Του Νικόλαου Τσελέντη,
Καθώς το 2021 μάς αποχαιρετά και το λυκαυγές του νέου έτους βρίσκεται προ των πυλών, αναπόφευκτα ο νους μας προσπαθεί να ανακαλέσει όλα εκείνα τα γεγονότα που άφησαν το στίγμα τους σε διάστημα 12 μηνών. Φυσικά, οι διεθνείς εξελίξεις, ούσες ρευστές και συγχρόνως εξόχως επιδραστικές στη ζωή μας, δεν δύνανται να περιοριστούν, άρα και να καταγραφούν, σε ένα μόνον άρθρο, οπότε το παρόν στοχεύει στην αποτίμησή τους σε δύο ηπείρους: στην Αμερική και την Αφρική. Και όπως, άλλωστε, μας προϊδεάζει ο τίτλος, οι ανισότητες, η διαφθορά και τα πραξικοπήματα θα τεθούν στο μικροσκόπιο και θα αποτελέσουν τους «πρωταγωνιστές».
Αμερική
Προς αποφυγή παρεξηγήσεων, ο όρος «Αμερική» θα χρησιμοποιηθεί με την ευρεία έννοιά του χάριν ευκολίας, ούτως ώστε να συμπεριληφθούν τα κράτη τόσο της Νοτίου όσο και της Βόρειας Αμερικής, περιοχές που κατά πολλούς θεωρούνται ξεχωριστές. Όμως, αξίζει να επισημανθεί πως η πλανητική υπερδύναμη που ακούει στο όνομα «Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής» δεν θα ενταχθεί στην εν λόγω κατηγορία, μιας και τα εγχώρια και μη ζητήματά της συνιστούν αντικείμενο εκτενούς μελέτης του Παρατηρητηρίου Αμερικανικής Πολιτικής – ενός αυτόνομου Τμήματος εντός του OffLine Post.
Η αμερικανική ήπειρος ταλανίζεται σε βάθος χρόνων από το φαινόμενο της πολιτικής διαφθοράς, η οποία εμπεριέχει το ειδικότερο πεδίο της κυβερνητικής διαφθοράς. Αυτό σημαίνει πως η διαφθορά χρησιμοποιείται κατά κόρον από υψηλόβαθμα πρόσωπα της εκάστοτε πολιτικής σκηνής και συναντάται, ως επί το πλείστον, σε θέσεις όπως αυτή του Προέδρου και του Πρωθυπουργού. Το μείζον πρόβλημα της ανηθικότητας εκδηλώνεται ποικιλοτρόπως, με πιο γνωστές μεθόδους τη δωροδοκία, τον εκβιασμό, την υπεξαίρεση χρημάτων, το ασύμμετρο lobbying, τον νεποτισμό και τον κρονισμό. Βεβαίως, οι παραπάνω πρακτικές λαμβάνουν χώρα τόσο συχνά, πράγμα που επιβεβαιώνεται από τους ερωτηθέντες πολίτες των αμερικανικών κρατών: στη Βενεζουέλα το 86% θεωρεί πως αυξήθηκε η διαφθορά σε 12 μήνες, ενώ ακολουθούν η Δομινικανή Δημοκρατία με 66%, το Περού με 65%, το Ελ Σαλβαδόρ με 45% και το Μεξικό με 44%. Για να γίνει αντιληπτό το τεράστιο μέγεθος της διαφθοράς καθαυτής, στη Γουιάνα το 40% των πολιτών διακρίνει έντονη παραβατική συμπεριφορά των κυβερνώντων και λογίζεται ως χαμηλό, εν αντιθέσει με την Ελλάδα όπου το 29% των πολιτών ανέφερε άνοδο της διαφθοράς, αν και σύμφωνα με την κοινή γνώμη η διαφθορά «είναι στο DNA του Έλληνα». Τέλος, το σκάνδαλο “Pandora Papers” αποκάλυψε τη διακίνηση «μαύρου» χρήματος από τις παγκόσμιες ελίτ και, για ακόμη μια φορά, Λατινογενείς ηγέτες βρέθηκαν στο στόχαστρο.
