Της Ελένης Καραμπίνη,
Με την αποχώρηση της Μεγάλης Βρετανίας από την Ευρωπαϊκή Ένωση, τα κράτη-μέλη συνειδητοποίησαν τις δυσχέρειες που προκαλούνταν με τη νήσο της Ιρλανδίας ως προς την ανταλλαγή εμπορευμάτων. Προκειμένου να διατηρηθεί η Συμφωνία του Μπέλφαστ, η οποία θέτει τις αρχές συνεργασίας μεταξύ του Ηνωμένου Βασιλείου και της Ιρλανδίας, η Ευρωπαϊκή Ένωση προχώρησε με το Ηνωμένο Βασίλειο στην υπογραφή του Πρωτοκόλλου της Βόρειας Ιρλανδίας, ώστε να εξασφαλιστεί μια ανεμπόδιστη συνεργασία μεταξύ της Βόρειας Ιρλανδίας και της Δημοκρατίας της Ιρλανδίας. Ουσιαστικά, το Πρωτόκολλο εξασφάλισε και συνόδευσε τη νόμιμη αποχώρηση του Ηνωμένου Βασιλείου από την Ευρωπαϊκή Ένωση.
Το Πρωτόκολλο εξασφαλίζει την παραμονή της Βόρειας Ιρλανδίας στην ενιαία αγορά της Ευρωπαϊκής Ένωσης και θέτει τέλος στην ύπαρξη ενός «σκληρού συνόρου» μεταξύ του Νότου και του Βορρά, ώστε να υπάρχει ομαλή ροή των εμπορευμάτων από το μεν στο δε. Η Βόρεια Ιρλανδία ευθυγραμμίζεται με τους ενωσιακούς κανόνες όπως και με τον ενωσιακό τελωνειακό κανόνα, όσον αφορά τα εμπορεύματα που εισέρχονται κι εξέρχονται από την Ιρλανδία. Οι αρχές του Ηνωμένου Βασιλείου βρίσκονται υπό την ευθύνη της εφαρμογής του Πρωτοκόλλου.
Όσον αφορά το Άρθρο 16, είναι ένα είδος μηχανισμού προστασίας που εξασφαλίζει μέτρα διασφάλισης, σε περίπτωση που το Πρωτόκολλο προκαλεί «σοβαρές οικονομικές, κοινωνικές και περιβαλλοντικές δυσκολίες ή μία ενδεχόμενη εκτροπή του εμπορίου». Η χρήση του άρθρου γίνεται μονομερώς, ωστόσο δεν μπορεί να προκαλέσει μόνιμη κι εξ ολοκλήρου εξάλειψη του Πρωτοκόλλου από ένα συγκεκριμένο μέρος, καθώς ο σκοπός έγκειται στη λήψη των λιγότερο δυνατό «βλαβερών» μέτρων για τη λειτουργία του άρθρου.
Το άρθρο δεν καθορίζει ξεκάθαρα τις προϋποθέσεις, οι οποίες μπορούν να προκαλέσουν «σοβαρές οικονομικές, κοινωνικές και περιβαλλοντικές δυσκολίες ή κάποια εκτροπή του εμπορίου» ώστε να ληφθούν μονομερώς τα απαραίτητα μέτρα προστασίας. Αυτό κρούει τον κώδωνα κινδύνου για ενδεχόμενα διαφορετικών ερμηνειών ή και παρερμηνειών από τα διάφορα μέρη, και συνεπώς, την ανάληψη αυθαίρετης ευθύνης χρήσης του. Η διαδικασία ανάληψης των προστατευτικών μέτρων καθορίζεται στο λεγόμενο «Παράρτημα 7» του Πρωτοκόλλου, το οποίο περιγράφει πως, προτού ληφθούν αυτά τα μέτρα, χρειάζεται να πραγματοποιηθούν οι κατάλληλες διαπραγματεύσεις, αφού το ένα μέρος ενημερώσει άμεσα το άλλο μέρος, ώστε να εξεταστεί η υλοποίησή τους. Αν οι διαπραγματεύσεις αποτύχουν, τότε ένα από τα δύο μέρη μπορεί να υιοθετήσει μέτρα εξισορρόπησης (rebalancing measures), τα οποία περνούν από διαδικασίες επανεξέτασης ώστε να υιοθετηθεί μία από κοινού λύση και συναίνεση.
Η ύπαρξη αυτού του Άρθρου εξασφαλίζει τη διατήρηση της ειρήνης και της ευημερίας, κυρίως για την Ιρλανδία αλλά και στις σχέσεις μεταξύ του Ηνωμένου Βασιλείου και της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ύστερα από το «χτύπημα» στη διακίνηση του εμπορίου μεταξύ των δύο, και από και προς την Ιρλανδία που προκάλεσε το Brexit. Βέβαια, παρά τα γεγραμμένα, το Ηνωμένο Βασίλειο διαθέτει στην πράξη την ευχέρεια να καταργήσει τα Άρθρα 5, 7, 8 και 10, κάτι που μπορεί να προκαλέσει την υπονόμευση του Πρωτοκόλλου κι, ενδεχομένως, να βάλει τέλος στη συμφωνία.
