Της Σοφίας Πεχλιβανίδου,
Μαθηματικός, κρυπτογράφος, θεωρητικός της λογικής, θεμελιωτής της πληροφορικής και του τρόπου λειτουργίας των ηλεκτρονικών υπολογιστών (των μηχανών που μπορούν να σκεφτούν), υπήρξε ο εμπνευστής της τεχνητής νοημοσύνης, ο άνθρωπος που έλυσε το Enigma του γερμανικού στρατού και συνέβαλε καθοριστικά στο να λήξει νωρίτερα ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος με ήττα των Γερμανών, σώζοντας με αυτόν τον τρόπο εκατομμύρια ζωές: Ο Άλαν Μάθισον Τούρινγκ. Ομολογώ πως δεν γνώριζα την ιστορία του, δεν είχα ποτέ αναζητήσει ποιος είναι και τι πέτυχε στη σύντομη ζωή του. Αφορμή για να ερευνήσω τι κρύβεται πίσω από το όνομά του στάθηκε η θεατρική παράσταση «Η μηχανή του Τούριγνκ» σε σκηνοθεσία Οδυσσέα Παπασπηλιόπουλου, με πρωταγωνιστή τον Ορφέα Αυγουστίδη που ανεβαίνει φέτος στο νέο θέατρο «Κατερίνα Βασιλάκου» στην περιοχή του Κεραμεικού, στην Αθήνα.
Πρόκειται για μία από τις καλύτερες αποδόσεις της ζωής του Άλαν Τούριγνκ επί σκηνής σε έναν εξαιρετικό μονόλογο διάρκειας περίπου δύο ωρών με εξαιρετικό σκηνικό, έξυπνη σκηνοθεσία και έναν πρωταγωνιστή που αξιοποίησε κάθε σημείο του σκηνικού περπατώντας ξυπόλητος, φορώντας τις πιτζάμες του και εξιστορώντας, συχνά με παραληρηματικό τρόπο, το πώς βρέθηκε κλεισμένος σε ένα δωμάτιο, αφού καταδικάστηκε από τη βρετανική δικαιοσύνη για έγκλημα κατά του Στέμματος, διότι παραδέχτηκε ότι ήταν ομοφυλόφιλος. Η ποινή για το περίφημο «έγκλημα» που διέπραξε ο Τούρινγκ ήταν ο χημικός ευνουχισμός, η ορμονική «θεραπεία» που θα ήταν σε θέση να «καταστείλει» αυτό που του συνέβαινε και τον καθιστούσε επικίνδυνο για το κοινωνικό σύνολο.
Ο κύριος λόγος για τον οποίο η συγκεκριμένη παράσταση μου έκανε τόση εντύπωση ήταν ο προβληματισμός που μου προκάλεσε σε σχέση με τον χρόνο κατά τον οποίο ιστορικά έλαβαν χώρα όσα διηγήθηκε ο Τούρινγκ. Χρονολογικά βρισκόμαστε στην μεταπολεμική περίοδο του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, ο ήρωας κουβαλά ήδη το βάρος των κρατικών μυστικών που κλήθηκε να διαχειριστεί προκειμένου να αποκρυπτογραφήσει για λογαριασμό της βρετανικής κυβέρνησης τους κωδικούς που χρησιμοποιούσαν οι ναζί στις επιθέσεις τους, προκειμένου να βοηθήσει τον Ουίνστον Τσώρτσιλ να αντιμετωπίσει το γερμανικό στρατό και τελικά γίνεται γνωστή η σεξουαλικότητά του σε μία περίοδο που αποτελούσε έγκλημα για το οποίο κρίθηκε ένοχος και καταδικάστηκε.
Κι αν σκεφτούμε ότι το 1950 δεν απέχει και τόσο πολύ από το σήμερα που ζούμε, η ιστορία του σπουδαίου μαθηματικού με βάζει σε σκέψεις για το πώς αντιμετωπίζουμε σήμερα τους ανθρώπους, με τι κριτήρια τους κρίνουμε, πώς στεκόμαστε ως μονάδες και ως κοινωνικό σύνολο απέναντι στην ομοφυλοφιλία και τι στάση κρατάμε ως προς την υπεράσπιση των δικαιωμάτων του συνόλου της ανθρωπότητας και όχι μόνο εκείνων που συνάδουν με τις «αρχές» που επιβάλλει η νομοθεσία της χώρας, η θρησκεία, οι εναλλασσόμενες κυβερνήσεις και όποιο άλλο κομμάτι της κοινωνίας ασκεί εξουσία σε ένα άλλο.
Στην εποχή της ελευθερίας, με άλλα λόγια, στην οποία θεωρούμε ότι ζούμε σήμερα, πόσο ελεύθεροι είμαστε στ’ αλήθεια; Πόσο απέχουμε σήμερα ως κοινωνία από την καταδίκη του Τούρινγκ; Πόσο απέχουμε από τον στιγματισμό των ανθρώπων που έχουν οτιδήποτε διαφορετικό, είτε αυτό αφορά τη σεξουαλικότητα, το φύλο, το κοινωνικό status, τη μόρφωση, την εθνικότητα, τα θρησκευτικά ή πολιτικά πιστεύω; Αυτά και πολλά ακόμη ερωτήματα για την κοινωνία στην οποία μεγαλώνουμε δημιουργήθηκαν στο μυαλό μου παρακολουθώντας την συγκεκριμένη παράσταση.
