Του Κωνσταντίνου Δήμου,
Έχετε αναρωτηθεί ποτέ, πώς οι Αμερικανοί κατάφεραν να επικρατήσουν επί των Σοβιετικών στον εξοπλιστικό αγώνα κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου (1945-1991); Μήπως συνδέεται η τεχνολογική υπεροχή των πρώτων με τον προσεταιρισμό των ηττημένων του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου;
Ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος έχει τελειώσει με νίκη των συμμαχικών δυνάμεων της Entente και της ΕΣΣΔ επί των δυνάμεων του Άξονα. Η ειρήνη όμως δεν θα κρατήσει για πολύ, καθώς ένας νέος ανταγωνισμός θα ξεσπάσει μεταξύ των δύο άσπονδων συμμάχων, σχετικά με το ποσοστό και τη σφαίρα επιρροής που θα έχει ο καθένας επί ευρωπαϊκού εδάφους. Από τη μία, οι Αμερικανοί, οι σύμμαχοί τους και από το 1949 η Βορειοατλαντική Συμμαχία (North Atlantic Treaty Organization-NATO) επιθυμούσαν τον περιορισμό της ΕΣΣΔ και την προστασία της Δυτικής Ευρώπης από τον «κόκκινο φασισμό». Από την άλλη, οι Σοβιετικοί και η συμμαχία της Βαρσοβίας επιθυμούσαν την εδαφική επέκταση και την επιβολή του κομμουνιστικού δόγματος πέρα από το Σιδηρούν Παραπέτασμα. Αυτό μεταφραζόταν, στο ποιος θα είχε την καλύτερη και μεγαλύτερη στρατιωτική ισχύ και τα πιο εξελιγμένα οπλικά συστήματα, ώστε σε περίπτωση στρατιωτικής συμπλοκής οι μεν να έχουν το επάνω χέρι απέναντι στους δε. Όταν όμως, αναφερόμαστε στην έρευνα και ανάπτυξη τεχνολογίας αιχμής, ίσως ο πιο σημαντικός πόρος που μπορεί να διαθέτει κανείς είναι το ανθρώπινο δυναμικό.
Γι’ αυτό το λόγο, τόσο οι ΗΠΑ όσο και οι ΕΣΣΔ και άλλες ευρωπαϊκές δυνάμεις, όπως η Μεγάλη Βρετανία και η Γαλλία, προσπάθησαν να αποκτήσουν ή να δελεάσουν Γερμανούς επιστήμονες με διάφορα «προνόμια», ώστε να μεταβούν στις χώρες τους και να συνεχίσουν τις έρευνες που διεξήγαγαν κατά τη διάρκεια του πολέμου, αλλά και να παραδώσουν τα πορίσματα ερευνών που είχαν στην κατοχή τους, όπως ήταν, για παράδειγμα, το πρόγραμμα βαλλιστικών πυραύλων A-4/ V-2 του Γ΄ Ράιχ. Δηλαδή το κέρδος μιας χώρας θα ήταν μια απώλεια για την άλλη πλευρά, μια πεποίθηση που ενισχύθηκε, έτι περισσότερο, στο αποκορύφωμα του Ψυχρού Πολέμου τις δεκαετίες του ’50-’60.