Ως επακόλουθο, η πολιτική ασυδοσία επιφέρει έντονη λαϊκή δυσαρέσκεια και κατ’ επέκταση διαμαρτυρία. Έτσι, στην Αϊτή η κατάσταση εκτραχύνθηκε ύστερα από εκτενείς διαδηλώσεις των πολιτών, οι οποίοι επιζητούσαν την απομάκρυνση του Προέδρου Jovenel Moïse, εξαιτίας της καταβαράθρωσης της εγχώριας οικονομίας εν μέσω πανδημίας, σε συνδυασμό με την κωλυσιεργία του κυβερνητικού σχηματισμού, με αποτέλεσμα τη θανάτωσή του. Επιπλέον, η Κούβα ναι μεν απαλλάχθηκε από τον «ζυγό» της 60ετούς δυναστείας Castro, καθόσον ο Raúl ανακοίνωσε την αποχώρησή του από την ηγεσία του Κομμουνιστικού Κόμματος και στη θέση του ορίστηκε ο Miguel Díaz-Canel της λεγόμενης «νέας γενιάς», αλλά επί της ουσίας καμία αλλαγή δεν πραγματοποιήθηκε, με τη χώρα να μένει προσκολλημένη στο σοσιαλιστικό πρότυπο, που προξενεί οικονομικές δυστοκίες. Επομένως, οι Κουβανοί εξεγέρθηκαν, διεκδικώντας καθεστώς ελεύθερης οικονομίας και μια μεστή δημοκρατία.
Υπεισερχόμενος στον θεσμό της δημοκρατίας, το 2021 ήταν μία χρονιά συνεχόμενων εκλογών για πολλά αμερικανικά κράτη. Τα αποτελέσματα απέδειξαν περίτρανα δύο αντίρροπες τάσεις: την άνοδο της αριστεράς από τη μία, κατόπιν καθαρότητας της εκλογικής διαδικασίας, και την παγίωση του αυταρχισμού με κάθε τρόπο από την άλλη. Συγκεκριμένα, στην Ονδούρα πρόκειται να δοθεί ένα οριστικό τέλος στην 12ετή εξουσία του απολυταρχικού Εθνικού Κόμματος, αφού επικράτησε το κόμμα Libre, με υποψήφια την Xiomara Castro, στο Περού αναδείχθηκε νικητής ο δάσκαλος Pedro Castillo έναντι της Keiko Fujimori, κόρης του Alberto Fujimori, παλαιότερου Προέδρου της χώρας που είχε φυλακιστεί για παραβίαση ανθρωπίνων δικαιωμάτων και στη Χιλή ο νεότατος Gabriel Boric υπερνίκησε τον José Antonio Kast, νοσταλγό του Pinochet. Στον αντίποδα, η Νικαράγουα είδε για τέταρτη φορά να επανεκλέγεται ο Daniel Ortega, ένας απόλυτα διεφθαρμένος πολιτικός που σίγησε οιαδήποτε αντιπολιτευτική φωνή, ούτως ώστε να αναμετρηθεί με τον εαυτό του, και το Ελ Σαλβαδόρ, διαθέτοντας τον «πιο κουλ δικτάτορα», ονόματι Nayib Bukele, βυθίστηκε στο χάος, λόγω του συγκεντρωτισμού της εξουσίας και της ωφελιμιστικής συνταγματικής τροποποίησης.