Προτού αναφέρουμε την περίπτωση του Ηνωμένου Βασιλείου, αξίζει να υπογραμμιστεί πως κανένα μέρος δεν έχει προς το παρόν χρησιμοποιήσει το Άρθρο 16. Η μοναδική ίσως περίπτωση που έγινε κάτι τέτοιο, χωρίς βέβαια να λάβουν χώρα οι διαδικασίες του Παραρτήματος 7, ήταν η χρήση του Άρθρου από την Ευρωπαϊκή Ένωση ώστε να εξασφαλίσει την εξαγωγή εμβολίων προς τη Βόρεια Ιρλανδία και στη συνέχεια, την εισαγωγή τους στη Μεγάλη Βρετανία με την κατάλληλη εξουσιοδότηση. Ως συνέπεια, η Ευρωπαϊκή Ένωση δέχθηκε κριτική από τις βρετανικές και τις ιρλανδικές κυβερνήσεις και τα μέτρα προστασίας εν τέλει δεν υιοθετήθηκαν.
Το Ηνωμένο Βασίλειο «απειλεί» να κάνει χρήση του Άρθρου 16, καθώς δε θεωρεί πως το Πρωτόκολλο της Βόρειας Ιρλανδίας εφαρμόζεται με το σωστό τρόπο. Συγκεκριμένα, ο Υπουργός David Frost, υπεύθυνος για το Brexit, χαρακτηριστικά αναφέρει πως «ο χρόνος περνά» για τον ανασχηματισμό της συμφωνίας και ότι η χρήση του Άρθρου 16 βρίσκεται στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων. Οι δηλώσεις αυτές προκάλεσαν την αντίδραση του Micheál Martin, Πρωθυπουργού της Ιρλανδίας, υποστηρίζοντας πως μια τέτοια κίνηση θα υπονόμευε τη Συμφωνία του Μπέλφαστ. Μάλιστα, λέγεται πως αυτό επιδεικνύει ότι το Ηνωμένο Βασίλειο προσπαθεί να αφοπλίσει οποιονδήποτε δεσμό του με την Ευρωπαϊκή Ένωση που εγκαθιδρύθηκε με τη συμφωνία αποχώρησης του Ηνωμένου Βασιλείου.
Σύμφωνα με το Ηνωμένο Βασίλειο, η χρήση του Άρθρου 16 δεν αποτελεί προσεχές γεγονός. Η χώρα εξέδωσε το λεγόμενο “command paper” στο οποίο αναφέρει πως υπάρχουν σημαντικές εκτροπές στο εμπόριο μεταξύ της Βόρειας Ιρλανδίας και της Μεγάλης Βρετανίας. Ο David Frost διαβεβαίωσε πως αυτό βρίσκεται υπό εξέταση από τη μεικτή επιτροπή της Ε.Ε. και του Ηνωμένου Βασιλείου, ωστόσο, αν δεν βρεθεί κάποια λύση, προκαλεί πως θα γίνει χρήση του Άρθρου 16. Βέβαια, δεδομένου ότι το Ηνωμένο Βασίλειο δεν έχει ξεκαθαρίσει τι είδους μέτρα θα έπαιρνε και ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση θα διαπίστωνε τη βαρύτητα της αντίδρασής του, η λήψη αυτών των μέτρων προς το παρόν δε φαίνεται δυνατή. Επιπλέον, το Brexit ήδη προκάλεσε αξιομνημόνευτες συνέπειες στην αγορά της Μεγάλης Βρετανίας. Μια τέτοια κίνηση θα διακινούσε μια φοβερή γραφειοκρατία, ώστε να βρεθεί κάποιος υγιής συμβιβασμός. Δε θα αποκλειόταν, επίσης, και το ενδεχόμενο ενός εμπορικού πολέμου μεταξύ του Ηνωμένου Βασιλείου και της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Le gouvernement britannique a remanié le protocole nord-irlandais post-Brexit, France 24, διαθέσιμο εδώ
- Brexit: EU warns of ‘serious consequences’ if UK triggers Article 16, Euronews, διαθέσιμο εδώ
- Northern Ireland Protocol: Article 16, Institute for Government, διαθέσιμο εδώ
- What may happen if article 16 of Northern Ireland protocol is triggered?, The Guardian, διαθέσιμο εδώ
- Brexit: What is Article 16 of the Northern Ireland protocol?, BBC News, διαθέσιμο εδώ
