Giacomo Casanova: Το κακομαθημένο παιδί της Τύχης

Της Αθηνάς Ζαγκώτη,

Ο Giacomo Casanova, Chevalier de Seingalt (1725-1798), υπήρξε άνθρωπος χωρίς ηθικές αξίες, «το κακομαθημένο παιδί της Τύχης», όπως αυτοαποκαλούνταν. Απόγονος ζευγαριού ηθοποιών από τη Βενετία, ο Casanova σπούδασε στη Νομική, ενώ, κατά τα λεγόμενά του, έλαβε το πτυχίο του από το Πανεπιστήμιο της Πάντοβας μόλις στα 16 του χρόνια. Άνθρωπος της Εκκλησίας, κατάσκοπος, συγγραφέας, τυχοδιώκτης, στρατιώτης, η πολυδιάστατη ζωή του προκαλεί θαυμασμό και περιέργεια σε όλους εμάς. Πώς μπορεί ένας άνθρωπος να διατηρεί την εποχή εκείνη την πολυποίκιλη, «ανήθικη» ζωή του και παράλληλα να διαπρέπει σε κάποιους τομείς; Αυτό είναι το μυστήριο γύρω από τον Giacomo Casanova!

Μελετώντας τη ζωή του, παρατηρεί κανείς ότι ο Casanova υπέκυπτε στην ηδονή, παρασυρόταν από τις απολαύσεις της σάρκας, σε τέτοιο βαθμό, που τίποτα δεν είχε περισσότερη σημασία για εκείνον. Ο Casanova, μη μπορώντας να αντισταθεί σε διάφορες απολαύσεις, συχνά παρέκκλινε από τις αρετές που επικρατούσαν τον 18^ο αιώνα, κάτι που είχε επιπτώσεις στην εξέλιξή του. Κατάφερε να εκδιωχθεί από την Ιερατική Σχολή του Αγίου Κυπριανού για σκανδαλώδη συμπεριφορά και ανήθικη ζωή. Έπειτα από κάποια χρόνια, ο ήρωάς μας ακολούθησε την καριέρα του βιολιστή στη Βενετία, αφού απομακρύνθηκε και από την Εκκλησία, όπου βρισκόταν στην υπηρεσία ενός καρδιναλίου. Το 1750, εντάχθηκε στους Ελευθεροτέκτονες. Ακολούθησε το τάγμα και ταξίδεψε στην Πράγα, τη Βιέννη, το Παρίσι και τη Δρέσδη της Γερμανίας. Το 1755, επιστρέφει στη Βενετία, όπου και κατηγορείται για εξάσκηση μαγικών πρακτικών. Καταδικάζεται σε πενταετή φυλάκιση στις φυλακές Piombi, οι οποίες στεγάζονταν στο παλάτι των δόγηδων. Στις 31 Οκτωβρίου 1756, καταφέρνει να δραπετεύσει και να ταξιδέψει ως το Παρίσι. Εκεί, ο Casanova, «ερωτευμένος» με οτιδήποτε παράνομο και ανήθικο, εισάγει το δημόσιο λαχείο και δημιουργεί για τον εαυτό του μια φήμη στο είδος, που φτάνει έως και τις πύλες της αριστοκρατικής τάξης. Παρατηρούμε ότι το «κακομαθημένο παιδί της Τύχης» κατάφερνε να ξεφεύγει σχεδόν πάντα από τυχόν αναποδιές και να διαφεύγει ανέγγιχτος.

