Της Φωτεινής Σίμιντη,
Οι αρχαίοι Ρωμαίοι είχαν μια πλούσια μυθολογία. Αν και μεγάλο μέρος της έχει επηρεαστεί και προέρχεται από τους γείτονες και προκατόχους τους, τους Έλληνες, εξακολουθεί να αποτελείται από ιστορίες που έχουν επιβιώσει μέσα στον χρόνο. Μύθοι που σχετίζονται με γεγονότα μεγάλης σημασίας, όπως η ίδρυση μιας πόλης, αλλά και με εμβληματικές μορφές, όπως ο Αινείας, ο Ρέμος και ο Ρωμύλος, έχουν αποτυπωθεί από τους Ρωμαίους συγγραφείς και έχουν αναπαρασταθεί στις εικαστικές τέχνες. Οι πηγές μας για τη Ρωμαϊκή Μυθολογία χρονολογούνται κυρίως από τον πρώτο αιώνα π.Χ. έως τις αρχές του πρώτου αιώνα μ.Χ. και βρίσκονται, ως επί το πλείστον, στα έργα του Κικέρωνα, του Βιργιλίου, του ιστορικού Λίβιου, του φιλοσόφου-ιστορικού Πλουτάρχου και του ποιητή Οβίδιου.
Εξετάζοντας τη Ρωμαϊκή Μυθολογία, μπορούμε να διακρίνουμε ότι πλαισιώνεται από δυο ξεχωριστά τμήματα. Το πρώτο τμήμα της είναι το πρώιμο/αρχαϊκό και σχετίζεται με το λατρευτικό κομμάτι της θρησκείας των αρχαίων Ρωμαίων, περιλαμβάνοντας πληροφορίες για τους θεούς τους, ενώ κατά κύριο λόγο αποτελείται από μύθους γύρω από την ίδρυση της πόλης τους. Υπάρχουν επιδράσεις από την ελληνική μυθολογία, άλλα δεν είναι τόσο έντονες. Η συναναστροφή τους με τους Ετρούσκους, καθώς και η περίοδος της ετρουσκικής επικυριαρχίας, είχαν ως αποτέλεσμα η ρωμαϊκή μυθολογία και τελετουργία να επηρεαστούν σημαντικά από αυτούς. Το δεύτερο τμήμα της ρωμαϊκής μυθολογίας είναι το ύστερο/φιλολογικό, το οποίο είναι σημαντικά επηρεασμένο από την Ελληνική Μυθολογία. Το ελληνικό πάνθεο ταυτίστηκε με το ρωμαϊκό, με τις κυρίαρχες θεότητες να είναι ίδιες. Πλέον οι θεοί έχουν αποκτήσει ανθρώπινα πάθη και χαρακτηριστικά, τα οποία είναι ορατά και στους μύθους.
Ένας από τους μύθους της Ρωμαϊκής Μυθολογίας είναι αυτός της αρπαγής των Σαβίνων γυναικών. Το συγκεκριμένο μυθολογικό επεισόδιο αποτελεί τμήμα των πρώιμων/αρχαϊκών μυθολογικών ημερών, κατά την περίοδο ιδρύσεως της πόλης της Ρώμης. Οι Σαβίνοι ήταν ένας αρχαίος λαός της κεντρικής Ιταλίας που κατοικούσε στους λόφους βορειοανατολικά της Ρώμης. Μετά από σποραδικές μάχες μεταξύ Ρωμαίων και Σαβίνων, οι δεύτεροι τελικά κατακτήθηκαν περίπου το 290 π.Χ. και σταδιακά εκρωμαΐστηκαν, αποτελώντας σημαντικό μέρος του πρωίμου πληθυσμού της Ρώμης. Ο πιο διάσημος μύθος σχετικά με τους Σαβίνους ήταν αυτός της αρπαγής των Σαβίνων γυναικών.
