Τα αίτια που οδήγησαν στον Εκατονταετή Πόλεμο και η πολιτική κατάσταση στη Γαλλία και την Αγγλία

Του Γιώργου Σαλπιγγίδη,

Η περίοδος του 14^ου αιώνα αποτέλεσε για τη Μεσαιωνική Δύση και Ανατολή το προστάδιο για μια νέα ιστορική φάση, καθώς σταδιακά αρχίζουν να μεταβάλλονται οι κοινωνικοπολιτικές συνθήκες και ο τρόπος ζωής των ανθρώπων, οδηγώντας βαθμιαία στην Πρώιμη Σύγχρονη εποχή. Στην Ευρώπη εκείνο το διάστημα επικρατούσε από τη μια ο κατακερματισμός σε πολλά μέρη (Ισπανία, Ιταλία, Γερμανία) και από την άλλη οι ισχυρές αιματηρές συγκρούσεις μεταξύ των ηγεμονιών. Η μεγαλύτερη διαμάχη που ξέσπασε, πραγματοποιήθηκε ανάμεσα στη Γαλλία και την Αγγλία και έμελλε να αλλάξει την πορεία των δυο χωρών για περισσότερο από έναν αιώνα. Αυτή η διαμάχη έλαβε την ονομασία «Εκατονταετής Πόλεμος» (1337-1453), αλλά διήρκεσε παραπάνω από εκατό έτη, για την ακρίβεια 116. Εδώ θα προσπαθήσουμε να φωτίσουμε αρχικά την πολιτική κατάσταση που επικρατούσε ανάμεσα στις δύο πλευρές και στη συνέχεια τα αιτία που συνέβαλαν στην επιδείνωση των σχέσεών τους, με αποτέλεσμα την έναρξη του πολέμου.

Ξεκινώντας από τη Γαλλία, είναι χρήσιμο να αναφέρουμε πως στα τέλη του 13^ου αιώνα η μοναρχία αποκτά μια πιο ισχυρή θέση στην περιοχή, καθώς η φεουδαρχία βρίσκεται στο τέλος της ζωής της. Έτσι, οι ηγεμόνες εκμεταλλεύονται το κενό που αρχίζει να δημιουργείται και επιβάλλουν την εξουσία τους. Τα θεμέλια αυτής της ενισχυμένης θέσης τα έθεσαν δύο επιφανείς βασιλείς, ο Φίλιππος Β` Αύγουστος και ο Λουδοβίκος Θ`, ο επονομαζόμενος Άγιος, δίνοντας το βάρος τους στα νομοθετικά ζητήματα.

Η κατάσταση αυτή θα αλλάξει λίγο αργότερα, επί της βασιλείας του Φιλίππου Δ`, που οδηγεί τη χώρα σε μια νέα περίοδο, ταραχών αυτή τη φορά, διότι οι βλέψεις του για την επέκταση της εξουσίας του σε αλλά εδάφη αντέκρουσαν τα συμφέροντα άλλων ηγετών. Στην αρχή, επιθυμούσε να υποτάξει την Φλάνδρα, κάτι που το κατάφερε ύστερα από μια επιτυχημένη εκστρατεία, αλλά οι κάτοικοι της περιοχής δεν θα συμβιβαστούν με αυτή την κατάσταση και γι’ αυτό κατά τον Εκατονταετή θα αυτομολήσουν προς την Αγγλία. Έπειτα, η επέμβαση στα εσωτερικά του Δουκάτου της Guyenne (Γκυγιέν) -που είχε παραχωρηθεί το 1259 στην Αγγλία- θα οδηγήσει, το 1297, σε έναν ανούσιο πόλεμο κατά των Άγγλων και των Φλαμανδών.

Όλα αυτά δημιούργησαν ένα αρνητικό κλίμα απέναντι στο πρόσωπο του βασιλιά, με αποκορύφωμα να αποτελεί ο παραγκωνισμός των βαρόνων, προς όφελος νέων, σπουδαγμένων, αξιωματούχων, ταπεινής όμως καταγωγής. Η κρίση στο εσωτερικό θα γνωρίσει ανεξέλεγκτες καταστάσεις ύστερα από τον θάνατο του Φιλίππου το 1314, καθώς έπειτα από ένα διάστημα πέθαναν όλοι οι άρρενες διάδοχοί του, ο ένας μετά από τον άλλο και η Γαλλία μπήκε σε μια νέα περίοδο αναταραχών, που αυτή τη φορά θα είναι σκληρότερη και θα διαρκέσει περισσότερο από έναν αιώνα.

Από την άλλη πλευρά, η αγγλική πολιτική σκηνή, πριν από την έκρηξη του πολέμου, είναι αντιμέτωπη με τα δικά της εσωτερικά προβλήματα. Τα μείζονα θέματα που προκύπτουν είναι η ανεξαρτησία που κατάφερε να αποκτήσει η Ιρλανδία, η δημιουργία του βασιλείου της Σκωτίας, με τον Robert the Bruce, ενώ με τη σειρά της η Ουαλία απολαμβάνει ιδιαίτερες ελευθερίες. Αυτές οι ανακατατάξεις έθεσαν τον μονάρχη, Εδουάρδο Β`, σε δυσμένεια, κάτι που είχε ως αποτέλεσμα την εκθρόνιση και δολοφονία του, το 1327, με ηθικό αυτουργό τη γυναίκα του, Ισαβέλλα της Γαλλίας (κόρη του Φιλίππου Δ`), και τον εραστή της Roger Mortimer. Τον θρόνο μετά από αυτά ανέλαβε ο γιος του, Εδουάρδος Γ`, με τον Mortimer, όμως, να ασκεί την εξουσία έως ότου ενηλικιωθεί, το 1330.