Τρανός ταξιδευτής, ο Casanova ήταν πλέον και έμπειρος στο να ξεφεύγει από τα προβλήματά του, κάτι που έκανε και το 1760 στο Παρίσι, όπου καταζητούνταν για χρέη. Για να αποτρέψει τους διώκτες του από το να τον εντοπίσουν, πρόσθεσε ως τίτλο το όνομα “Chevalier de Seingalt”, «ο Ιππότης του Seingalt». Ο τίτλος αυτός τον συνόδεψε σε ολόκληρη τη ζωή του. Με αυτόν, κατάφερε να ταξιδέψει ανενόχλητος στη Γερμανία, την Ελβετία, τη Φλωρεντία, τη νότια Γαλλία, αλλά και τη Ρώμη. Τα ταξίδια του ήταν περιπετειώδη, αλλά και επιμορφωτικά, καθώς, σε ένα από αυτά, στην Ελβετία, ο Casanova συνάντησε και τον Βολταίρο. Φυσικά, δε θα μπορούσε να λείπει από το Λονδίνο, αφού πέρασε κάποιο διάστημα εκεί.

Το 1764, στο Βερολίνο, του προτάθηκε θέση από τον Φρειδερίκο Β’, και έτσι μετακομίζει στη Γερμανία. Αργότερα, ωστόσο, εξαιτίας ενός σκανδάλου στο οποίο ενεπλάκη σε μονομαχία, κατέφυγε στην Ισπανία. Τελικά, του επετράπη να επιστρέψει στη γενέτειρά του, τη Βενετία. Στο διάστημα μεταξύ 1774-1782, ο Casanova υπήρξε κατάσκοπος της Βενετικής Κυβέρνησης με μεγάλη επιτυχία. Η άνεση και η «ελαφριά» ηθική του τού επέτρεπαν να διαφεύγει των καταστάσεων και να αποδίδει στο έργο του. Τα τελευταία χρόνια της ζωής του (1785-1798), ο Giacomo Casanova τα πέρασε στο πλευρό του Κόμη von Waldstein, ως βιβλιοθηκάριος.

Εκτός από την ταραχώδη ζωή του, ο Casanova προσέφερε στον κόσμο μας και συγγραφικό υλικό. Ένα από τα σημαντικότερα έργα του ήταν η μετάφραση της Ιλιάδας του Ομήρου, το 1775, και ένα σατιρικό φυλλάδιο για την οικογένεια Grimani. Όμως, το σημαντικότερο όλων ήταν η αυτοβιογραφία του, η οποία εκδόθηκε για πρώτη φορά μετά τον θάνατό του, με τον τίτλο “Mémoires de J. Casanova de Seingalt” (1826–38), σε 12 τόμους. Σε αυτή, βλέπουμε τον Casanova ως γυναικοκατακτητή, ή, όπως θα λέγαμε στις μέρες μας, γόη.

Με την πάροδο του χρόνου, όλο και περισσότεροι μάθαιναν τον Casanova, είτε διαβάζοντας την αυτοβιογραφία του είτε μέσα από κάποια άλλα έργα του. Ωστόσο, δεν ήταν πάντοτε θετικές οι σκέψεις των ανθρώπων και οι απόψεις του γι’ εκείνον, δεδομένης της ανήθικης ζωής του, τόσο στο ερωτικό όσο και στο ευρύτερο κοινωνικό κομμάτι. Η αγάπη του για τις γυναίκες ήταν τεράστια, κάτι που τρόμαζε τους ανθρώπους της εποχής εκείνης. Εκείνες τον λάτρευαν εξίσου. Έπαιζε ρόλο ο τρόπος που μιλούσε, το στυλ και η αμφίεσή του, που σαγήνευε την οποιαδήποτε γυναίκα εμφανιζόταν στον δρόμο του. Για παράδειγμα, ο Casanova δημιούργησε σχέση με μια δεκαεξάχρονη, ενώ, παράλληλα, διατηρούσε σχέση με τη δεκατετράχρονη αδελφή της. Τέτοια σκηνικά αποτελούσαν συχνά φαινόμενα στη ζωή του καρδιοκατακτητή μας. Εξαιτίας τους, το όνομα Casanova χρησιμοποιήθηκε από τις μετέπειτα γενιές έως και σήμερα, και χαρακτήριζε εκείνον που άλλαζε συντρόφους συχνά, «τον γυναικά», αλλά και γενικότερα αυτόν που λάτρευε τον εαυτό του.