Λέγεται ότι ο Ρωμαίος ιδρυτής, Ρωμύλος, έχοντας σκοτώσει τον δίδυμο αδερφό του Ρέμο, ξεκίνησε να κυβερνά μόνος του τη Ρώμη. Αν και η πόλη άκμαζε, αποτελούσε ταυτόχρονα ένα καταφύγιο για δραπέτες, σκλάβους και άλλους φυγάδες, με αποτέλεσμα να υποφέρει από έλλειψη γυναικών. Παρόλο που ο Ρωμύλος επεδίωκε συμμαχίες γάμου με διάφορες γειτονικές πολιτείες και πόλεις, όλες οι προσπάθειές του αποδείχθηκαν άκαρπες, αφού οι προτάσεις απορρίπτονταν. Για να λύσει αυτό το πρόβλημα, ο Ρωμύλος μηχανεύτηκε ένα σχέδιο. Αρχικά ανακοίνωσε ότι είχε ανακαλύψει τον βωμό του θεού της συγκομιδής Consus κάτω από την πόλη και καθιέρωσε μια γιορτή, τα Consualia, προς τιμήν του, καλώντας στη γιορτή τον γειτονικό λαό, τους Σαβίνους. Κατά τη διάρκεια της γιορτής, ενώ οι Σαβίνοι παρακολουθούσαν τις αρματοδρομίες, ο Ρωμύλος έδωσε ένα σύνθημα, πετώντας τον μανδύα από τους ώμους του, για να πάρουν οι άντρες του τα όπλα. Όταν δόθηκε το σύνθημα, αυτοί τράβηξαν τα ξίφη τους, όρμησαν και άρπαξαν τις κόρες των Σαβίνων. Αιχμαλώτισαν τις γυναίκες, μεταφέροντάς τες στα κατώφλια των σπιτιών τους και διεκδικώντας τες ως γυναίκες τους. Μετά από αυτό το περιστατικό, οι Σαβίνοι, όντας ταπεινωμένοι, αποφάσισαν να ξεκινήσουν πόλεμο εναντίον των Ρωμαίων.
Αφού ο Ρωμύλος σκότωσε τον βασιλιά των Σαβίνων, Άκρωνα, οι Σαβίνοι ενώθηκαν υπό τον Τίτο Τάτιο και ξεκίνησαν την πολιορκία της Ρώμης. Ο εξαγριωμένος Τίτος Τάτιος οδήγησε τον στρατό του εναντίον της Ρώμης, περικυκλώνοντας τον λόφο του Καπιτωλίου. Κατά τη διάρκεια της πολιορκίας η Ταρπεία, κόρη του διοικητή της ρωμαϊκής φρουράς, πρόδωσε την πόλη. Καθώς κοίταζε τις πολιορκητικές δυνάμεις εντυπωσιάστηκε από τα χρυσά κοσμήματα και τα στολίδια που φορούσαν. Έτσι λοιπόν, έστειλε ένα μυστικό μήνυμα στον Τίτο Τάτιο, λέγοντας ότι θα άφηνε τον στρατό του να εισέλθει τη νύχτα στην πόλη με αντάλλαγμα όλα τα χρυσά περιβραχιόνια που φορούσαν οι Σαβίνοι στρατιώτες στα χέρια τους. Αφού συμφωνήθηκε αυτή η πρόταση, άνοιξε τις πύλες, αφήνοντας τον ξένο στρατό να εισέλθει. Την ώρα της πληρωμής, οι Σαβίνοι εκσφενδόνισαν τις ασπίδες τους εναντίον της και εκείνη σκοτώθηκε. Σε αυτό το περιστατικό καταδεικνύεται και η πεποίθηση των Σαβίνων ότι ένας προδότης δεν έπρεπε ποτέ να ανταμείβεται ή να θεωρείται άξιος εμπιστοσύνης.
Οι Σαβίνοι ξεκίνησαν την επίθεση ενάντιων των Ρωμαίων υπό την ηγεσία του πρωταθλητή τους, Mettius Curtius. Κατά την αιματηρή συμπλοκή που ακολούθησε, ο Ρωμύλος έπεσε αναίσθητος από μια πέτρα που του πέταξαν στο κεφάλι. Οι Ρωμαίοι τότε άρχισαν να υποχωρούν, και ανασυγκροτήθηκαν πάλι μόνο όταν ο Ρωμύλος σηκώθηκε και προσευχήθηκε στον Δία για βοήθεια. Απογοητευμένες και θλιμμένες για τη συνεχιζόμενη σύγκρουση, οι Σαβίνες, σύζυγοι και μητέρες πλέον των Ρωμαίων, παρενέβησαν μεταξύ των δύο στρατών και κέρδισαν μια εκεχειρία. Στη συνέχεια συμφωνήθηκε ότι οι δύο λαοί, Ρωμαίοι και Σαβίνοι, θα ενώνονταν κάτω από μια ενιαία κυβέρνηση με επικεφαλής τους Ρωμύλο και Τίτο Τάτιο. Ο τελευταίος πέθανε πριν από τον Ρωμύλο, αφήνοντάς τον να κυβερνά μόνος του. Ο Ρωμύλος κυβέρνησε τη Ρώμη για 40 χρόνια, καθιερώνοντάς την ως μια πανίσχυρη πόλη. Η κυριαρχία του έληξε κατά τη διάρκεια μιας καταιγίδας, όταν ο πατέρας του, ο Άρης, κατέβηκε και τον παρέσυρε στους ουρανούς.
