Της Σπυριδούλας Βλάχα,
Ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης γεννήθηκε στις 4 Μαρτίου του 1851 στην Σκιάθο, και ήταν το τρίτο παιδί από τα έξι της οικογένειας. Ο πατέρας του ήταν ιερέας και η μητέρα του προερχόταν από αρχοντική οικογένεια. Έτσι, από μικρή ηλικία ανέπτυξε ιδιαίτερη αγάπη για την θρησκεία και τον χριστιανισμό. Τα σχολικά του χρόνια ήταν δύσκολα και υπήρχαν συχνά διαστήματα αποχής από το σχολείο, λόγω οικονομικών προβλημάτων της οικογένειάς του. Ξεκίνησε το δημοτικό σχολείο στην Σκιάθο, αλλά έπειτα το συνέχισε στην Σκόπελο. Τις δύο πρώτες τάξεις του Γυμνασίου τις παρακολούθησε στη Χαλκίδα και την τρίτη στον Πειραιά. Για τέσσερα χρόνια απείχε από το σχολείο και επέστρεψε το 1873, για να φοιτήσει στην τέταρτη τάξη στο Βαρβάκειο Γυμνάσιο. Αποφοίτησε σε ηλικία 23 χρόνων. Έναν χρόνο αργότερα, ξεκίνησε να φοιτά στη Φιλοσοφική Σχολή στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, όπου συμφοιτητής του ήταν ο Γεώργιος Βιζυηνός. Προς απογοήτευση του πατέρα του, δεν την ολοκλήρωσε ποτέ.
Φοιτητής, ακόμα, ο Παπαδιαμάντης έμαθε μόνος του Αγγλικά και Γαλλικά και ξεκίνησε να μεταφράζει λογοτεχνικά αγγλικά και γαλλικά κείμενα για περιοδικά και εφημερίδες. Τον ίδιο καιρό, το συγγραφικό του ταλέντο δεν αργεί να φανεί και ξεκινά τα πρώτα του μυθιστορήματα όπως τα Μετανάστις (1880) και Οι έμποροι των εθνών (1883). Στη συνέχεια περνά στη συγγραφή διηγημάτων με έντονο στοιχείο από τα ήθη, έθιμα και τον τρόπο ζωής του νησιού του, εγκαινιάζοντας το είδος της ηθογραφίας. Το 1885 γράφει το πρώτο του διήγημα με όνομα Χρήστος Μηλιώνης και στη συνέχεια ακολουθεί πληθώρα διηγημάτων, με τα πιο χαρακτηριστικά να αποτελούν Το Χριστόψωμο (1887), Στο Χριστό στο κάστρο (1892), Το σπιτάκι στο λιβάδι (1896), Η Φόνισσα (1903) και Το μοιρολόι της φώκιας (1908). Στη διάρκεια της ζωής του ο Παπαδιαμάντης έγραψε 180 διηγήματα, ωστόσο κανένα από αυτά δεν εκδόθηκε όσο ήταν εν ζωή.
Η Φόνισσα είναι το δεύτερο ηθογραφικό έργο του Παπαδιαμάντη και θεωρείται ένα από τα αριστουργήματα της ελληνικής λογοτεχνίας. Πρωταγωνίστρια του έργου είναι η Φραγκογιαννού, μια γυναίκα η οποία ως σύζυγος, μητέρα και τώρα ως γιαγιά ενός νεογέννητου κοριτσιού έζησε δύσκολη ζωή. Πεπεισμένη ότι η ζωή είναι δυσβάσταχτη και ανυπόφορη για μια γυναίκα, αποφασίζει να δολοφονήσει τη μικρή εγγονή της και θεωρεί πως είναι χρέος της να σώσει και άλλα κορίτσια από αυτόν τον κόσμο. Έτσι, δολοφονεί άλλα τρία μικρά κοριτσάκια. Ωστόσο, με την χωροφυλακή να την υποψιάζεται, συλλαμβάνεται για έναν φόνο που, όμως, δεν έχει διαπράξει η ίδια. Στην προσπάθειά της να ξεφύγει και να καταφύγει σε έναν μοναχό ώστε να εξομολογηθεί, η παλίρροια την προλαβαίνει και η γυναίκα πεθαίνει. Η Φόνισσα δημοσιεύθηκε για πρώτη φορά στο περιοδικό Παναθήναια σε μικρά αποσπάσματα από τον Ιανουάριο έως τον Ιούνιο του 1903 και το 1974 έγινε κινηματογραφική ταινία σε σκηνοθεσία του Κώστα Φέρρη.
