Του Σπύρου Νότη,
Όπως είχε προαναφερθεί, ακολουθεί το δεύτερο μέρος που θα οδηγήσει από την ιστορία στο παρόν των μεγαλύτερων οικονομικών και χρηματιστηριακών «εκρήξεων». Έπεται, λοιπόν, η συνέχεια.
Στις αρχές του 18ου αιώνα, παρατηρήθηκε μια ακόμα μεγάλη ύφεση, κατά την οποία μια βρετανική εταιρεία, με έδρα τη Νότια Θάλασσα, κατέρρευσε, σέρνοντας στη χρεοκοπία πολλούς επενδυτές που πίστεψαν στην ευρωστία της. Πρόκειται για μια εταιρεία που, στις αρχές του 18ου αιώνα, ανέλαβε το κρατικό χρέος της Βρετανίας, με την προϋπόθεση ότι θα είχε τα αποκλειστικά δικαιώματα εμπορίου στη ζώνη της Νότιας Θάλασσας. Ύστερα από σωρεία ειδήσεων σχετιζόμενων με σημαντικά κέρδη που είχε αποκομίσει, αποφάσισε να κάνει αύξηση μετοχικού κεφαλαίου, προσφέροντας μετοχές στο κοινό, το οποίο τις αγόρασε μαζικά. Σύντομα, οι τιμές των μετοχών αυτών γνώρισαν τεράστια αύξηση (υπολογίζεται 10 φορές πάνω από την αξία τους), με αποτέλεσμα να δημιουργηθεί μια «φούσκα» πάνω στην εταιρεία αυτή. Δεν άργησε να έρθει η στιγμή όπου αυτή έσκασε, οδηγώντας πληθώρα επενδυτών σε σημαντικές ζημίες. Οι τότε ρυθμιστικές αρχές εκπόνησαν έρευνες κατά τις οποίες αποκαλύφθηκαν δραστηριότητες διαφθοράς και δωροδοκιών. Οι ένοχοι βρέθηκαν στη φυλακή, όμως η ζημιά είχε ήδη γίνει.
Φτάνουμε στη δεκαετία του 1920, μια περίοδος που ίσως άλλαξε τον ρου της ιστορίας. Από τη μία, έχουμε στις αρχές μια τεράστια δόση ευδαιμονίας στις αμερικανικές αγορές, με τις τράπεζες να συντελούν μέσω δανείων. Από την άλλη, όλη αυτή η άνθιση κατακερματίστηκε μονομιάς το φθινόπωρο του 1929, με την απόλυτη κατάρρευση του χρηματιστηρίου, σκιαγραφώντας τη Μεγάλη Ύφεση που επακολουθούσε. Σ’ εκείνο το σημείο, οι χρηματιστηριακοί δείκτες είχαν σημειώσει τέτοια άνοδο, που αντίστοιχή της δεν είχε υπάρξει. Παρόλες τις φημολογίες για επικείμενη πτώση των μετοχών, οικονομολόγοι και κρατικοί λειτουργοί το απέρριπταν κατηγορηματικά· ώσπου οι μεν ανυπόστατες φήμες δικαιώθηκαν και οι δε «ειδικοί» καλούνταν να αντιμετωπίσουν μια πελώρια διασυνοριακή κρίση που έμελλε να αλλάξει τις ζωές των ανθρώπων σε όλη την υφήλιο. Πολλοί υποστηρίζουν πως η αυτοτροφοδοτούμενη κρίση της Αμερικής έφτασε γρήγορα στην Ευρώπη, έφερε πείνα και φτώχεια και γέννησε τον φασισμό και, φυσικά, τον ναζισμό, ο οποίος με τη σειρά του προκάλεσε τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Ο αιώνας αυτός δεν είχε πει την τελευταία του λέξη. Στα τέλη της δεκαετίας του 90’ και υποδεχόμενοι το Millennium, το επενδυτικό κοινό στράφηκε στην επένδυση εταιρειών τεχνολογίας. Ο δείκτης NASDAQ, απαρτιζόμενος από τέτοιου είδους μετοχές, είδε τις αποδόσεις του να φτάνουν στη στρατόσφαιρα των 5.000 μονάδων βάσης. Χαρακτηριστικό ήταν το γεγονός ότι οι περισσότερες εταιρείες που ήθελαν να εισηχθούν στο χρηματιστήριο εκείνη την εποχή, προσέθεταν το .com στην ονομασία τους, προκειμένου να προλάβουν το κύμα των υπεραποδόσεων. Η γνωστή και ως «Dotcom φούσκα», σε εύλογο χρονικό διάστημα θα δώσει ένα ηχηρό μάθημα σε όσους κερδοσκόπους και απληροφόρητους επενδυτές, με τις συνολικές ζημίες των χαρτοφυλακίων να εκτιμώνται σε τρισεκατομμύρια δολάρια.
