Του Κυριάκου Ζαχαράκη,
Αν εντάξουμε στον πυρήνα της πολιτικής το ενδεχομενικό στοιχείο, μπορούμε να εντρυφήσουμε σε μια πολύ ενδιαφέρουσα λεξική περιδιάβαση. Αν «η πολιτική είναι κάτι το αστάθμητο […] «aléatoire», όπως λένε στα γαλλικά, και, με δεδομένο ότι «alea […] σημαίνει “ο κύβος”[…]. Αυτό […] στα σημερινά ελληνικά [το] περιγράφουμε με την αραβικής προέλευσης λέξη «ζάρι». Σύμφωνα με μια οπτική, η συσχέτιση πολιτικής και αστάθμητου στοιχείου χαράζει μια ερμηνευτική γραμμή, που εξηγεί πειστικά τις πολιτικές ζυμώσεις της περασμένης δεκαετίας.
Η απιστία απέναντι στις δυνάμεις, που μονοπωλούσαν επί δεκαετίες την «κεντρική» πολιτική σκηνή και η προτίμηση της ρευστότητας, που εκπροσωπούσαν οι νέες δυνάμεις, έναντι της προγραμματικής συνέπειας, θα πρέπει να θεωρηθεί έκφραση του νεολογισμού «dégagisme», δηλαδή η τάση καταβαράθρωσης εκείνου που βρίσκεται στην καρέκλα της εξουσίας, χωρίς να αντιπροτείνεται κάποιος άλλος στη θέση του. Με δεδομένο ότι η τήρηση σταθερής πολιτικής στάσης εμπίπτει σε μια λογική συμμόρφωσης, η εκδήλωση της προτίμησης προς το «τυχαίο», και δη «aléatoire», κατά τον γαλλικό όρο, αντικατοπτρίζεται χαρακτηριστικά στις πολύμορφες κινητοποιήσεις που σημειώθηκαν την περασμένη δεκαετία. Τα νέα άτομα, που ξεχύθηκαν στους δρόμους το 2008, δεν διαπνέονταν από ένα συνεκτικό σύνολο αρχών, ούτε από ένα συγκεκριμένο ιδεολογικό πλαίσιο. Σε πείσμα, όμως, της συνέπειας και της ευταξίας, κατόρθωσαν μέσα από την έξοδό τους να παραγάγουν πολιτικά γεγονότα κεφαλαιώδους σημασίας, (με το) να δημιουργήσουν σύγχυση ως προς τα κίνητρα και τους στόχους τους.
Κατ’ αναλογία, η ανάδειξη πολιτικών σχηματισμών που προγενέστερα ήταν στο περιθώριο της «σοβαρής πολιτικής», βασίστηκε σε μια ενσυνείδητη επιλογή υπέρ του χάους. Το πλήθος άφησε το δικό του αποτύπωμα στα πολιτικά όργανα, μετασχηματίζοντάς τα με εργαλείο την ασάφεια και την έλλειψη στρατηγικής που παρεισέφρησε στον πολιτικό διάλογο. Έκανε μια επιλογή ρίσκου, που δεν ενείχε τα στοιχεία της ευταξίας ή της ορθολογικότητας, αλλά ενσωμάτωνε τη φυγή και το απρόβλεπτο. Ακριβέστερα, το πλήθος «επέλεξε το απρογραμμάτιστο, διότι το προγραμματισμένο το είχε δει και ήξερε ήδη πού οδηγούσε»· διεμβόλισε τους πολιτικούς μηχανισμούς, άφησε πάνω τους τη δική του σφραγίδα και τους μόλυνε «με τον νομαδισμό και την αστάθειά του, αντί να παγιδευτεί αυτό στην εγκατάσταση και την παγίωση που [τους] χαρακτηρίζει».
Η έξοδος του πλήθους από τα καθορισμένα -και συμβατικά- πολιτικά, κομματικά και εκλογικά όρια κρίθηκε ως επί το πλείστον ανορθολογική, στο πλαίσιο μιας αριστοκρατικής, εξευρωπαϊσμένης και διαφωτισμένης οπτικής, που μέμφεται την «πολιτική ανωριμότητα» και τη λιποταξία από τις δυνάμεις της ευρωπαϊκότητας και της συνέπειας. Μια οπτική, η οποία ευθυγραμμίζεται με τη θεωρία της ορθολογικής επιλογής και αντηχεί τη συμπεριφορά του «οικονομούντος υποκειμένου/ καταναλωτή, ο οποίος προσέρχεται στην αγορά […], συνάπτει ιδιωτικές συμβάσεις με βάση το συμφέρον του» και ακολουθεί μια αντικειμενικά προδιαγεγραμμένη και ασφαλή πορεία.
Ωστόσο, η αυτονομία του πλήθους στην κατάθεση της ψήφου φαίνεται να εξηγεί καλύτερα αυτό που συνέβη στις κάλπες: Η ίδια η ψήφος απέκτησε επιτελεστικό και μετασχηματιστικό χαρακτήρα. Το πλήθος, εκμεταλλευόμενο την περιρρέουσα ασάφεια, διαμόρφωσε την ταυτότητα των πολιτικών σχημάτων που επέλεξε, παρά προσαπέκτησε ανεξίτηλα χαρακτηριστικά από αυτά. Αυτό, λοιπόν, που έχει σημασία είναι ότι τα όργανα «μολύνθηκαν», πάνω τους επικάθισε η φυσιογνωμία του πλήθους και τούς δημιουργήθηκε σύγχυση και ταραχή. Το «επίδικο» δεν εναπόκειται μόνο στο ότι οι ιδέες κυκλοφόρησαν, αλλά και στο ότι τέθηκαν υπό την κρίση του πλήθους. Και, πράγματι, μια «κουήρ» στάση, που ακροβατεί μεταξύ ρευστότητας και ασάφειας, είναι ελκυστικότερη από μία κατ’ επίφαση αρρενωπή και στιβαρή, που λειτουργεί εύτακτα, θέτει ασφυκτικά όρια και ανακόπτει δεσποτικά την ελεύθερη κίνηση και έκφραση.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- William Audureau, Qu’est-ce que le « dégagisme » de Jean-Luc Mélenchon ?, Le Monde, 30 Ιανουαρίου 2017.
- Άκης Γαβριηλίδης, «Η πολιτική δεν ήταν ποτέ ζήτημα αξιών»: Μια συζήτηση για την πολιτική και το πολιτικό, Unfollow, Τεύχος Δεκέμβριος 2017.
- Άκης Γαβριηλίδης, (Πώς) ψηφίζει το πλήθος; Για μη στρατηγική στρατηγική, Nomadic Universality, 3 Ιουλίου 2014.
