Της Φωτεινής Παπαγιαννοπούλου,
Ελλάδα, 1967. Χούντα. Πατρίς, Θρησκεία, Οικογένεια. Η κοινωνική ηθική επιβάλλει παχύ μουστάκι, βαριά φωνή και βαθιά αγάπη προς οτιδήποτε αντιτάσσεται σε νέες ιδέες και αντιλήψεις. Είναι η εποχή που τα «παλαιάς κοπής» αρσενικά θριαμβεύουν. Τα επίθετα για τους ομοφυλόφιλους γίνονται ολοένα και πιο ευφάνταστα, ενώ τα δικαιώματά τους προσιδιάζουν στο τότε μεγάλο συμβάν, την κατάκτηση του φεγγαριού. Μακρινό και δυσεπίτευκτο. Πενήντα πέντε χρόνια μετά, η μάχη για αυτά τα δικαιώματα δεν υπήρξε ποτέ εντονότερη. Το μείζον ερώτημα, όμως, παραμένει αναπάντητο. Είναι η ελληνική κοινωνία έτοιμη να προχωρήσει στην υποστήριξη των διεκδικήσεων της ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητας;
Στερεότυπα από εκείνη την εποχή, αν και μη αποδεκτά από την ευρεία κοινή γνώμη, ιδιαίτερα σε μικρότερες ηλικίες, επιβιώνουν ακόμα στο ελληνικό οικογενειακό τραπέζι. Η ελληνική κοινωνία εντάσσεται σε αυτές όπου η ανδρική ή η γυναικεία συμπεριφορά, βρίσκεται σε αντιστοιχία με τα αρσενικά ή θηλυκά γεννητικά όργανα. Το κυρίαρχο μοντέλο για τις σεξουαλικές σχέσεις είναι η φυσιολογική σεξουαλικότητα που αντιπροσωπεύει την επιλογή ατόμου του αντίθετου βιολογικά φύλου ως σεξουαλικό σύντροφο (Κουκουτσάκη, 2001). Ο διαχειριστής Μπαλαφούτης με τον Μαρκο στην «Πολυκατοικία», η Φλώρα με τον Τόλη στους «Δύο Ξένους», Ο Νικηφόρος Ζορμπάς με την απόπειρά του να αποφύγει τη Θεία Σύρμω στο «50-50» και ο Κατακουζηνός με τον Λάκη στο «Κωνσταντίνου και Ελένης» αποτελούν παραδείγματα και μικρογραφία της αντίληψης της ελληνικής κοινωνίας προς τους ομοφυλόφιλους.
Σίγουρα, κάποιες από τις παραπάνω σκηνές χάρισαν άφθονο γέλιο στην πλειονότητα των τηλεθεατών, και την ίδια απήχηση θα θεωρούσαν πολλοί πως έχουν τα λεγόμενα “gay jokes”. Υπάρχει, ωστόσο, μία θεμελιώδης διαφορά. Πέραν της συγκατάθεσης που ο ηθοποιός έχει ήδη δώσει, ώστε να ειπωθούν τα συγκεκριμένα αστεία για τον ίδιο στον αέρα (καθώς πολλές φορές ο ηθοποιός που υποδύεται τον ομοφυλόφιλο είναι και ο ίδιος), όλα όσα λέγονται, απευθύνονται σε ένα χαρακτήρα τηλεοπτικό, όχι πραγματικό. Η χρήση, έπειτα, των ίδιων «αστείων» σε άτομα που πληρούν μόνο ένα από τα 2 κριτήρια (της σεξουαλικής προτίμησης και όχι της συγκατάθεσης), αποτελεί πολλές φορές πιο προσβλητική πράξη από μία κυριολεκτική επίθεση εις βάρος του εκάστοτε αποδέκτη.