Χαρακτηριστικά στοιχεία της γραφής του Παπαδιαμάντη ήταν η αγάπη για την φύση, οι συχνές αναφορές στην θρησκεία, η βυζαντινή μελωδία και η χρήση της καθαρεύουσας. Τα κύρια θέματα των διηγημάτων του αποτελούσαν ο φόβος για την τιμωρία του Θεού, οι δυσκολίες των ανθρώπων της υπαίθρου, οι τοπικές παραδόσεις και οι δεισιδαιμονίες. Οι βασικοί χαρακτήρες των έργων του ήταν συνήθως ταλαιπωρημένοι άνθρωποι, όπως αγρότες, άνθρωποι της εκκλησίας και γυναίκες που αισθάνονται μίσος και πικρία. Ωστόσο, συχνά ασκούσε κριτική στην ελληνική κοινωνία, κυρίως για τη δεινή οικονομική της κατάσταση. Χαρακτηριστική του φράση σχετικά με αυτό το ζήτημα ήταν «Η Ελλάδα απλώς και μόνον μετήλλαξεν τυράννους».
Ο Παπαδιαμάντης έζησε μια λιτή και φτωχική ζωή. Τα λίγα χρήματα που κέρδιζε από τις εφημερίδες, ενώ ήταν ακόμα φοιτητής στην Φιλοσοφική Σχολή, τα χρησιμοποιούσε για να πληρώσει τα προηγούμενα χρέη του και, όταν του περίσσευαν, τα έδινε στους φτωχούς. Έκανε τόσο κακή διαχείριση των χρημάτων του, που όλη την ζωή του στην Αθήνα την πέρασε σε μικρά δωμάτια, φορώντας παλιά ρούχα και ξεπληρώνοντας τα χρέη του. Ως άνθρωπος ήταν μοναχικός και είχε ελάχιστους φίλους, εκ των οποίων δύο από αυτούς ήταν ο συγγραφέας Γιάννης Βλαχογιάννης και ο ποιητής Μιλτιάδης Μαλακάσης.
Το 1908, διοργάνωσαν στον Φιλολογικό Σύλλογο Παρνασσό μια εκδήλωση, ώστε να συγκεντρώσουν χρήματα για τον φίλο τους. Με αυτή τη βοήθεια, ο Παπαδιαμάντης κατάφερε για πρώτη φορά να αγοράσει καινούργια ρούχα και να ζήσει άνετα τον τελευταίο του καιρό στην Αθήνα. Στη συνέχεια επέστρεψε στην Σκιάθο, ωστόσο η χρήση αλκοόλ που έκανε σε όλη του την ζωή, οι συνεχείς αγρυπνίες στην εκκλησία και η φτωχική του ζωή επιδείνωσαν την υγεία του. Στις 3 Ιανουαρίου του 1911, απεβίωσε από πνευμονία σε ηλικία 60 ετών.
Αν και ο Παπαδιαμάντης έχει δεχθεί έντονη κριτική, κυρίως λόγω της εκτεταμένης χρήσης της καθαρεύουσας και των συχνών αναφορών του στον χριστιανισμό, η αλήθεια είναι ότι μας προσέφερε πληθώρα λογοτεχνικών αριστουργημάτων και τελειοποίησε το είδος της ηθογραφίας. Μεγάλοι ποιητές, όπως ο Παλαμάς, ο Σεφέρης και ο Καβάφης έχουν εκθειάσει το έργο του. Άλλωστε, όπως έχει πει και ο Σεφέρης, «Ο Μακρυγιάννης είναι ο πιο σημαντικός πεζογράφος της νέας Ελληνικής Λογοτεχνίας, αν όχι ο πιο μεγάλος, γιατί έχομε τον Παπαδιαμάντη».
ENΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης, Βικιπαίδεια, διαθέσιμο εδώ
- Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης. Ο συγγραφέας της «Φόνισσας», που αποθεώθηκε από τον Μίλαν Κούντερα, δεν είδε κανένα βιβλίο του τυπωμένο όσο ζούσε. Ο έρανος των φίλων του για να τον ενισχύσουν., Η Μηχανή του Χρόνου, διαθέσιμο εδώ
- Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης, Σαν Σήμερα, διαθέσιμο εδώ
- Η Φόνισσα, Βικιπαίδεια, διαθέσιμο εδώ