Πέρα από τις γενικότερες μελέτες και ιστορίες για τον Giacomo Casanova, την ιστορία στιγμάτισε ένα αντικείμενο, το οποίο συνδέθηκε άρρηκτα με τον πρωταγωνιστή μας. Δεν είναι άλλο από τη μάσκα του Casanova! Κατά τον 18^ο αιώνα, στη Βενετία, οι περισσότεροι πολίτες πρόσεχαν την εμφάνισή τους, καθώς ήθελαν να παρουσιάζουν έναν καθώς πρέπει εαυτό. Ένα είδος αμφίεσης που επέλεγαν οι Βενετοί ήταν η λεγόμενη “Bauta”. Κύριο χαρακτηριστικό της αμφίεσης ήταν μια μάσκα, η οποία πλέον σήμερα είναι η πρώτη επιλογή του καρναβαλιού. Πίσω στον 18^ο αιώνα και στη Βενετία, η μάσκα αποτελούσε σημαντικό κομμάτι του καθημερινού βίου των ανθρώπων. Εκτός από τη χρήση της στο καρναβάλι, σκοπός της ήταν να τρομοκρατεί μικρά παιδιά. Οι ρίζες της λέξης “Bauta” δεν έχουν αποσαφηνιστεί με ακρίβεια, ωστόσο γνωρίζουμε κάποιες πιθανές προελεύσεις της. Οι Turato και Durante ισχυρίστηκαν ότι ετυμολογικά συνδέεται με το “bau bao”, τον δικό μας «μπαμπούλα». Άλλη εκδοχή υποστηρίζει ότι προερχόταν από το ρήμα “behüten” που σημαίνει «προστατεύω», δηλαδή με τη χρήση της μάσκας αποκρυπτόταν η ταυτότητα του «αφεντικού» της. Τέλος, λόγω του χρώματος και της όψης της, η μάσκα ταυτιζόταν με φάντασμα, κάτι το τρομακτικό, που προκαλούσε φόβο. Στην ιστορία έμεινε ως «μάσκα του Καζανόβα», διότι απέπνεε κάτι απρόσμενο, κάτι διαφορετικό, κάτι αντίθετο του πραγματικού και των συνθηκών, που ερχόταν κόντρα με τις συνήθειες της εποχής, ακριβώς σαν την ανήθικη και χωρίς όρια ζωή του Casanova.

Καταληκτικά, ο Giacomo Casanova, ένας από τους μεγαλύτερους «δανδήδες» της ιστορίας, κατάφερε, με τον χαρακτήρα και τα καμώματά του να γίνει γνωστός παγκοσμίως! Η πολυποίκιλη ερωτική του ζωή μας γεννά ερωτήματα σχετικά με την αυστηρότητα διατήρησης των ηθικών αξιών τόσο από την εκκλησία όσο και από το ίδιο το κράτος. Οι πλεκτάνες και οι σκευωρίες της ανώτερης τάξης δεν έχουν τελειωμό, κάτι που ο ήρωάς μας αποδεικνύει φωναχτά. Γενικότερα, όμως, μέσα από την ιστορία του αρχίζουμε να διερευνάμε και να μαθαίνουμε την αλήθεια πίσω από τον τρόπο ζωής διακεκριμένων ανθρώπων της ιστορίας. Μέσα από την ιστορία, ο κόσμος γίνεται καλύτερος!

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

• Casanova, G. (1966-1971), History of my life, translated by W. R. Trask, New York: Harcourt, Brace & World
• “Giacomo Casanova: Italian adventurer” (1998). Από την ιστοσελίδα Britannica. Διαθέσιμο εδώ.
• “Who was Casanova?” (2012). Από την ιστοσελίδα Walks of Italy. Διαθέσιμο εδώ.
• Η μυστηριώδης μάσκα του Τζιάκομο Καζανόβα ήταν ο φόβος και ο τρόμος των μικρών παιδιών. Πως έγινε σύμβολο μεγαλοπρεπούς εμφάνισης στη Βενετία. Από την ιστοσελίδα Μηχανή του Χρόνου. Διαθέσιμο εδώ.