Σίγουρα, μπορεί ο «χωρατατζής» της παρέας να χαίρεται με την ψυχή του, όταν τα ξεστομίζει, αλλά ο εκάστοτε αποδέκτης, οφείλει να υποστεί τον εξευτελισμό πολλές φορές, όσο του πιστώνονται γνωρίσματα, συνήθειες και ιδιότητες που έχει ακούσει ο γελωτοποιός της παρέας πως έχουν «όλοι του συναφιού του». Δε σημαίνει, βέβαια, αυτό πως ο καθένας δε μπορεί να αστειευτεί κατά αυτόν τον τρόπο, αν έχει λάβει τη συγκατάθεση του αποδέκτη, δεδομένου πως και ο τελευταίος αρέσκεται στον συγκεκριμένο τύπο αστείων. Το ότι ένας ομοφυλόφιλος φέρνει απαραίτητα προς το αντίθετο φύλο, δε νιώθει ποτέ άνετα με το σώμα στο οποίο έχει γεννηθεί, και «ζηλεύει» ή ανταγωνίζεται το αντίθετο φύλο, είναι από τα πιο συχνά στερεότυπα που συναντά κανείς σε «διαλόγους του καφενείου».
Δε σημαίνει, σαφώς, αυτό πως τα προαναφερθέντα είναι και τα μόνα στερεότυπα. Πού να φανταζόταν ο μέσος Έλληνας άνω των 50, πως στη γιορτή του κλασικού, πατροπαράδοτου, ιστορικού αθλητισμού, στους Ολυμπιακούς Αγώνες, ένας ανοικτά ομοφυλόφιλος θα παρουσίαζε την πορεία των αθλητών μας, ακόμα και της «αντρικότατης» πάλης, προς το Τόκιο, ο Γιώργος Καπουτζίδης; Με διαφορετικά και τραγελαφικά προσχήματα αντέδρασαν ακόμα και οι συνάδελφοι του τελευταίου, για την επαγγελματική του αυτή επιτυχία. Για όποιον δε μπήκε στον κόπο να παρακολουθήσει τον «Δρόμο προς το Τόκιο», επρόκειτο για μία όχι μόνο ψυχαγωγική, αλλά και ενημερωτική εκπομπή, που δεν είχε ασφαλώς τίποτα να ζηλέψει από την αντίστοιχη δουλειά ετεροφυλόφιλων παρουσιαστών. Σίγουρα όχι από τις εν τέλει ‘’viral’’ αναλύσεις του Αντώνη Καρπετόπουλου στο πρόσφατο Euro, όπου μάθαμε για το γεννεαλογικό δέντρο του κάθε αθλητή.
Επομένως, είναι άραγε έτοιμη η ελληνική κοινωνία να υποστηρίξει τα μέλη της κοινότητας ΛΟΑΤΚΙ+; Αρχικά, πρέπει να διευκρινίσουμε ότι στην κοινότητα αυτή δεν συμπεριλαμβάνονται οι ετεροφυλόφιλοι και οι cisgender (άτομα συμφιλιωμένα με το φύλο τους), γιατί οι συγκεκριμένες ομάδες δεν υφίστανται τον κοινωνικό ρατσισμό και την περιθωριοποίηση που αντιμετωπίζουν τα μέλη αυτής (ομοφυλόφιλοι, αμφιφυλόφιλοι, διεμφυλικοί κτλ.). Οι εκδηλώσεις υπερηφάνειας, Pride, φεστιβάλ ή πορείες, είναι ετήσιες διαδηλώσεις κατά της ομοφοβίας/τρανσφοβίας και υπέρ των ΛΟΑΤΚΙ+ δικαιωμάτων που λαμβάνουν χώρα σε όλο τον κόσμο (ILGA Europe 2015). Το πρώτο φεστιβάλ υπερηφάνειας διοργανώθηκε το 1970, για να τιμήσει τη μνήμη του αυθόρμητου ξεσηκωμού των ΛΟΑΤΚΙ ανθρώπων, τον προηγούμενο χρόνο, ενάντια στην καταπίεση και την αστυνομική βία.
