Της Αγγελικής Λιάμα,
Μία ανάσα πριν πάρει την σκυτάλη το 2022, τα πιο δημοφιλή social media μετράνε ήδη 17 έτη παρουσίας στις ζωές μας. Οι αλλαγές που έχουν επιφέρει, οι κίνδυνοι που ελλοχεύουν αλλά και οι θετικές απόρροιες που προέκυψαν από την ξαφνική αυτή είσοδό τους στην καθημερινότητα δισεκατομμυρίων χρηστών, είναι αναμφισβήτητα μια νέα πραγματικότητα, ένα “ride or die”. Ένας κόσμος, λοιπόν, που χωρίς social media θα φάνταζε δυστοπικός στους περισσότερους σε μία καθημερινότητα στην οποία το κινητό έχει γίνει προέκταση των χεριών μας. Τελειώνει, άραγε, ο πολιτισμός μας μόλις κοπεί το ρεύμα; Και κατά πόσο δεν ξεπερνάμε αυτή τη λεπτή, ακαθόριστη γραμμή της θετικής χρήσης από τον εθισμό;
Καθημερινά, περίπου το 75% των ενηλίκων ανά τον κόσμο, κάνουν χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης αφιερώνοντας κατά προσέγγιση 2,5 ώρες, ενώ υπολογίζεται ότι ο μέσος χρήστης ξοδεύει 5 χρόνια όλης του της ζωής σκρολάροντας στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης! Τα social media έχουν αλλάξει την επικοινωνία φέρνοντας τους ανθρώπους πιο κοντά και συμβάλλοντας στο να διαδίδονται άμεσα οι πληροφορίες και τα νέα ανά τον κόσμο, νέα που πολλές φορές δεν θα προβάλλονταν από τις ελεγχόμενες και κατευθυνόμενες ειδήσεις της τηλεόρασης. Έχουν εισάγει νέους τρόπους διασκέδασης που αν μη τι άλλο γεμίζουν τον ελεύθερο χρόνο των ανθρώπων, ενώ είναι κι ένας χώρος που πολύ εύκολα δίνει τη δυνατότητα να αναπτυχθούν γνωριμίες, οι οποίες αρκετές φορές θα καταλήξουν σε φιλίες ή έρωτες.
Για τους εσωστρεφείς και ντροπαλούς ανθρώπους, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης αποτελούν την ιδανική ευκαιρία να εκφραστούν, εφόσον η ευκολία του να πληκτρολογείς πίσω από μία οθόνη καθώς και η ανωνυμία που πολλές φορές διασφαλίζεται, συμβάλλει σε μια «αναίμακτη» συναισθηματικά για αυτά τα άτομα εξωτερίκευση ιδεών. Τα social media δημιούργησαν νέες θέσεις εργασίας και έδωσαν ώθηση σε διάφορους επαγγελματίες να προωθήσουν τα προϊόντα τους και να αναβαθμίσουν τις δημόσιες σχέσεις. Πολλοί καλλιτέχνες βρήκαν, επίσης, ένα ασφαλές μέρος να εκφραστούν, να μοιραστούν την δουλειά τους με το ευρύ κοινό, εύκολα και χωρίς κόστος και γενικά να αυξήσουν τη δημοσιότητά τους και να βελτιώσουν την εικόνα τους. Όλο αυτό ενδυναμώνει και την παγκόσμια οικονομία, όπως έχει παρατηρηθεί, καθώς οι αυξήσεις των πωλήσεων σε διάφορα προϊόντα και υπηρεσίες που προωθούνται μέσω των σόσιαλ μίντια, σημειώνουν ραγδαία άνοδο.
Εφόσον, λοιπόν, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης έχουν ωφελήσει τόσο την επικοινωνία, τη μάθηση και την δημιουργικότητα των χρηστών όσο και την οικονομία, τι είναι αυτό που προβληματίζει καθημερινά ολοένα και περισσότερους χρήστες;
Μία φράση έχει μείνει πολύ έντονα στους περισσότερους από εκείνους που παρακολούθησαν το “Social Dilemma” (Το κοινωνικό δίλημμα), ένα ντοκιμαντέρ που προβλήθηκε το 2020, θίγοντας το ζήτημα της σκοτεινής πλευράς των social media. Αυτή η φράση, λοιπόν, έλεγε το εξής: «Όταν δεν πληρώνεις για το προϊόν, είσαι εσύ το προϊόν». Ένας εργαζόμενος της Microsoft μοιράζεται στο ντοκιμαντέρ την εξής σκέψη και καθιστά πολύ κατανοητή την προαναφερθείσα φράση: «Η σταδιακή κι ανεπαίσθητη αλλαγή στη συμπεριφορά και την αντίληψη ανθρώπων είναι το προϊόν. Το μοναδικό προϊόν. Αφού μόνο απ’ αυτό μπορούν να βγάλουν λεφτά. Αλλάζοντας τι κάνεις, πώς σκέφτεσαι, ποιος είσαι».