Οι δύο νέες αναδυόμενες παγκόσμιες υπερδυνάμεις συγκεκριμένα, ανέπτυξαν δύο πρωτοβουλίες γι’ αυτόν τον σκοπό: Οι Σοβιετικοί την επιχείρηση Osoaviakhim και οι Αμερικανοί την επιχείρηση «Συνδετήρας» (Operation ή Project Paperclip), ονομασία που προέκυψε από τους συνδετήρες που είχαν επάνω τους οι φάκελοι μετανάστευσης των ναζί επιστημόνων, τους οποίους η κυβέρνηση των ΗΠΑ ενδιαφερόταν να στρατολογήσει σε (απόρρητα) προγράμματα του Αμερικανικού Στρατού, Ναυτικού και Αεροπορίας, ή γενικότερα, στο στρατιωτικό-βιομηχανικό σύμπλεγμα επιχειρήσεων (Military-Industrial Complex, MIC), με το αζημίωτο φυσικά. Άλλωστε, και οι ίδιοι οι Γερμανοί επιθυμούσαν να διαφύγουν στις ΗΠΑ, καθώς φοβόντουσαν ότι άμα έμεναν στην Ευρώπη, θα μπορούσαν να πέσουν στα χέρια των Σοβιετικών, οι οποίοι δεν θα ήταν τόσο «ευγενικοί» μαζί τους, ούτε και θα τούς έδιναν περιθώρια επιλογής: είτε θα εξαναγκάζονταν να δουλέψουν για λογαριασμό τους, είτε θα κατέληγαν στα σιβηρικά gulag ή στο εκτελεστικό απόσπασμα. Συνεργασία ή θάνατος, λοιπόν. Φυσικά, οι Αμερικανοί το αντιλήφθηκαν αυτό και το εκμεταλλεύτηκαν προς όφελος τους, τηρώντας μια πιο μετριοπαθή στάση και πολιτική, υποσχόμενοι μάλιστα την αμνήστευσή τους από εγκλήματα πολέμου και την «αποναζιστοποίηση» (“denazification”) ενός -ενδεχομένως- αμαρτωλού παρελθόντος.
Τέτοιου είδους επιχειρήσεις απόκτησης επιστημονικού προσωπικού και τεχνικού εξοπλισμού είχαν ήδη ξεκινήσει πριν το πέρας του πολέμου, όταν οι Σύμμαχοι αντιλήφθηκαν ότι στο εγγύς μέλλον οι Σοβιετικοί θα συνιστούσαν τη μεγαλύτερη στρατιωτική απειλή και τον κύριο οικονομικό ανταγωνιστή τους. Με διαταγή του στρατηγού Dwight Eisenhower δημιουργούνται οι στρατιωτικές ομάδες T-Force, οι οποίες ήταν επιφορτισμένες με τον εντοπισμό επίμαχων τοποθεσιών, προσώπων και υλικού του εχθρού και τη διασφάλισή τους μέχρι να καταφτάσει το εξειδικευμένο προσωπικό της CIOS (Combined Intelligence Objective Subcommittee) για ανάλυση και έρευνα. Η ανάπτυξή τους στο πεδίο της μάχης βοήθησε στη διάσωση και/ή υποκλοπή ενός τεράστιου όγκου εγγράφων, απόρρητων και μη, του γερμανικού Ράιχ, το οποίο στη συνέχεια μεταφέρθηκε στις ΗΠΑ. Το επόμενο βήμα ήταν η επιχείρηση Overcast, με σκοπό την αποστολή των επιστημόνων των ναζί στις ΗΠΑ, η οποία, παρότι δεν ήταν και πολύ επιτυχημένη, υπήρξε ο προπομπός της καλύτερα οργανωμένης επιχείρησης Paperclip.