Ο Άλαν Τούρινγκ, ένας έγκριτος επιστήμονας που συνέβαλε τα μέγιστα στην ιστορία της ανθρωπότητας έζησε μια σύντομη ζωή, αφού αυτοκτόνησε στο δωμάτιο όπου ήταν κλεισμένος στα 41 του χρόνια, απογοητευμένος, βυθισμένος σε βαριά κατάθλιψη καθότι ο χημικός ευνουχισμός που υφίστατο ως ποινή για την ομοφυλοφιλία που είχε παραδεχτεί τον είχε καταβάλει σε βαθμό που η ζωή του δεν είχε ιδιαίτερο νόημα. Ο άνθρωπος, που η ιστορία της ανθρωπότητας του χρωστάει τη συνέχειά της, που οδήγησε στην ήττα της ναζιστικής Γερμανίας, που έθεσε τα θεμέλια για τις «μηχανές που σκέφτονται», που τόσο εύκολα χρησιμοποιούμε στην καθημερινότητά μας σήμερα, έδωσε τέλος στη ζωή του αποκαρδιωμένος και απογοητευμένος από τους πάντες γιατί το μόνο που του είχε μείνει στο τέλος από όλα όσα πρόσφερε στον κόσμο ήταν η σεξουαλική του ταυτότητα. Και αφού αυτή η ταυτότητα δεν συμφωνούσε με την ηθική της εποχής στην οποία έζησε, δεν ήταν άξιος να ζήσει όπως ήθελε.
Χρειάστηκαν 70 περίπου χρόνια για να φτάσουμε σε σημείο να αρχίσουμε με μικρά και δειλά βήματα να απενοχοποιούμε αυτές τις αντιλήψεις περί ομοφυλοφιλίας. Εβδομήντα χρόνια στη διάρκεια των οποίων ποιος ξέρει, άραγε, πόσοι άνθρωποι βρέθηκαν σε παρόμοια θέση με τον Τούρινγκ, βιώνοντας την απόρριψη από την κοινωνία, τον στενό ή τον ευρύτερο περίγυρό τους, μένοντας στην αφάνεια ή σε εγκλεισμό για όλη τους τη ζωή, φτάνοντας στην κατάθλιψη ή στην αυτοκτονία αδύναμοι να διαχειριστούν το στίγμα με το οποίο τους επιφόρτισε το περιβάλλον τους. Όσο εξωφρενικό κι αν μου φαίνεται το στίγμα, δεν παύει να υπάρχει και ίσως θα έπρεπε να προβληματιστούμε βαθύτερα με αφορμή ιστορίες όπως αυτή του Τούρινγκ για το πώς και το γιατί επιτρέπουμε σε τέτοιες αντιλήψεις να στερούν την ελευθερία από οποιονδήποτε άνθρωπο στον κόσμο, πολύ δε περισσότερο από ανθρώπους που τους χρωστάμε την πρόοδο και την εξέλιξη της ανθρωπότητας συνολικά.
Ο Ορφέας Αυγουστίδης, υποδυόμενος τον Άλαν Τούριγνκ, στην τελευταία ατάκα του έργου κοιτάει τους θεατές στα μάτια και τους ζητά, λίγο πριν δώσει τέλος στη ζωή του, τρώγοντας ένα μήλο -έναν απαγορευμένο καρπό, αφού και ο ίδιος ήταν απαγορευμένος για την κοινωνία στην οποία έζησε- βουτηγμένο σε κυάνιο, κάθε φορά που βλέπουν τον κέρσορα του υπολογιστή τους να αναβοσβήνει να σκέφτονται ότι είναι κι εκείνος κάπου εκεί, βρίσκεται πίσω από κάθε κέρσορα με έναν τρόπο, θυμίζοντας στον καθένα μας ότι κατάφερε τελικά να δημιουργήσει μια μηχανή που μπορεί να σκεφτεί. Ο Άλαν Τούρινγκ που τόσο λοιδορήθηκε, που ξεχάστηκε, που κανείς ποτέ δεν τον ευχαρίστησε, που η ιστορία του έμεινε για δεκαετίες στο σκοτάδι, που κανείς δεν σκέφτηκε γι’ αυτόν ότι άξιζε κάτι παραπάνω από μία καταδίκη λόγω σεξουαλικότητας, χάρισε στην ανθρωπότητα την τεχνητή νοημοσύνη, δημιουργώντας τις σκεπτόμενες μηχανές. Ίσως αν ζούσε σήμερα ένας τέτοιος επιστήμονας να δημιουργούσε μία μηχανή συναισθηματικής νοημοσύνης, αξιολογώντας την αδήρητη ανάγκη της κοινωνίας μας για στροφή στην ενσυναίσθηση και στον σεβασμό του διπλανού όποιος κι αν είναι, ό,τι κι αν πρεσβεύει, όποιον ερωτικό σύντροφο κι αν επιλέγει.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΠΗΓΗ
- Η μηχανή του Τούρινγκ, athinorama.gr, διαθέσιμο εδώ.