Κλείνοντας με το κεφάλαιο «Αμερική» δεν θα μπορούσε να εκλείψει μία αναφορά στην όξυνση των μεταναστευτικών ροών, που οφείλονται εν πολλοίς στην κλιματική αλλαγή. Εξάλλου, πέντε λατινοαμερικανικά έθνη -η Γουατεμάλα, η Ονδούρα, η Κολομβία, η Αϊτή και η Νικαράγουα- κατατάσσονται στις 11 χώρες που κινδυνεύουν περισσότερο από την καταστροφή του πλανήτη, δεδομένου του γεωγραφικού παράγοντα αλλά και της κακής τους διακυβέρνησης, όπως κατέστη σαφές από τις προηγούμενες παραγράφους. Για τον λόγο αυτό, πολίτες από τα ανωτέρω κράτη κατευθύνονται σωρηδόν προς τις Η.Π.Α. για την επιβίωσή τους και την εύρεση ενός καλύτερου μέλλοντος, ενώ η κυβέρνηση Biden τους απωθεί μέσω των δυνάμεων ασφαλείας. Στη Σύνοδο Κορυφής για την Κλιματική Αλλαγή (26th UN Climate Change Conference of the Parties – COP26), δυστυχώς, δεν βρέθηκε ουσιαστική λύση για την αντιμετώπιση την ακραίων καιρικών φαινομένων και της κλιματικής αλλαγής εν συνόλω, καθώς Ρωσία και Κίνα απείχαν από αυτή και άλλα κράτη θέτουν διαρκώς σε κίνδυνο την χλωρίδα και πανίδα, με τρανό παράδειγμα την πολιτική του Bolsonaro στον Αμαζόνιο.
Αφρική
Το 2021 υπήρξε συμβολικό για την αφρικανική ήπειρο και, κυρίως, για τα κράτη του βορείου τμήματος. Η Αραβική Άνοιξη, που χαρακτηρίστηκε ως αίτημα αξιοπρέπειας και σήμανε την πτώση αυταρχικών ηγετών (Ben-Ali, Gaddafi, Mubarak), γιόρτασε τα δέκατά της «γενέθλια» σε ένα κλίμα περιβάλλον αρκετά ασταθές. Η Λιβύη παλεύει ακόμη με τους δαίμονές της, δίχως να έχει εγκαθιδρυθεί η πολυπόθητη δημοκρατία, διότι ο σπαρακτικός εμφύλιος οδηγούσε σε αλλεπάλληλες αναβολές της εκλογικής διαδικασίας -πραγματοποιούνται αυτό το διάστημα εκλογές-, η Τυνησία από τις αρχές του έτους βιώνει εσωτερικές αναταραχές που έχουν αποκτήσει οικονομική και πολιτική χροιά, και η Αίγυπτος έχει στο «τιμόνι» της τον Abdel Fattah el-Sisi, έναν πολιτικό ο οποίος ανήλθε στην εξουσία με επέμβαση του στρατού.
Στο ίδιο μήκος κύματος κινήθηκαν φέτος και ορισμένες χώρες του Σαχέλ, όπου ο στρατός διαδραμάτισε καθοριστικό ρόλο στο πολιτικό γίγνεσθαι. Το Μάλι πρωτοστάτησε στη λίστα των πραξικοπηματιών, βλέποντας τους ανώτατους αξιωματικούς να καθαιρούν την κυβέρνηση, νόμιμα εκλεγμένη μα και προσωρινή, δύο φορές εντός δέκα μηνών, με την πρόφαση ότι Πρωθυπουργός και Πρόεδρος είχαν τοποθετηθεί «εκτός των προνομίων τους». Μιμούμενος το «πολύπειρο» σε πραξικοπήματα πια Μάλι, ο στρατός του Σουδάν, ο οποίος είχε προβεί σε κυβέρνηση συνεργασίας με το δημοκρατικό FFC (Forces of Freedom for Change), έπιασε άπαντες εξαπίνης, θέτοντας σε κατ’ οίκον περιορισμό τον Abdalla Hamdok που θα αναλάμβανε εξουσία για τους υπόλοιπους 18 μήνες και ελευθερώνοντάς τον μόνον όταν είχε ξεκαθαριστεί πως μέχρι το 2023 θα είχε υπό στενή παρακολούθηση το FFC. Ακόμη, η Γουινέα, κράτος της Δυτικής Αφρικής, είδε τον στρατό να εκδιώκει τον 83 Πρόεδρο Alpha Condé, επικαλούμενος τη σωτηρία του λαού, παρόλο που ο ηγέτης του, Mamady Doumbouya, κατηγορείται για μια σωρεία παραβιάσεων των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