Βλέπουμε, λοιπόν, πως και τα δύο βασίλεια είχαν να διαχειριστούν στο εσωτερικό τους σοβαρά πολιτικά ζητήματα, πριν φτάσουν στο σημείο να συγκρουστούν. Η κατάσταση ανάμεσά τους επιδεινωνόταν όλο και περισσότερο, με τη Γηραιά Ήπειρο να έρχεται αντιμέτωπη με έναν από τους μεγαλύτερους και μακροβιότερους πολέμους, που ξέσπασε στα 1337.

Οι αιτίες του Εκατονταετούς έχουν τις ρίζες τους πίσω στις διαφιλονικούμενες περιοχές, που αναφέρθηκαν παραπάνω, και δεν μπορούσαν πλέον να αποτελούν αμφισβητούμενα εδάφη. Αποτέλεσμα αυτής της ασάφειας, ως προς το ποιος είναι ο κυρίαρχος μιας περιοχής, ήταν η διαρκής αίσθηση πως η μια χώρα εμπλέκεται στα εσωτερικά ζητήματα της άλλης. Επίσης, τα οικονομικά συμφέροντα των Άγγλων, από το εμπόριο μαλλιού, στην περιοχή της Φλάνδρας κινδύνευαν από τότε που η τελευταία μπήκε κάτω από την κηδεμονία της Γαλλίας. Έτσι, οι Άγγλοι υποστήριξαν τις αποσχιστικές τάσεις των εκεί αριστοκρατών.

Μια ακόμα αιτία για την κήρυξη του πολέμου είναι το τέλος της δυναστείας των Καπέτων, αφού, όπως αναφέραμε προηγουμένως, οι τρεις άρρενες διάδοχοι του Φιλίππου Δ` πέθαναν έως το 1328, αφήνοντας πίσω τους μόνο θυγατέρες, κάτι που δεν χαροποιούσε το συμβούλιο του στέμματος. Για να αποφύγουν να παραδώσουν την εξουσία σε μια γυναίκα επανέφεραν τον παλαιό «Σάλιο Νόμο» των Φράγκων, ο οποίος απαγόρευε τη μεταφορά της εξουσίας σε γυναίκες. Με αυτόν τον τρόπο, υποψήφιοι για τον θρόνο ήταν δύο άντρες. Πρώτος ήταν ο εγγονός του Φιλίππου Δ` (από την κόρη του Ισαβέλλα που παντρεύτηκε τον Εδουάρδο Β` της Αγγλίας), Εδουάρδος Γ`. Δεύτερος ήταν ο ανιψιός του Φιλίππου, από την πλευρά του πατέρα του, ο Φίλιππος ΣT`. Το συμβούλιο αποφάσισε να δώσει το στέμμα τελικά στον τελευταίο, διότι δεν ήθελε να εμπλέξει περισσότερο τους Άγγλους στα εσωτερικά του βασιλείου. Έτσι, εγκαθιδρύθηκε μια νέα δυναστεία, αυτή των Valois «Βαλουά», το 1328.

Οι Άγγλοι στην αρχή δεν αντέδρασαν, και μάλιστα ο Εδουάρδος προέβη στην αναγνώριση του Φιλίππου μέσα από τον όρκο υποτέλειας (hommagium), αλλά στη συνέχεια αποφάσισαν να εκμεταλλευτούν τους δεσμούς αίματος του Εδουάρδου για να ελέγχουν και τη Γαλλία. Ο Εδουάρδος, βλέποντας το κλίμα δυσαρέσκειας που επικρατούσε στη χώρα του, κατά του προσώπου του, αποφάσισε να διεκδικήσει και τον γαλλικό θρόνο, για να κατευνάσει τα πνεύματα και να επεκτείνει την εξουσία του.

Έτσι, η αιτία αυτή κατέληξε να είναι και η αφορμή για την έναρξη των επιχειρήσεων. Για τα επόμενα 116 χρόνια οι συγκρούσεις θα είναι πολλές και αιματηρές, με τη Γαλλία να αναδεικνύεται η τελική νικήτρια, το 1453, εκδιώκοντας τους Άγγλους από όλα τα εδάφη της, πλην του Καλαί που θα διατηρήσουν έως το 1558.

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

• Berstein Serge, Milza Pierre (1997), Ιστορία της Ευρώπης, τόμος Α`, Από τη Ρωμαϊκή αυτοκρατορία στα Ευρωπαϊκά κράτη 5^ος-18^ος αιώνας, Μετάφραση Αναστάσιος Δημητρακόπουλος, Αθήνα: Εκδ. Αλεξάνδρεια
• Nicholas, David (2007), Η εξέλιξη του Μεσαιωνικού Κόσμου, Κοινωνία, Διακυβέρνηση και Σκέψη στην Ευρώπη 312-1500, Μετάφραση Μαριάννα Τζιάντζη, Αθήνα: Εκδόσεις Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης (ΜΙΕΤ)
• Burns, M. Edward (2020), Ευρωπαϊκή Ιστορία, ο Δυτικός Πολιτισμός, Νεότεροι Χρόνοι, Μετάφραση Ιωάννης Κολιόπουλος, Αθήνα: Εκδ. Επίκεντρο