Παρόμοιας φύσης ήταν και η επιχείρηση “Alsos”, αποτελούμενη από μια ομάδα επιστημόνων, με επικεφαλής τον Αμερικανολλανδό επιστήμονα Samuel Goudsmit, με σκοπό το κυνήγι προηγμένης τεχνολογίας των ναζί, όπως τα λεγόμενα “wunderwaffen” (wonder weapons) και το κατά πόσο είχε προχωρήσει το πυρηνικό πρόγραμμα των Γερμανών. Υπήρχαν πολλοί λόγοι που οι Αμερικανοί έδειξαν τέτοιο ενδιαφέρον στη ναζιστική τεχνολογία: τα γερμανικά επιστημονικά προγράμματα, αν και αρκετά βρίσκονταν ακόμη σε πρώιμο στάδιο ανάπτυξης, αποδείχθηκαν μακροπρόθεσμα πρωτοποριακά για την εποχή τους, ενώ, σε αντίθεση με άλλες χώρες που επένδυαν σε δοκιμασμένα όπλα συμβατικής τεχνολογίας, το Γ΄ Ράιχ είχε δαπανήσει διόλου ευκαταφρόνητα ποσά για την κατασκευή των απαραίτητων υποδομών για την ανάπτυξη νέων οπλικών συστημάτων. Βαλλιστικοί πύραυλοι, τουρμπινοκίνητα υπερηχητικά αεροσκάφη, νέοι τύποι υγρών καυσίμων, συνθετικό καουτσούκ, βιολογικά και χημικά όπλα, όπως τα θανάσιμα αέρια tabun και sarin, είναι μόνο μερικές από τις νοσηρές εφευρέσεις που επινόησαν (ή σκόπευαν να πραγματώσουν) τα επιστημονικά μυαλά των Γερμανών, ειδικά τα τελευταία χρόνια, όταν συνειδητοποίησαν ότι ίσως θα έχαναν τον πόλεμο και ο Heinrich Himmler ζήτησε να εντατικοποιήσουν τις προσπάθειες. Απελπισμένοι καιροί, απελπισμένοι μέτρα. Κατά τον Eisenhower, αν οι Γερμανοί τα είχαν ήδη αναπτύξει και τα δοκίμαζαν στο πεδίο της μάχης 6 μήνες νωρίτερα, η απόβαση στην Ευρώπη θα ήταν πλέον αδύνατη και ίσως ο πόλεμος να είχε πάρει μια πολύ διαφορετική τροπή απ’ αυτή που γνωρίζουμε σήμερα. Ωστόσο, η Wehrmacht και η Luftwaffe δίσταζαν να τα χρησιμοποιήσουν, επειδή φοβόντουσαν ότι θα υπάρξουν σκληρά αντίποινα.
Η επιχείρηση Paperclip ξεκίνησε υπό άκρα μυστικότητα το Μάιο του 1945. Αρχικά 700 ειδήμονες, από πυραυλικούς επιστήμονες μέχρι μηχανολόγους, τεχνικούς, επιδημιολόγους, ιολόγους και επιχειρηματίες διέφυγαν στις ΗΠΑ, όπου υπέγραψαν ανανεώσιμα συμβόλαια συνεργασίας με την αμερικανική κυβέρνηση. Αργότερα, το πρόγραμμα επεκτάθηκε ώστε να συμπεριλάβει οποιοδήποτε πρόσωπο με κάποια ειδικότητα που αποτελούσε στόχο των Σοβιετικών. Επικεφαλής της επιχείρησης Paperclip τέθηκε η Joint Intelligence Objectives Agency (JIOA), υποεπιτροπή της Joint Intelligence Committee (JIC), για την οποία μέχρι και σήμερα γνωρίζουμε εξαιρετικά λίγα, μιας και τα περισσότερα αρχεία παραμένουν απόρρητα. Επισήμως, η κυβέρνηση των ΗΠΑ δεν αναγνώριζε την ύπαρξη, ούτε και συμμετείχε σε αυτό το απόρρητο πρόγραμμα του Αμερικανικού Στρατού, παρά μόνο ελάχιστοι φορείς, όπως οι μυστικές υπηρεσίες OSS (Office of Strategic Services) και η CIA. Άλλωστε, η επιλογή μεταφοράς, η αμνήστευση και η εργοδοσία πρώην εχθρών και νυν καταζητούμενων εγκληματιών πολέμου σε μυστικά προγράμματα, εκτός από ηθικά αμφιλεγόμενη, ήταν και παράνομη. Η κοινή γνώμη δεν έπρεπε να μάθει ότι το φιλελεύθερο αμερικανικό καθεστώς χορηγεί άσυλο σε στενούς συνεργάτες των ναζί, φανατικά πρώην(;) μέλη του ναζιστικού κόμματος και των SS, και ίσως ακόμη άτομα του στενού κύκλου του ίδιου του Φύρερ, που προέβησαν σε ανήθικα πειράματα χωρίς τη συγκατάθεση του υποκειμένου.