Η πιο πρόσφατη αλλά και επώδυνη σε εμάς «φούσκα» χρονολογείται το 2008, από την οποία ακόμη δεν έχουμε συνέλθει πλήρως και είχε σχέση με τα στεγαστικά δάνεια μειωμένης εξασφάλισης. Αρκετοί υποστηρίζουν πως η προηγούμενη «τεχνολογική φούσκα», όπως ονομάστηκε, συναίνεσε στην εύρεση ενός νέου ασφαλούς είδους κερδοσκοπίας. Αυτό βρέθηκε τότε στην αγορά ακινήτων. Για δεκαετίες, η αγορά σημείωνε σημαντική άνοδο και οι τράπεζες δάνειζαν σωρηδόν στα νοικοκυριά, προκειμένου να προβούν σε αγορές. Οι τράπεζες, στην προσπάθειά τους να παρακάμψουν κατά κάποιον τρόπο την κεφαλαιακή επάρκεια που της επέβαλλε η Βασιλεία ΙΙ, προχωρούσαν σε μαζικές τιτλοποιήσεις και πωλήσεις στο επενδυτικό κοινό. Σχηματίστηκε μια ευρεία αγορά γύρω τους, η οποία ενείχε υψηλό πιστωτικό κίνδυνο, διότι καμία τράπεζα —πόσω μάλλον οι επενδυτές— δεν εξέταζαν τις πιστοληπτικές αξιολογήσεις των δανειοληπτών. Κοντολογίς, αρχίζει η πτώση της ανοδικής πορείας των τιμών των ακίνητων, ακολουθεί η δυσκολία αποπληρωμής των δανείων και σαν ντόμινο παγιδεύονται όλοι στο αδιέξοδο της πτώχευσης, με αποκορύφωμα τη Lehman Brothers. Η κρίση αυτή δεν άργησε να επεκταθεί στο παγκόσμιο επίπεδο, προκαλώντας χάος και αναταραχή απανταχού.
Συνοπτικά, η «φούσκα» μπορεί να μην κάνει αρκετά συχνά την εμφάνισή της, αλλά οι συνέπειές της μένουν ανεξίτηλα χαραγμένες στα πορτοφόλια νοικοκυριών και επενδυτών. Ίσως πρέπει να μάθουμε να ζούμε με αυτήν, όσο υπάρχει ο καπιταλισμός αυτής της μορφής. Η ανάγκη των επενδυτών να δημιουργεί υπερκέρδη, να νιώθουν υπερεμπιστοσύνη αλλά και η εσφαλμένη πληροφόρηση, συντελούν στη δημιουργία της επίπλαστης ευφορίας. Το φαινόμενο αυτό χρήζει ιδιαίτερης προσοχής από κυβερνήσεις και αρμόδιους κρατικούς φορείς, για να μπορέσουν να αποσοβήσουν τέτοια γεγονότα.
Το θέμα αυτό είναι πιο επίκαιρο από ποτέ, διότι πολλοί αναλυτές στηρίζουν την άποψη πως η εποχή της πανδημίας φέρει στις πλάτες της μια νέα χρηματιστηριακή «φούσκα». Ύστερα από την εμφάνιση της πανδημίας και συνεχόμενων lockdown, οι οικονομίες στήνονται ξανά στα πόδια τους και, όπως είναι λογικό μετά από αποπληθωριστικές περιόδους και με την οικονομία να ρολάρει, εμφανίζονται πληθωριστικές τάσεις. Οι κεντρικές τράπεζες των κραταιών χωρών του κόσμου δηλώνουν αμετακίνητα κολλημένες στα σταθερά χαμηλά επιτόκια, δημιουργώντας εύφορο έδαφος για περαιτέρω άνοδο του χρηματιστηρίου. Αυτή η πολιτική, ενδεχομένως, να κάνει πολύ επώδυνη την αύξηση των επιτοκίων, που αργά ή γρήγορα θα συμβεί. Η ιστορία μπορεί να αποτελέσει τον καλύτερο δάσκαλο και σύμβουλο, πολλές φορές, για την αποφυγή μελλοντικών σφαλμάτων. Απ’ ό,τι φαίνεται, όμως, η απληστία του ανθρώπου μπορεί να καταρρίψει «το δις εξαμαρτείν ουκ ανδρός σοφού», βλέποντας το χρηματιστήριο στο υψηλότερο επίπεδο που έχει βρεθεί ποτέ από καταβολής καπιταλισμού και χρηματιστηριακών αγορών, με τους σοβαρούς κινδύνους να μην έχουν κάνει ακόμη την εμφάνισή τους.
