Της Φένιας Γιαννακοπούλου,
Θα ξεκινήσω το άρθρο απευθύνοντας μία μικρή πρόκληση στους αναγνώστες: Σημειώστε σε ένα φύλλο χαρτί τις έξι πρώτες λέξεις που σας έρχονται στο νου όταν ακούτε: «Ελλάδα 2008-2019». Οι αναμνήσεις είναι πρόσφατες και οι πληγές δεν έχουν προλάβει να κλείσουν, επομένως όλοι θα μπορέσετε να ανταποκριθείτε. Εγώ ξεχωρίζω τις εξής: Οικονομική κρίση, ανεργία, επιτήρηση, λιτότητα, κούρεμα χρέους, brain drain… Γνωστές όλες, εκτός από αυτόν τον τελευταίο όρο που δανειστήκαμε από την αγγλική γλώσσα, για να καλύψουμε κάπως τη θλίψη και τον πόνο μας, για να μην χρησιμοποιήσουμε τη λέξη «ξεριζωμός». Όσο κι αν προσπαθούμε να ωραιοποιήσουμε την κατάσταση, τα στατιστικά δεδομένα είναι εδώ για να αποτυπώσουν την πραγματικότητα. Σύμφωνα με πρόσφατη έρευνα του ΣΕΒ, ένας στους δύο Έλληνες (51,4%) που μετανάστευσαν την περίοδο 2008-2017 προέρχεται από την κρίσιμη ηλικιακή ομάδα των 25-44. Το 5% εξ αυτών εξακολουθεί να διαβιεί και να εργάζεται μέχρι και σήμερα στο εξωτερικό.
Πώς φθάσαμε σε αυτό το σημείο; Το brain drain δεν ήταν αποκλειστικά σύμπτωμα της οικονομικής κρίσης. Ήταν αντανάκλαση ευρύτερων διαρθρωτικών αδυναμιών της ελληνικής οικονομίας και κοινωνίας. Επί δεκαετίες η χώρα μας εφάρμοζε ένα στρεβλό παραγωγικό μοντέλο που δεν ευνοούσε τη δημιουργία νέων, ποιοτικών και υψηλά αμειβόμενων θέσεων εργασίας. Χαρακτηριστικό είναι το γεγονός ότι από το 2008 μέχρι το 2018, το καθαρό ετήσιο εισόδημα των πτυχιούχων βρίσκεται σε μόνιμη ελεύθερη πτώση και το μεγαλύτερο τμήμα του (65%) δαπανάται σε ασφαλιστικές εισφορές και φορολογία.
Έτεροι χρόνιοι δαίμονες του συστήματος: Γραφειοκρατία και αναξιοκρατία. Καινοτόμες και ριζοσπαστικές ιδέες, μεγαλόπνοα εγχειρήματα νέων επιστημόνων καταδικάζονται σε ισόβια κάθειρξη στο χώρο του φανταστικού, υπό την πρόφαση ότι λείπει μία υπογραφή ανώτερου κυβερνητικού στελέχους ή ότι η αρμόδια διοικητική αρχή έχει φόρτο εργασίας. Η στέρηση της ελπίδας και του ονείρου, σε συνδυασμό με την απουσία υλικής επιβράβευσης δημιούργησε ένα εκρηκτικό μείγμα δικαιολογημένου θυμού, αγανάκτησης και ανάγκης για εξεύρεση ενός καλύτερου αύριο.
Πολλοί ήταν εκείνοι που αντί να τους δικαιώσουν, τους χαρακτήρισαν προδότες, ριψάσπιδες, δειλούς. Έρχεται, λοιπόν, η μεγάλη έρευνα του Εθνικού Κέντρου Τεκμηρίωσης, για να τους διαψεύσει και να τους αποδείξει ότι δεν πήραν ελαφρά τη καρδία την απόφαση να αφήσουν την πατρίδα τους, ότι δεν «έριξαν μαύρη πέτρα πίσω τους». Σχεδόν έξι στους δέκα Έλληνες επιστήμονες του εξωτερικού, επιθυμούν να επιστρέψουν στη χώρα μας, προκειμένου να επενδύσουν τις δυνάμεις και το πνευματικό κεφάλαιό τους. Η έρευνα παρέχει απάντηση στο γιατί κάτι τέτοιο δεν έχει μέχρι στιγμής καταστεί εφικτό. Το πρόβλημα των νέων δεν είναι πλέον μισθολογικό, αλλά έλλειψης εμπιστοσύνης.
Είναι το ελληνικό κράτος σε θέση να γεφυρώσει το χάσμα και να μετατρέψει την Ελλάδα από χώρα του brain drain σε προορισμό brain gain; Τα βήματα που πραγματοποιούνται προς αυτήν την κατεύθυνση είναι μικρά, πλην όμως σταθερά. Ήδη από τον Δεκέμβριο του 2020, νόμος του κράτους θεσπίζει φοροαπαλλαγές και ελαφρύνσεις για φυσικά πρόσωπα που μεταφέρουν τη φορολογική τους κατοικία στην Ελλάδα. Παράλληλα, το Υπουργείο Εργασίας υλοποιεί το πιλοτικό πρόγραμμα επαναπατρισμού ”Rebrain Greece”, στο πλαίσιο του οποίου πρόκειται να δημιουργηθούν 500 θέσεις εργασίας, έτοιμες να υποδεχθούν νέους ηλικίας 28-40 ετών.
Πρωτότυπη είναι, επίσης, η πρωτοβουλία «Γέφυρες Γνώσης και Συνεργασίας» του Εθνικού Κέντρου Τεκμηρίωσης, απώτερος στόχος της οποίας είναι η λειτουργική διασύνδεση και συνεργασία νέων Ελλήνων του εξωτερικού με νέους που παραμένουν στη χώρα μας. Την χαρακτηρίζω πρωτότυπη διότι είναι η μοναδική που λαμβάνει ως δεδομένο το ότι ένα σημαντικό ποσοστό νέων αναγκαστικά θα παραμείνει εκτός Ελλάδος.
Συνεπώς, αυτό είναι ιδιαιτέρως σημαντικό, διότι μέσα σε αυτή την αγωνιώδη προσπάθεια να φέρουμε πίσω τα «καλά μυαλά» που χάσαμε, πολλοί ξεχνάμε τα μυαλά που ζουν και διαπρέπουν στη χώρα μας. Οι κρίκοι υπάρχουν και είναι πολλοί. Αυτό που έχει μεγαλύτερη αξία είναι να τους εντοπίσουμε, όπου και αν αυτοί βρίσκονται και να τους συνδέσουμε.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Μελέτη για Brain Drain στην Ελλάδα, sev.org.gr, διαθέσιμο εδώ
- Brain Drain: Γιατί δεν επιστρέφουν οι νέοι;, tovima.gr, διαθέσιμο εδώ
- Rebrain Greece: Πώς θα υλοποιηθεί το πρόγραμμα επιστροφής Ελλήνων του εξωτερικού, alfavita.gr, διαθέσιμο εδώ
- Ήρθε η ώρα για τον επαναπατρισμό των ελληνικών «εγκεφάλων», economistas.gr, διαθέσιμο εδώ
- Γέφυρες Γνώσης και Συνεργασίας, ekt.gr, διαθέσιμο εδώ
