Της Μαρίας Κελεπούρη,
Καθώς η επιστήμη σημειώνει σημαντικά βήματα προόδου, τόσο οι απαιτήσεις της σύγχρονης κοινωνίας όσο και οι προσδοκίες των ειδικών ολοένα και αυξάνονται. Μέσω της συστηματικής μελέτης και της διεξοδικής έρευνας αναδύονται νέες θεωρίες που καλούνται να ανταποκριθούν όχι μόνο σε επιτακτικά αιτήματα, αλλά και σε εκείνα τα ερωτήματα που – τουλάχιστον ως σήμερα – παραμένουν αναπάντητα, γιατί υπερβαίνουν τις υπάρχουσες ανθρώπινες δυνατότητες.
Το ενδεχόμενο υπερπήδησης αυτών των ορίων, τα οποία, για κάποιους, περιορίζουν την ανθρώπινη ύπαρξη στα στενά όρια της θνητότητας, φαίνεται να μπορεί να επιτευχθεί μέσα από την επιτέλεση τεχνικών μεταβολών, πεποίθηση που αποτελεί το θεμέλιο του Υπερανθρωπισμού. Στο νέο του βιβλίο, Φιλοσοφία της Ανθρώπινης Αναβάθμισης, που κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Αρμός, ο Θεοφάνης Τάσης επιχειρεί να αναδείξει τα χαρακτηριστικά αυτού του φιλοσοφικού κινήματος, μέσα από σαφείς επεξηγήσεις και μνείες σε επαΐοντες στοχαστές, δίχως ταυτόχρονα να διστάζει να καταδείξει εκείνα τα στοιχεία που ακόμη και σε ένα πρώιμο στάδιο σκέψης, θέτουν υπό αμφισβήτηση τη συνολική ευημερία.
Η πλούσια ενασχόληση του συγγραφέα με το αντικείμενο της φιλοσοφίας επιβεβαιώνει αν μη τι άλλο την εμβριθή προσέγγιση, με την οποία εκπονήθηκε η παρούσα μελέτη. Μετά την ολοκλήρωση των σπουδών του στη Φυσική, ο Θεοφάνης Τάσης συνέχισε σε μεταπτυχιακό επίπεδο στη Φιλοσοφία, ενώ η διδακτορική του διατριβή ολοκληρώθηκε στο Freie Universität Berlin. Έχοντας ως διδακτικό αντικείμενο τη Σύγχρονη Πρακτική Φιλοσοφία στο Alpen-Adria Universität, ο ίδιος ασχολείται με τις θεωρητικές διαστάσεις των σύγχρονων επιστημονικών δεδομένων και της υλοποίησής τους σε ένα πρακτικό πια επίπεδο. Άλλωστε, στα ερευνητικά του ενδιαφέροντα περιλαμβάνεται μεταξύ άλλων και η θέση του ανθρώπινου υποκειμένου εντός ενός μελλοντικά εξελιγμένου, με τη συνδρομή της τεχνικής βελτίωσης, κοινωνικού σχήματος.
Με το παρόν πόνημα ο συγγραφέας επιτελεί δύο σκοπούς. Αφενός συστήνει στο ελληνικό κοινό την κοσμοθεωρία της ανθρώπινης αναβάθμισης και αφετέρου παρουσιάζει κριτικά και πολυδιάστατα τις πιθανές συνέπειες της επιστημονικής πραγμάτωσης αυτών των φιλοσοφικών θεωριών. Ο Υπερανθρωπισμός, φορώντας το προσωπείο ενός μετεξελιγμένου Προμηθέα, παρουσιάζεται ως αυτός που θα «δωρίσει» στον τρωτό άνθρωπο εκείνα τα μέσα που δε θα εξυπηρετούν μόνο την καθημερινή λειτουργικότητά του, αλλά φιλοδοξούν να κάνουν πράξη την αιώνια ανεκπλήρωτη επιθυμία του, την αθανασία.
Ως ρεύμα, τα ερείσματα και τα κίνητρά του εντοπίζονται σε ποικίλα πεδία, από τη νανοτεχνολογία έως τις κοινωνικές επιστήμες. Αυτή την υβριδικότητα ο Υπερανθρωπισμός τη διατηρεί και στην πρακτική του διάσταση, προτείνοντας διαφορετικές τεχνικές ενέργειες, που στόχο έχουν να πλάσουν μια αυτάρκη ανθρώπινη οντότητα, ανεξάρτητη από τις συνθήκες που η φύση τής έχει καθορίσει. Προτείνοντας, λοιπόν, πρακτικές όπως τα νευροεμφυτεύματα ή μια υπερεφυής τεχνητή νοημοσύνη επεκτείνει την προσδοκία για βελτίωση της γενετικής ποιότητας του πληθυσμού στην επίτευξη ενός είδους θέωσης.
