Του Άγγελου Γονιδέλη,
Πολύ πριν γίνουν άμορφος όχλος ενός αυτοκράτορα, οι Ρωμαίοι ήταν ενεργοί πολίτες της πρώτης υπερδύναμης με δημοκρατικό πολίτευμα. Κύριο χαρακτηριστικό της κοινωνίας τους ήταν ο ανταγωνισμός. Κάθε πολίτης έπρεπε να ξεπεράσει τον άλλον, καθώς και τους προγόνους του. Άλλωστε, το να θεωρείσαι «ο καλύτερος πολίτης» ήταν η μεγαλύτερη τιμή. Ωστόσο, όπως κάθε σύστημα, έτσι και η Ρωμαϊκή Δημοκρατία άρχισε κάποια στιγμή να εμφανίζει ρωγμές. Ο ανταγωνισμός που κάποτε την προωθούσε, πρόκειται να τη διαλύσει. Δύο άνδρες, φιλόδοξοι όσο κανένας άλλος, θα φτάσουν τα όρια της διαμάχης τους σε πρωτοφανή και καταστροφικά επίπεδα.
Είναι το 88 π.Χ. που θα δοθεί η χαριστική βολή. Ο Ύπατος Σύλλας πολιορκεί την πόλη Νόλα, την οποία κατέχουν επαναστάτες του Συμμαχικού Πολέμου. Από εκεί, σκοπεύει να εκστρατεύσει ανατολικά κατά του Βασιλιά Μιθριδάτη, κερδίζοντας πλούτη και δόξα όσο κανένας άλλος συμπολίτης του. Ωστόσο στη Ρώμη, ο δήμαρχος του λαού Σουλπίσιος συνάπτει πολιτική συμμαχία με τον Γάιο Μάριο, πλέον παρηκμασμένο ήρωα μιας παλιάς γενιάς, ο οποίος επιθυμεί να επιστρέψει στην πολιτική σκηνή. Διά της βίας, αυτοί οι δυο άνδρες μεταφέρουν τη διοίκηση της ασιατικής εκστρατείας στον Μάριο και ετοιμάζονται να περάσουν νέα ριζοσπαστικά μέτρα για την ιθαγένεια των Ιταλών. Ο Μάριος έχει «κολλήσει» τον Σύλλα στον τοίχο.
Για τον Σύλλα η λύση είναι απλή. Τόσο απλή που εκπλήσσεται με το γεγονός ότι ο Μάριος δεν την έχει δει. Ο τελευταίος αδυνατεί να καταλάβει ότι δεν έχει καμία δύναμη. Οι ίδιες οι μεταρρυθμίσεις του έκαναν τον ρωμαϊκό στρατό εργαλείο του εκάστοτε στρατηγού. Έτσι, λοιπόν, ο Σύλλας παίρνει, τρεις από τις τέσσερεις, λεγεώνες του και οδεύει προς τα εκεί, όπου κανένας Ρωμαίος ποτέ δεν έχει καν σκεφτεί να εκστρατεύσει. Ο Σύλλας επιτίθεται στη Ρώμη… Η ιεροσυλία αυτή, καθώς μόνο ένας ιερόσυλος θα εκστράτευε ενάντια στην πόλη που ο Δίας προστατεύει, δεν βοηθάει τον Σύλλα. Αξιωματικοί του λιποτακτούν, ενώ ουδέτεροι πολιτικοί στρέφονται εναντίον του.
Οι Μάριος και Σουλπίσιος πιάνονται εξ’ απροόπτου. Η κίνηση του αντιπάλου τους δεν έχει προηγούμενο. Παρά τις οποιες προσπάθειές τους να αμυνθούν, μέσω οπλισμένων σκλάβων και μονομάχων, οι βετεράνοι του Σύλλα καταλαμβάνουν την πόλη, εξωθώντας τον Μάριο σε εξορία στην Αφρική. Ο Σουλπίσιος πιάνεται και εκτελείται. Οι μάζες της Ρώμης πλήττουν τις λεγεώνες με κεραμίδια από τα παράθυρά τους, αλλά οι στρατιώτες απαντούν με φλεγόμενα βέλη. Σύντομα η πόλη φλέγεται, ενώ συμπλοκές εξελίσσονται σε σφαγές στους δρόμους της. Όταν η στάχτη πέσει, ο Σύλλας βρίσκεται κύριος της Ρώμης. Ο νικητής στρατηγός προσπαθεί να παλινορθώσει τη δημοκρατική κυβέρνηση στις παλιές της δόξες. Ωστόσο, ο Μιθριδάτης στην Ασία επεκτείνει όλο και πιο πολύ τη δύναμή του, απειλώντας πλέον και τις ελληνικές επαρχίες. Ο Σύλλας σύντομα φεύγει προς την Ανατολή, βάζοντας τους δύο νέους Υπάτους Οκτάβιο και Κίννα να ορκιστούν ότι δεν θα εναντιωθούν στις βιαστικές μεταρρυθμίσεις του.