Το συγκεκριμένο μυθολογικό επεισόδιο θεωρείται πως τονίζει την πολεμική φύση του Ρωμύλου, που κληρονόμησε από τον Θεό του Πολέμου και πατέρα του και σχετίζεται με ένα «βάναυσο» θέμα που αφορά την αρπαγή γυναικών χωρίς τη θέλησή τους. Στην Ελληνική Μυθολογία, οι μύθοι που σχετίζονται με αρπαγές γυναικών είναι αρκετά διαδεδομένοι. Πληθώρα μύθων όπως η αρπαγή της Περσεφόνης, της Ευρώπης, της Αριάδνης αλλά και της Ελένης είναι μερικά τέτοια παραδείγματα. Αυτό που παρατηρούμε είναι ότι η αρπαγή των Σαβίνων γυναικών παρουσιάζει ομοιότητες με έναν άλλο μύθο, ελληνικής καταγωγής, αυτόν της αναμέτρησης των Λαπιθών με τους Κενταύρους, ο οποίος επίσης κατέληξε σε σύγκρουση μεταξύ αυτών.
Για να μπορέσουμε να ερμηνεύσουμε τη σημασία αυτών των αρπαγών θα πρέπει να εξετάσουμε τον κάθε μύθο ξεχωριστά. Έτσι, σε αυτήν την περίπτωση, η αρπαγή των κοριτσιών σχετίζεται με τον γάμο. Η αρπαγή γυναικών από γειτονικές πόλεις εξασφαλίζει νέες γυναίκες, «νέο αίμα», και ως εκ τούτου καθιστά δυνατό το μέλλον και τη συνέχεια μιας πόλης. Ο γάμος που ακολουθεί την αρπαγή αποτελεί ένα μέσο για σύναψη πολιτικών συμμαχιών. Οι γάμοι επιδέχονται πολιτικής αναγνώρισης και ειδικότερα σε αυτήν την περίπτωση οδήγησαν σε μια συγκυριαρχία και ένωσαν δυο λαούς. Η αρπαγή γυναικών μπορεί να συνδεθεί επίσης με την ανάγκη μιας κοινότητας για κατασκευή μιας νέας διακριτής εθνικής και πολιτικής ταυτότητας, αφού η γυναίκα θεωρείται ως θεματοφύλακάς της.
Τέλος, παρά τον ηρωικό χαρακτήρα που επέδειξαν τελικά οι γυναίκες επιφέροντας την ειρήνη μεταξύ των δυο λαών, δεν γίνεται να μην εστιάσουμε στην τραγική πλευρά του μύθου, κατά την οποία οι γυναίκες στην ουσία «κλάπηκαν» και ωθηθήκαν με βία να παντρευτούν και να τεκνοποιήσουν χωρίς τη συγκατάθεσή τους. Παρατηρώντας σφαιρικά αυτόν τον μύθο, είναι αδύνατον το μυαλό μας να μην τον συνδέσει με περιστατικά που λαμβάνουν χώρα ακόμη και στη σημερινή εποχή. Αν και τα κράτη του δυτικού κόσμου έχουν ποινικοποιήσει τους γάμους εξαναγκασμού, σε διάφορα άλλα μέρη του κόσμου υπάρχουν ακόμη χιλιάδες γυναίκες και ανήλικα κορίτσια που βιώνουν τέτοιες πρακτικές. Δυστυχώς αυτό το φαινόμενο είναι υπαρκτό και επιφέρει ολέθρια αποτελέσματα στις γυναίκες που το βιώνουν.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Abigail, M. et. al. (ed.) (2018), The Mythology Book: Big Ideas Simply Explained, Dorling Kindersley (DK) Limited, London.
- Γκανά, Β., Φύλο, γάμος και βία: Το μοτίβο της ηρωικής αρπαγής στην αρπαγή των Σαβίνων του Νικολά Πουσέν, μεταπτυχιακή εργασία, Εθνικό Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, Αθήνα. Διαθέσιμο εδώ.
- Cotterell, A. (2006), The Ultimate Encyclopedia of Mythology, Hermes House, London.
- Dixon-Kennedy M. (1998), Encyclopedia of Greco-Roman Mythology, Library, ABC-CLIO, Inc, California.
- Leeming D. (2005), The Oxford companion to world mythology, Oxford university press, New York.
