Της Εύης Τριάντη,
Όταν ο αρθρογράφος Ethan Green πήγε για ύπνο στο τέλος ακόμα μιας εξαντλητικής ημέρας, περίμενε να ξυπνήσει, όπως πάντα, το πρωί, ξεκούραστος και αναζωογονημένος. Όχι στη μέση της νύχτας, σχεδόν απόλυτα παράλυτος…
Χρειάστηκαν μερικές στιγμές για να καταλάβει τι ακριβώς συνέβαινε. Με τρόμο συνειδητοποίησε ότι κάποιος —ή κάτι— τον παρακολουθούσε μέσα από τις σκιές του δωματίου του. Ολόκληρο το σώμα του έμοιαζε ανίκανο να κινηθεί, πέρα από τα μάτια και τα βλέφαρά του, σε πολύ μικρό βαθμό. Δεν μπορούσε να φωνάξει για βοήθεια, ενώ ένα πρωτόγνωρο βάρος πίεζε ενάντια στο στήθος του. Ήταν σίγουρος ότι κάποιος βρισκόταν κοντά του, ένας ληστής ή, ίσως, ένας δαίμονας. Όταν, όμως, επιτέλους συνήλθε και μπόρεσε να ψάξει μέσα στο σκοτάδι, δεν βρήκε κανέναν.
Αν και η ιστορία του Green μοιάζει με παραμύθι που θα έλεγε κανείς σε ένα παιδί για να το τρομάξει, δεν αποτελεί διόλου αποκύημα φαντασίας. Αντιθέτως, η περίπτωση που περιγράφει αναφέρεται σε μια γνωστή και σοβαρή ιατρική πάθηση, που οι επιστήμονες ονομάζουν υπνική παράλυση, ή, στα αγγλικά “sleep paralysis”.
Η συγκεκριμένη πάθηση του ύπνου εμφανίζεται αρκετά συχνά, με έρευνες να δείχνουν ότι ταλαιπωρεί το 7,6% του γενικότερου πληθυσμού, και με τα περισσότερά της θύματα να είναι μαθητές με αγχώδεις διαταραχές (28,6% των μαθητών ανά την υφήλιο) και ψυχιατρικούς ασθενείς (31,9%).
Ακόμα και άτομα σημαντικής κοινωνικής επιρροής, όπως μοντέλα, ηθοποιοί και τραγουδιστές —για παράδειγμα, η διάσημη περσόνα Kendall Jenner— έχουν δηλώσει πως αντιμετωπίζουν ή αντιμετώπιζαν στο παρελθόν περιστατικά υπνικής παράλυσης, τα οποία τους άφησαν στιγματισμένους και ευχόμενους να μην χρειαστεί να περάσουν ξανά κάποια παρόμοια εμπειρία.
Πώς, λοιπόν, εξηγείται αυτή ακριβώς η εμπειρία επιστημονικά;
Όπως αναφέρθηκε και παραπάνω, κατά τη διάρκεια ενός επεισοδίου υπνικής παράλυσης, το άτομο έχει την ικανότητα να αντιληφθεί τον χώρο γύρω του, να ακούσει, να δει και, γενικότερα, να χρησιμοποιήσει τις περισσότερες από τις αισθήσεις του, αλλά δεν μπορεί να κουνηθεί. Το σώμα του είναι σχεδόν τελείως παράλυτο, κάτι που κάνει τη συγκεκριμένη εμπειρία περισσότερο από τρομακτική.
Μαζί με την παράλυση, τέτοιου είδους επεισόδια περιλαμβάνουν, σύμφωνα με μαρτυρίες ασθενών, δυσκολία στην αναπνοή και την ομιλία, την αίσθηση ενός βάρους πάνω στο στήθος, λες και κάποιος πιέζει τους πνεύμονές τους με όλη του τη δύναμη ή κάθεται πάνω τους και, τέλος, παραισθήσεις, τόσο ζωντανές, που μοιάζουν αληθινές και χειροπιαστές.
Επιστημονικά, παθοψυχολογικές μέθοδοι έχουν δείξει ότι η υπνική παράλυση λαμβάνει χώρα κατά τη φάση του ύπνου που ονομάζεται REM, ή ύπνος γρήγορων κινήσεων των ματιών. Όταν, δηλαδή, οι μύες του σώματος έχουν χαλαρώσει και η νορεπινεφρίνη στον εγκεφαλικό φλοιό είναι μειωμένη, κάτι που εξηγεί την εμφάνιση ονείρων. Δεδομένα προτείνουν ότι η υπνική παράλυση προκαλείται, όταν ο ύπνος REM διακόπτεται απότομα και επικαλύπτεται από το ξύπνημα του ατόμου. Εξαιτίας αυτού, ενώ το σώμα είναι ακόμη παράλυτο και οι μύες χαλαροί και «κοιμισμένοι», για να κρατήσουν το άτομο ακίνητο κατά τη φάση των ονείρων και των εφιαλτών, η συνείδησή του ξυπνά και η σκέψη του είναι ενεργή. Γι’ αυτόν τον λόγο, χρειάζονται μερικά δευτερόλεπτα μέχρι το σώμα να μπορέσει να κινηθεί και πάλι και να «ξυπνήσει» στον βαθμό που έχει ξυπνήσει το μυαλό.