Μέσα σε αυτόν τον ορυμαγδό, έρχεται να προστεθεί ένας επιπλέον σκόπελος που είναι άμεσα συνυφασμένος με την πανδημία του κορωνοϊού. Ήδη από τα τέλη του 2020, τα χαρμόσυνα νέα της κυκλοφορίας των εμβολίων κατά της πανδημικής νόσου ήχησαν ως έναυσμα για την επιστροφή στην κανονικότητα. Τα ισχυρά κράτη της υφηλίου εναπόθεσαν τις ελπίδες τους στις φαρμακευτικές και ξεκίνησε ένας «διαπραγματευτικός-οικονομικός αγώνας», προκειμένου να εξασφαλίσουν την πλήρη υγειονομική κάλυψη των πολιτών τους. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, όμως, οι αναπτυσσόμενες χώρες της Αφρικής έμειναν πίσω στο λεγόμενο «σπριντ» και διεγέρθηκε το ερώτημα της επιβίωσής τους, εφόσον σύμφωνα με την έρευνα του London School of Economics and Political Science «το 90% των παραγόμενων φαρμακευτικών προϊόντων εξυπηρετούν το 10% του παγκόσμιου πληθυσμού». Έτσι, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας, σε μία ύστατη προσπάθεια να περιοριστεί η διασπορά του φονικού ιού, προέβη στη σύσταση του μηχανισμού COVAX, ο οποίος αποβλέπει στην παράδοση εμβολίων σε ένα μεγάλο τμήμα του αφρικανικού κόσμου, χωρίς, βέβαια, να μειώνονται οι ανισότητες που τροφοδοτούνται επί μακρόν.
Κάπου εδώ, ολοκληρώνεται η καταγραφή των κομβικών σημείων του 2021 σε Αμερική και Αφρική και κατά γενική ομολογία το μέλλον φαντάζει ζοφερό. Ο πλανήτης «αργοπεθαίνει», αλλά η διεθνής κοινότητα «σφυρίζει αδιάφορα», θεωρώντας πως οι εξελίξεις του αναπτυσσόμενου κόσμου δεν θα έχουν επιπτώσεις στους «μεγάλους» του συστήματος∙ άποψη όχι μόνον βεβιασμένη μα και επικίνδυνη. Ας ελπίσουμε το ’22 να είναι έτος της αλληλεγγύης και του αλτρουισμού, ώστε φαινόμενα σαν τα προαναφερθέντα να εκλείψουν δια παντός.
*Ακολουθεί ανασκόπηση του έτους σε Ασία και Ωκεανία την επομένη.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Coronavirus vaccines: Will any countries get left out?, BBC, διαθέσιμο εδώ
- The military has taken over in Sudan. Here’s what happened, CNN, διαθέσιμο εδώ
- ‘Last, best hope’: Leaders launch crucial UN climate summit, AP News, διαθέσιμο εδώ
- Guinea coup: Military arrests president, dissolves government, Al Jazeera, διαθέσιμο εδώ
- Mali: leader of 2020 coup takes power after president’s arrest, The Guardian, διαθέσιμο εδώ
- Haiti President Jovenel Moise assassinated in attack on his residence, CNN, διαθέσιμο εδώ
- Pedro Castillo: The Primary School teacher who became Peru’s President, BBC, διαθέσιμο εδώ
- Ghana becomes the world’s first nation to receive COVAX vaccines, NBC News, διαθέσιμο εδώ
- Ortega wins again in Nicaraguan elections panned as ‘parody’ by international observers, CNN, διαθέσιμο εδώ
- Fears for democracy in El Salvador after president claims to be ‘coolest dictator’, The Guardian, διαθέσιμο εδώ
- Cubans take to streets in rare protests over lack of freedoms and worsening economy, CNN, διαθέσιμο εδώ
- Honduras set for first woman president as ruling party concedes election defeat, Reuters, διαθέσιμο εδώ
- The Fight Against Corruption In Latin America And The Caribbean: A World Bank View, Organization of American States, διαθέσιμο εδώ