Ο Κίννας, όμως, παραβαίνει τον όρκο του και ανακαλεί τον Μάριο από την Αφρική. Ως απάντηση, ο Οκτάβιος μαζί με τη Σύγκλητο διώχνουν τον Κίννα από τη Ρώμη και τον καθαίρουν από Ύπατο. Ο εξόριστος Ύπατος, μαζί με τον Μάριο, καλούν Ιταλούς στρατιώτες, υποσχόμενοι την παραχώρηση επιπλέον δικαιωμάτων σε αυτούς, και σύντομα με έναν δικό τους στρατό επιτίθονται οι ίδιοι στη Ρώμη το 87 π.Χ. Το άβατο της Ρώμης είναι πλέον ανέκδοτο. Οι δυνάμεις του Μάριου προβαίνουν σε πρωτοφανείς σφαγές ενάντια στους πολιτικούς τους αντιπάλους. Είναι ο Κίννας που θα τερματίσει την αιματοχυσία διατάζοντας τις δικές τους δυνάμεις να σταματήσουν, αυτές του Μάριου, ο οποίος έχει πλέον δοθεί πλήρως σε παρανοϊκή και εκδικητική μανία. Ο Μάριος «εκλέγεται» Ύπατος για έβδομη φορά, αλλά πεθαίνει έναν μήνα μετά. Ο κάποτε αποκαλούμενος «Τρίτος ιδρυτής της Ρώμης» πεθαίνει ως ξεμωραμένος γέρος, σφαγέας του λαού του.
Το νέο καθεστώς, υπό την ηγεσία του Κίννα, ανακηρύσσει τον Σύλλα «δημόσιο εχθρό» για την εγκληματική του επίθεση στη Ρώμη. Κάθε «καλός» πολίτης πλέον έχει καθήκον να του κάνει κακό. Ταυτόχρονα, ένας νέος Ύπατος, ο Φλάκκος, εκστρατεύει ανατολικά για να φέρει την εκδίκηση της Ρώμης, δηλαδή του Κίννα, στον Σύλλα.
Το όνομα του Σύλλα, όμως, δεν έχει χάσει καθόλου από την ισχύ του. Οι στρατιώτες του Φλάκκου επαναστατούν, δολοφονούν τον Ύπατο και λιποτακτούν στον Σύλλα. Αυτός με νέες δυνάμεις εξωθεί τον Μιθριδάτη σε διαπραγματεύσεις, αρκετά επιεικείς για τον ατίθασο βασιλιά. Ωστόσο, ο Σύλλας έχει άλλες, πιο σημαντικές, δουλειές. Η προσοχή του πλέον είναι στραμμένη για άλλη μία φορά στη Ρώμη, που βρίσκεται απροστάτευτη. Το 84 π.Χ. ο Κίννας με νέο στρατό κινείται προς τα Βαλκάνια για να σταματήσει τον Σύλλα, αλλά όπως και ο Φλάκκος, δολοφονείται από τους στρατιώτες του, που λιποτακτούν στον Σύλλα.
Η διοίκηση της Ρώμης επαφίεται στον 26χρονο Γάιο Μάριο τον Νεότερο, γιο του Γάιου Μάριου. Ωστόσο, ο νεαρός Ύπατος δεν είναι ικανός ούτε στο ελάχιστο να αντιμετωπίσει τον Σύλλα. Στη μάχη που ακολουθεί έξω από τη Ρώμη (82 π.Χ.), ο Σύλλας κατακερματίζει τις δυνάμεις του αντιπάλου του, σφάζοντας όλους του αιχμαλώτους. Ο Σύλλας εισέρχεται στην πόλη, ως ο πιο ισχυρός πολίτης της «Δημοκρατίας». Αυτή, ωστόσο, έχει χάσει κάθε ισχύ. Ο νικητής στρατηγός θεωρεί πλέον καθήκον του να την παλινορθώσει, ασχέτως που ο ίδιος συμμετείχε στη δολοφονία της. Ωστόσο, για να το κάνει αυτό χρειάζεται να «ντύσει» τον εαυτό του με νομιμότητα. Δεν μπορεί να πράξει ως Ύπατος, καθώς ο Μάριος είχε ευτελίσει το αξίωμα με τις έξι συνεχόμενες θητείες του. Έτσι, ανασύρει από τα χρονοντούλαπα του Ρωμαϊκού συντάγματος ένα αξίωμα που δεν έχει χρησιμοποιηθεί εδώ και έναν αιώνα. Ο Σύλλας αποφασίζει να γίνει Δικτάτορας επ’ αόριστον. Εννοείται η Σύγκλητος τού δίνει αυτήν την εξουσία, χωρίς όμως να έχει κάποια άλλη επιλογή.