Οι υπεύθυνοι γραφειοκράτες και δικαστές λοιπόν, έκαναν τα «στραβά μάτια» στο όνομα του «εθνικού συμφέροντος και ασφαλείας», απομονώνοντας τους επίμαχους φακέλους, χωρίς να τους παραπέμπουν στο State Department για περαιτέρω εξέταση, ειδικά αν τα στοιχεία που προέκυπταν ήταν ενοχοποιητικά για τον υποψήφιο. Μ’ αυτόν τον τρόπο, κατάφεραν να παρακάμψουν τη μεταναστευτική νομοθεσία και να εισέλθουν στη χώρα άτομα με δεδηλωμένο ή φημολογούμενο ναζιστικό παρελθόν. Πολλοί ήταν εκείνοι που στο όνομα της επιστήμης μετέτρεψαν “untermeschen”, «κατώτερους ανθρώπους» δηλαδή, σε δούλους ή σε πειραματόζωα για λογαριασμό του Γ΄ Ράιχ, όπως η γερμανική φαρμακευτική εταιρεία IG Farben. Ελάχιστοι ήταν οι κρατούμενοι που επέζησαν των πειραμάτων αντοχής, ψύξης, συμπίεσης-αποσυμπίεσης, την έκθεση σε θανατηφόρα αέρια, τύφο, και την πόση θαλασσινού νερού.
Μέχρι το Σεπτέμβριο του 1947, οπότε και το πρόγραμμα τερματίστηκε επίσημα, 1.500 Γερμανοί και Αυστριακοί επιστήμονες μαζί με τις οικογένειές τους έφτιαξαν μια νέα ζωή στις ΗΠΑ, υπό νέα ταυτότητα, μακριά από τα δικαστικά έδρανα, όπως ήταν οι dr. Kurt Blome, Georg Rickhey και Arthur Rudolph. Μάλιστα, το 90% των επιστημόνων παρέμεινε στην Αμερική μετά τη λήξη του προγράμματος, έχοντας λάβει την αμερικανική υπηκοότητα και συνεχίζοντας να εργάζονται πάνω στα αντικείμενά τους. Ανεπίσημα, το πρόγραμμα συνεχίστηκε υπό άλλες ονομασίες και εκδοχές (βλ. Project 63) μέχρι και το 1962, παρά τις διαμαρτυρίες της Δυτική Γερμανίας και τις προστριβές μεταξύ της JIOA και της CIA από το 1952 και έπειτα. Η περαιτέρω στρατολόγηση επιστημονικού προσωπικού μπορεί να σταμάτησε, ωστόσο οι μυστικές υπηρεσίες συνέχισαν να ασχολούνται με τα περίπου 1000 ονόματα της λίστας Paperclip, η JIOA μέσω του προγράμματος Defense Scientists Immigration Program (DEFSID) και η CIA μέσω του National Interest Program.
Εν κατακλείδι, η γερμανική τεχνογνωσία απέδωσε τα μέγιστα όχι μόνο στην αμερικανική οικονομία, αλλά και σε άλλους κλάδους, όπως ήταν η αεροναυπηγική, πυρηνική φυσική, ιατρική κ.α. Όπως θα έλεγε και ο Μακιαβέλλι, ο σκοπός αγιάζει τα μέσα. Ίσως τελικά η θεωρία συνωμοσίας που θέλει τους Χίτλερ και Μένγκελε να δραπετεύουν στη Λατινική Αμερική να μην ακούγεται πλέον και τόσο απίθανη…δεν βρίσκετε;
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Charles River Editors (s.d.), Operation Paperclip: The History of the Secret Program to bring Nazi Scientists to America during and after World War II
- Jacobsen, Annie (2014), Operation Paperclip: The Secret Intelligence Program that brought Nazi Scientists to America, N.Y./Boston/London: Little Brown and Company
- Crim, Brian E. (2018), Our Germans: Project Paperclip and the National Security State, Baltimore: John Hopkins University Press