Τα συνηθέστερα αίτια που αυξάνουν τον κίνδυνο εμφάνισης υπνικής παράλυσης περιλαμβάνουν την χρόνια αϋπνία, τις ανοργάνωτες και μη τακτικές ώρες ύπνου (για παράδειγμα, λόγω δουλειάς ή άλλων υποχρεώσεων), τη ναρκοληψία, διάφορες αγχώδεις διαταραχές όπως μετατραυματικό σοκ ή συχνές κρίσεις πανικού και, τέλος, ιστορικό υπνικών παραλύσεων στον άμεσο οικογενειακό κύκλο. Γενικότερα, μεμονωμένες περιπτώσεις της πάθησης είναι πιθανό να συμβούν στον οποιονδήποτε, όμως επαναλαμβανόμενα περιστατικά χρήζουν ειδικότερης ιατρικής παρακολούθησης.
Η παράλυση, λοιπόν, του σώματος και η δυσκολία αναπνοής και ομιλίας έχουν απόλυτα λογικές, επιστημονικά βασισμένες εξηγήσεις. Ωστόσο, πώς εξηγείται η μυστηριώδης παρουσία από την ιστορία του Green;
Μάλιστα, δεν είναι ο μόνος που αναφέρει κάτι «σατανικό» να τον παρακολουθεί κατά το επεισόδιο υπνικής παράλυσής του. Εκατοντάδες ασθενείς πιστεύουν ότι μέσα στο δωμάτιό τους στεκόταν ένα τέρας, ένας δαίμονας ή ένα φάντασμα — ακόμα και εξωγήινοι που ήρθαν για να τους απαγάγουν με το υπερσύγχρονο διαστημόπλοιό τους!
Οι επιστήμονες περιγράφουν τις παραισθήσεις αυτές ως υπνωτικά θεάματα, πιθανόν κατάλοιπα των ονείρων που, φυσιολογικά, λαμβάνουν χώρα κατά τον ύπνο REM, αλλά διακόπηκαν πρόωρα. Όσον αφορά τα ίδια τα τερατώδη πλάσματα, η εξήγηση βρίσκεται στην κουλτούρα του κάθε πολιτισμού και στις οντότητες που ο κάθε άνθρωπος τείνει να φαντάζεται όταν νιώθει αγχωμένος και φοβισμένος.
Πιο συγκεκριμένα, οι Ιάπωνες που έχουν βιώσει υπνική παράλυση, αναφέρουν πως ένα κακόψυχο πνεύμα προσπάθησε να τους πνίξει μέσα στον ύπνο τους, οι Βραζιλιάνοι ότι τους επισκέφτηκε η Pisadeira — μία δαιμόνισα με μακριά νύχια, το όνομα της οποίας στα πορτογαλικά σημαίνει «εκείνη που πατάει», επειδή συνηθίζει να πατάει πάνω στο στήθος όσων κοιμούνται ανάσκελα. Στα Φίτζι, η εμπειρία ονομάζεται kana tevoro, και συνοδεύεται από το φάντασμα ενός νεκρού συγγενή που προσπαθεί είτε να πάρει εκδίκηση είτε να μεταφέρει κάποιο σημαντικό μήνυμα…
Συνοψίζοντας, η υπνική παράλυση είναι, χωρίς αμφιβολία, μια τρομακτική εμπειρία που, αν και δεν αποτελεί άμεσο κίνδυνο για την υγεία του ατόμου, μπορεί να το τραυματίσει ψυχολογικά, προκαλώντας έντονο στρες και φόβο. Σε περίπτωση που πάσχετε από προβλήματα ύπνου ή έντονο στρες, κρίνεται πάντα ωφέλιμη η επίσκεψη σε έναν ειδικό για την έγκαιρη αντιμετώπιση του προβλήματος. Παρόλα αυτά, για καλό και για κακό, προσπαθήστε να μην βλέπετε πολλές ταινίες τρόμου πριν απ’ τον ύπνο, για να μην παίρνει η φαντασία σας υλικό και ιδέες…
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Sleep paralysis, nhs.uk. Διαθέσιμο εδώ
- Bettencourt R., The Science Behind Sleep Paralysis, boisestate.edu. Διαθέσιμο εδώ
- Sharpless B. A., Barber J. P., Lifetime Prevalence Rates of Sleep Paralysis: A Systematic Review, Sleep Medicine Reviews. Διαθέσιμο εδώ
- The Real Story Behind Those Sleep Paralysis Demons, healthline.com. Διαθέσιμο εδώ
- Green E., Sleep Paralysis Stories: Demons Or Hallucinations?, nosleeplessnights.com. Διαθέσιμο εδώ