Ο Σύλλας πρόκειται να επέμβει χειρουργικά στη ρωμαϊκή κοινωνία. Πρώτη του δουλειά να αφαιρέσει το «καρκίνωμα» που την τρώει από μέσα. Λίστες αρχίζουν να εκδίδονται στις πλατείες της Ρώμης. Σε αυτές ονομάζονται Μαριανοί, δηλαδή ριζοσπαστικοί πολίτες, οι συγγενείς τους, άτομα που συναναστράφηκαν μαζί τους ή υποπτεύονται να έχουν συναναστραφεί μαζί τους. Όλοι τους είναι πλέον δημόσιοι εχθροί της Ρώμης, αφού είναι εχθροί του Σύλλα. Μαζικές σφαγές και δημεύσεις περιουσίων ακολουθούν, με νέες λίστες να εκδίδονται καθημερινά. Η Ρώμη βάφεται στο αίμα των πολιτών της.
Έπειτα, ο Δικτάτορας, αναδιαμορφώνει το Σύνταγμα. Κόβει τις εξουσίες των Δημάρχων του Λαού, τερματίζοντας την ανέλιξη ριζοσπαστών λαϊκιστών που μπαίνουν τροχοπέδη στην κρατική λειτουργία και βάζει ηλικιακά όρια στα αξιώματα της Δημοκρατίας. Κανένας φιλόδοξος τυχοδιώκτης νεαρός δεν πρόκειται να φθάσει ψηλότερα από όσο του επιτρέπει η σοφία του. Εν ολίγοις, η δικτατορία του Σύλλα είναι μια συντηρητική επανάσταση. Τέλος, το 79 π.Χ., θεωρώντας τη δουλειά του ολοκληρωμένη, ο Σύλλας παραιτείται από Δικτάτορας, αφήνοντας τη Γερουσία να διοικήσει πάλι τη Δημοκρατία. Τον επόμενο χρόνο πεθαίνει στη βίλα του από προχωρημένη ηλικία.
Η ζωή του Σύλλα δεν είναι παρά μια τραγική ειρωνεία σε ό,τι αυτός πρέσβευε. Στην προσπάθειά του να «σώσει» τη Δημοκρατία, ο Σύλλας σκότωσε, με ανεπανάληπτα βίαιο τρόπο, την τελευταία ιδεαλιστική προστασία που αυτή είχε. Ο Δικτάτορας είχε αποδείξει ότι δεν υπάρχει κάτι που μπορεί να ελέγξει έναν στρατηγό και τις λεγεώνες του. Ξεγύμνωσε την εξουσία από τα πέπλα της. Πλέον στέκεται γυμνή, δέλεαρ για κάθε ικανό και φιλόδοξο να την επιδιώξει, εις βάρος οποιουδήποτε άλλου. Ο ανταγωνισμός της ρωμαϊκής κοινωνίας πλέον καλεί τους πιο δυνατούς να διαγωνιστούν στο ποιος θα υποτάξει τους άλλους. Τα δεινά της Δημοκρατίας δεν τελειώνουν εδώ. Ούτε μισό αιώνα μετά τον θάνατο του Σύλλα, ένας άνδρας θα υποτάξει όλους τους άλλους, θα σκοτώσει τη Δημοκρατία και θα εγκαθιδρύσει την Αυτοκρατορία.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Bourne, Frank C. (1966), Α History of the Romans, Boston: D.C. Heath and Company
- David, J. M. (1996), The Roman Conquest of Italy, Massachusetts: Blackwell Publishers
- Lintott, A. (2000), The Roman Republic, Great Britain: Sutton Publishing
- Mommsen, T. (1908), The History of the Roman Republic, New York: C. Scribner’s Sons
- Montanelli, I. (1991), Η ιστορία των Ρωμαίων, Αθήνα: Εκδόσεις Τρία φύλλα
- Nardo, D., Gale, T. (2006), The Roman Republic, Farmington Hills
- Shotter, D. (1994), The fall of the Roman Republic, London: Routledge
- Syme, R. (1939), The Roman Revolution, Oxford University Press