Οι πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης έχουν στην κατοχή τους μία απέραντη βάση προσωπικών δεδομένων δισεκατομμυρίων χρηστών, τα οποία μπορούν να χρησιμοποιηθούν ανά πάσα στιγμή και για οποιοδήποτε συμφέρον. Πέρα από τα δεδομένα μας ωστόσο, κάτι που κρίνεται ζωτικής σημασίας είναι ότι εξαιτίας των σόσιαλ μίντια, έχει πληχθεί η αυτοπεποίθηση πολλών χρηστών και έχει επιδεινωθεί η ψυχική τους υγεία και αυτοεκτίμηση σε πολλαπλά επίπεδα. Στο βωμό των likes και του θεαθήναι, η υπερβολή και το ψέμα κυριαρχούν, όλοι βιώνουν την ανάγκη να παρουσιάσουν την τέλεια εικόνα, την τέλεια ζωή – κάτι που δεν μπορεί να είναι αληθινό, καθότι κάθε άνθρωπος έχει τα δικά του ψεγάδια. Φυσικά αυτό έχει ως επακόλουθο τη σύγκριση, η οποία δηλητηριάζει τη σκέψη και την αυτοεικόνα των ατόμων τα οποία στη συνέχεια αναπτύσσουν συμπλέγματα κατωτερότητας και διαταραχές.
Τα μη ισορροπημένα, διαστρεβλωμένα πρότυπα ομορφιάς και σωμάτων έχουν συνδεθεί με ακραία αύξηση των ποσοστών των διατροφικών διαταραχών (ιδίως στην εφηβεία) καθώς και κατάθλιψης, αγχώδους διαταραχής και αυτοκτονικού ιδεασμού. Τα fake news επίσης ταξιδεύουν με ταχύτητα φωτός στα μίντια, αφού ο καθένας έχει πρόσβαση σε αυτά και ανά πάσα στιγμή μπορεί κυριολεκτικά να διαδώσει το οτιδήποτε! Κι αυτό μόνο πλήγμα αποτελεί στην υγιή δημοσιογραφία και πληροφόρηση. Ο ψυχολογικός πόλεμος, ο εκφοβισμός, η αίσθηση της μοναξιάς, η εξαπάτηση και η αύξηση οικονομικών ρίσκων, το κυνήγι των likes, το ψέμα, η παραβίαση της ιδιωτικότητας και ο χαμένος χρόνος, είναι ενδεικτικά κάποια από τα σπουδαία ευρήματα του αρνητικού αντίκτυπου των social media, όπως παρουσιάστηκαν σε μελέτη του πανεπιστημίου του Sydney.
Έντονο ενδιαφέρον παρουσιάζει κι ένας νέος κοινωνιολογικός-ψυχολογικός όρος που έχει προκύψει χάρη στα social media: F.O.M.O (“fear of missing out”). Πιο αναλυτικά, ο όρος αυτός περιγράφει το υπέρογκο στρες και διαρκές νευρωτικό άγχος που δημιουργείται στο άτομο όταν βλέπει φωτογραφίες, βίντεο και δημοσιεύσεις από άλλους χρήστες και κατακλύζεται από αρνητικά συναισθήματα στην ιδέα του ότι περνάνε καλύτερα από αυτό ή ότι το ίδιο εκείνη τη στιγμή, χάνει σημαντικά events, πληροφορίες κλπ.
Θα κερδίσουμε, ωστόσο, το στοίχημα του να μείνουμε στη θετική πλευρά των σόσιαλ μίντια μέσα στην αέναη μάχη των likes, των διαστρεβλωμένων προτύπων ομορφιάς, των fake news και της απάτης; Την πιο κατάλληλη απάντηση σε αυτά τα ερωτήματα ίσως να την δίνει ο τίτλος ενός από τα πιο επιτυχημένα βιβλία του Jeffrey Archer, το Only time will tell. Δηλαδή, θα το δείξει η ιστορία. Μέχρι τότε, οφείλουμε να εφαρμόζουμε μέγιστη κριτική, να είμαστε καχύποπτοι και να προστατεύσουμε τόσο τα προσωπικά μας δεδομένα όσο και την πλέον ευάλωτη ψυχική μας υγεία. Και να μην ξεχνάμε ότι κανένα Virtual Reality και καμία πλατφόρμα κοινωνικής δικτύωσης δεν μπορεί να αντικαταστήσει την ουσιώδη, άμεση και ρεαλιστική επικοινωνία του «από κοντά».
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Social media is not real: The effect of ‘Instagram vs reality’ images on women’s social comparison and body image, journals.sagepub.com, διαθέσιμο εδώ
- The Social Dilemma, thesocialdilemma.com, διαθέσιμο εδώ
- The Social Dilemma: Social Media and Your Mental Health, mcleanhospital.org, διαθέσιμο εδώ
- Social media – Statistics & Facts, statista.com, διαθέσιμο εδώ