Συγκεκριμένα, πρόκειται για ένα εγχείρημα τεχνικοποίησης τουλάχιστον ενός μέρους της ανθρώπινης φύσης, η οποία είναι καταδικασμένη στο πεπερασμένο, που αν και μελλοντικά μπορεί να συνάδει με την επιστημονική εξέλιξη και τις επιταγές της, ταυτόχρονα είναι άγνωστες και ίσως μη διαχειρίσιμες, οι κοινωνικές αλλαγές που θα επιφέρει. Εφόσον η αξιοποίηση των τεχνικών αυτών θα προϋποθέτει ένα συγκεκριμένο οικονομικό status, αυτόματα η ίδια η θεωρία που αποβλέπει στην αυτονομία του ανθρώπου ως όντος, θα διαμορφώσει μια «αναβαθμισμένη» ελίτ, που θα υπερέχει πλέον όχι μόνο κοινωνικά, αλλά και διανοητικά.
Τα ηθικά διλήμματα που εγείρονται είναι απολύτως θεμιτά, ίσως και απαραίτητα, διότι λειτουργούν ως προειδοποίηση για αυτά που πρεσβεύει ο Υπερανθρωπισμός. Φυσικά, οι θεωρίες του δεν αφομοιώνονται άκριτα, αντιθέτως επιχειρείται μια συλλογιστική που δεν αποκρύπτει τους πιθανούς κινδύνους και ταυτόχρονα ενδιαφέρεται για τον τρόπο που δύναται να διαμορφωθεί μια μελλοντική κοινωνία. Το ζήτημα έγκειται στον βαθμό που οι τεχνικές αυτές θα παρέμβουν στην ανθρωπινότητα και το ενδεχόμενο να εξοβελίσουν σ’ ένα τελικό στάδιο τη «νοσούσα» ανθρώπινη φύση, που περικλείει το άτομο σε συγκεκριμένα χρονικά όρια ζωής. Ακόμη, όμως, και η αυθυπέρβαση ή η υπέρβαση αυτών δεν εγγυάται έναν ευδαίμονα βίο. Εν τέλει, το εγχείρημα είναι κάτι παραπάνω από επιστημονικό. Είναι ηθικό και πολιτικό και η απάντηση χάνεται στην εγωκεντρικότητα του ατόμου.
Αν, λοιπόν, η αριστοτελική έννοια της «εντελέχειας» υπήρξε για τους Υπερανθρωπιστές το ερέθισμα της φιλοσοφίας τους, αυτό δε σημαίνει πως στοχεύουν να την επιτύχουν με την ηθική ολοκλήρωση ή την παίδευση, όπως πρόσταζε ο Ανθρωπισμός, αλλά με μια ντετερμινιστική προσέγγιση που θα επιτευχθεί μέσω ενός είδους τεχνικού μετασχηματισμού. Ο θάνατος παρουσιάζεται ως κώλυμα που εμποδίζει την αέναη ανθρώπινη εξέλιξη, η οποία μπορεί να επιτευχθεί μέσα από την επιστημονική πρόοδο. Η τελευταία δε μπορεί να αμφισβητηθεί κι έτσι το παρόν βιβλίο φαίνεται να προοικονομεί κάτι από την επερχόμενη πραγματικότητα.
Είναι η φιλοσοφία της τεχνικής που πρόκειται να αναπτυχθεί δυναμικά τα επόμενα χρόνια και είναι ίσως αναπόφευκτο οι άνθρωποι να μη γίνουν μέρος της. Ωστόσο, η πυξίδα θα πρέπει να στραφεί εξίσου στο ανθρώπινο υποκείμενο. Ας μη συμπεριφέρεται κανείς ως μια άλλη «Πολυάννα», αισιοδοξώντας πως τέτοιου είδους παρεμβάσεις στη βιολογική εξέλιξη του ανθρώπου θα επιφέρουν μόνο θετικές αλλαγές. Οι κίνδυνοι που εγκυμονούν αφορούν το συλλογικό γίγνεσθαι και πηγάζουν από την ηθική και ψυχική ανετοιμότητα του ατόμου. Αν, λοιπόν, για τον Καντ, ο Διαφωτισμός σηματοδότησε την έξοδο του ανθρώπου από την ανωριμότητά του, τότε μήπως ο Υπερανθρωπισμός οδηγήσει στην έξοδο του ανθρώπου από την ανθρωπινότητά του;