Αν και πολλοί εκπρόσωποι θρησκειών και θρησκευόμενα άτομα έχουν χρησιμοποιήσει τις θρησκευτικές τους πεποιθήσεις για να υποστηρίξουν αντι-ΛΟΑΤΚΙ γνώμες, μην ξεχνάμε ότι εκατομμύρια ΛΟΑΤΚΙ άτομα σε όλο τον κόσμο είναι θρησκευόμενα και ότι πολλές θρησκείες, δόγματα και Εκκλησίες, καθώς και οι σύγχρονοι θεολόγοι, αγκαλιάζουν τους ΛΟΑΤΚΙ ανθρώπους και γενικότερα την πολυμορφία.
Η πρώτη αποπαθολογικοποίηση της «ομοφυλοφιλίας» έγινε το 1973, όταν η Αμερικανική Ψυχιατρική Ένωση αφαίρεσε από το Διαγνωστικό και Στατιστικό Εγχειρίδιο (DSM) τον όρο/διάγνωση της «ομοφυλοφιλίας» (Drescher 2015, Δεκέμβριος 4). Στις 17 Μαΐου 1990, η Γενική Συνέλευση του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (ΠΟΥ) αφαίρεσε την ομοφυλοφιλία από τον κατάλογο ψυχικών διαταραχών. Το 2004 καθιερώθηκε η Διεθνής Ημέρα κατά της ομοφοβίας (σήμερα επίσης κατά της τρανσφοβίας και της αμφιφοβίας) .
Το 2018, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) δημοσίευσε τη νέα έκδοση της Διεθνούς Ταξινόμησης των Νοσημάτων – ICD 11, στην οποία αφαίρεσε τις τρανς ταυτότητες από το κεφάλαιο των διαταραχών ψυχικής υγείας. Όλες οι σχετικές με τρανς θέματα διαγνώσεις έχουν αφαιρεθεί από το κεφάλαιο διαταραχές ψυχικής υγείας. Ένα νέο κεφάλαιο, «Καταστάσεις που σχετίζονται με τη σεξουαλική υγεία», έχει προστεθεί στο πλαίσιο του ICD και περιλαμβάνει μια νέα διάγνωση, την «Ασυμφωνία φύλου», που αντικατέστησε την προηγούμενη διάγνωση «διαταραχή ταυτότητας φύλου».
Οι παραπάνω έρευνες καταρρίπτουν τους χαρακτηρισμούς των μελών της ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητας ως «μη θρησκευόμενα» ή «παθολογικά άρρωστα και επικίνδυνα πρότυπα», χαρακτηρισμοί οι οποίοι κερδίζουν συχνά έδαφος στις συζητήσεις ελλιπώς ενημερωμένων ετεροφυλόφιλων. Φυσικά, δεν πρέπει να παραλειφθεί η γενική πεποίθηση ότι τα ΛΟΑΤΚΙ άτομα στηρίζονται από κομματικές δυνάμεις που βοηθούν στην ενθάρρυνση και την προώθηση των συμφερόντων τους. Μία τέτοια άποψη δε θα μπορούσε πάρα να είναι υπερ-περιεκτική, εφόσον δεν είναι όλα τα μέλη απαραιτήτως κομματικοποιημένα και η σύνδεση της «περήφανης» εκδήλωσης των σεξουαλικών προτιμήσεων με την πολιτική υπονομεύει τους πρωταρχικούς στόχους της ίδιας της κοινότητας, που είναι ο σεβασμός και η ισότητα και όχι ο κομματικός χρωματισμός και πριμοδότηση.
Τέλος, πρέπει οπωσδήποτε να γίνει μνεία στο ότι η Μάλτα και, από τις 24 Δεκεμβρίου 2015, η Ελλάδα, είναι οι μόνες χώρες στην Ευρώπη που παρέχουν ρητά. Επομένως, τίθεται η ευθύνη στον εκάστοτε πολίτη να αποδείξει ότι συμμερίζεται τα επιστημονικά πορίσματα και είναι πρόθυμος, ανεξαρτήτως σεξουαλικών προτιμήσεων, να δείξει σεβασμό και ισότιμη μεταχείριση στον πλησίον του.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
