θρησκευτικών συμφερόντων;
Περιορίζοντας την ελευθερία του λόγου, ακόμη κι αν έχει αναγνωριστεί ως ανθρώπινο δικαίωμα, αναιρεί τις προσπάθειες που έκαναν διάφορες ομάδες ανθρώπων, ανά τους αιώνες, για να την αποκτήσουν. Άνθρωποι περιθωριοποιημένοι από ένα σύστημα που δημιουργήθηκε για την προστασία τους, ακόμη κι αν επένδυσαν σ’ αυτό. Μειονότητες που έχυσαν αίμα και ιδρώτα για να διεκδικήσουν βασικά ανθρώπινα δικαιώματα στα οποία δεν είχαν πρόσβαση γιατί δεν τους άξιζε, σύμφωνα με διάφορες στερεοτυπικές απόψεις που επικρατούν ακόμη και σήμερα. Γιατί, στην τελική, είναι πολύ πιο εύκολο να εκμεταλλευτείς ανθρώπους που πιστεύουν ότι δεν έχουν τα ίδια δικαιώματα μ’ εσένα, σωστά; Κι είναι ακόμη πιο εύκολο να παρερμηνεύσεις, εσκεμμένα ή μη, το νόημα της ελευθερίας, μόνο και μόνο για να χειραγωγήσεις αυτούς που θέλουν να πιστέψουν σε ό,τι προϋποθέτει η ύπαρξή του για τις ζωές τους.
Η ελευθερία της έκφρασης και το πώς ερμηνεύεται στα πλαίσια της παγκοσμιοποίησης, βασίζεται στην προώθηση μιας υποκειμενικής αλήθειας που διαφέρει ανάλογα με το κοινό στο οποίο απευθύνεται. Γι’ αυτό κι είναι εύκολο να προσαρμοστεί με σκοπό να καθησυχάσει τα πλήθη, έτσι ώστε να υποκύψουν σε αυτή χωρίς αμφιβολίες κι ενδοιασμούς. Ο περιορισμός της, όμως, από διάφορες κοινωνικές και μη ομάδες που λειτουργούν με βάση συγκεκριμένες ιδέες και απόψεις, έχει αλλάξει ακόμη περισσότερο τον τρόπο ζωής μας, ακόμη κι αν δεν το έχουμε συνειδητοποιήσει.
Είμαστε, πραγματικά, ελεύθεροι, όταν έχουν καθιερωθεί περιοριστικά μέτρα που λειτουργούν εις βάρος μας και δεν το επιτρέπουν; Γιατί, για να λέμε και τα πράγματα με τ’ όνομα τους, φυλακισμένοι μπορεί να γίνουν κι όλοι όσοι επαναπαύονται πίσω από μια εκδοχή της ελευθερίας που θεωρούν ότι μπορεί να τους προσφέρει ό,τι χρειάζονται για να είναι ευτυχισμένοι. Η διεκδίκησή της, όμως, είναι μια μάχη που δίνουμε καθημερινά και σε όλους τους τομείς της ζωής μας, μόνο και μόνο για να εξασφαλίσουμε τα προνόμια που μας προσφέρει.
Η ελευθερία χάνει εύκολα τη σημασία της όταν βρίσκεται αντιμέτωπη με ανθρώπους που δε σέβονται την πολύπλευρη φύση της. Γιατί, πολύ συχνά, ξεχνάμε ότι προϋποθέτει την ανάληψη ευθυνών στα πλαίσια ενός παραγωγικού διαλόγου που δε συγκρούεται με άλλες αξίες, ούτε και τις περιορίζει βασίζοντας τα θεμέλιά του στην εκμετάλλευση και το συμφέρον. Γι’ αυτό κι η ανεξαρτησία που μας προσφέρει το δικαίωμα αυτό, ορίζει την ικανότητά μας να εκφραζόμαστε ελεύθερα και δε συνεπάγεται με καμία ευτυχία που μπορεί να κερδίσουμε μέσα απ’ την προσαρμογή μας σε αυτό.
Είναι λογικό να περιορίζεται η ελευθερία του λόγου όταν η διεκδίκηση των δικαιωμάτων που συνδέονται άμεσα με αυτήν, συγκρούεται με άλλες αξίες και οδηγεί στην καταπάτησή τους. Η λογοκρισία φθείρει το θεσμό της δημοκρατίας και δεν αφήνει κανένα περιθώριο προσωπικής έκφρασης. Η πρόοδος του σήμερα, λοιπόν, δεν αποτελεί εγγύηση της ελευθερίας κι ούτε εξασφαλίζει την ικανότητά μας να εμπλουτίσουμε τις γνώσεις μας, να διευρύνουμε τους ορίζοντές μας και να καλλιεργήσουμε την κριτική μας σκέψη. Γι’ αυτό και πρέπει να εκφράζουμε ό,τι θέλουμε να μοιραστούμε μ’ ένα ευρύ κοινό, λαμβάνοντας υπόψη την επιρροή που μπορεί να έχουμε σε αυτό. Η ελευθερία χωρίς ευθύνες δεν υπήρξε ποτέ ως έννοια, γι’ αυτό και πρέπει να υιοθετήσουμε μια πιο ρεαλιστική προσέγγιση που ν’ αντικατοπτρίζει την πραγματική σημασία της. Προτού, όμως, απομυθοποιήσουμε εντελώς την επίδραση που έχει, ας αναλογιστούμε το γεγονός «ότι η ελευθερία του λόγου προστατεύεται απ’ το Σύνταγμα, δε σημαίνει ότι ο λόγος είναι πάντοτε σοφός, δίκαιος ή παραγωγικός».
Γεννημένη το 1997 στο πανέμορφο νησί της Κύπρου και φοιτήτρια της Αγγλικής Φιλολογίας στο Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών. Συμμετέχει σ’ εθελοντικά προγράμματα κι έχει παρακολουθήσει σεμινάρια με θέμα τη Λογοτεχνία, αλλά και την Ψυχολογία. Μ’ ένα βιβλίο στο χέρι από μικρό παιδί, δημιουργεί εικόνες μέσα απ’ τις λέξεις και μοιράζεται, μέσα απ’ αυτές, το χάος που διακατέχει την ύπαρξή της. Ασχολείται, επίσης, με τη ζωγραφική και τη φωτογραφία.
