Της Βάσως Σοφάνη,
Στη «Μεταφυσική των Ηθών», η ηθική του Immanuel Kant παρουσιάζεται περισσότερο ως ένα ολοκληρωμένο σώμα αρχών παρά ως μία ηθική θεωρία. Αυτό το ηθικό σώμα αρχών διαμορφώνεται με την παραγωγή μεταφυσικών, καθαρών, a priori αρχών εκ Λόγου και βασικών καθαρών εννοιών του ηθικού νόμου, της υποχρέωσης και του καθήκοντος που πηγάζουν από την ιδέα της ελευθερίας. Άπτεται του ζητήματος να οριστεί, επίσης, και η έννοια της μεταφυσικής του Kant, η οποία αποτελεί διαμόρφωση αξιωμάτων και αρχών a priori, για να μπορούν να ισχύουν ως καθολικές αρχές και αξιώματα με την αυστηρή έννοια. Ένα, λοιπόν, από τα θέματα που θίγει ο φιλόσοφος είναι και το περί του δικαιώματος της τιμωρίας και η απονομή χάριτος.
Όταν ο Kant κάνει λόγο για το «δικαίωμα της τιμωρίας», παρουσιάζει το δικαίωμα του ηγεμόνα απέναντι στον υπήκοο να τον τιμωρεί για το έγκλημα στο οποίο προέβη, έχοντας ως μέσο τη δυνατότητα να του προξενήσει πόνο. Ωστόσο, δεν υποστηρίζει τη δυνατότητα της κεφαλής του κράτους να τιμωρηθεί με τον ίδιο τρόπο, παρά μόνο να καθαιρεθεί από τη θέση εξουσίας του.
Ένα ακόμα κομμάτι που απασχολεί σχετικά με τη θεωρία του είναι η παράβαση του δημόσιου νόμου, το οποίο σημαίνει ότι αυτός που το διαπράττει χαρακτηρίζεται ως ανίκανος πολίτης, ενώ η πράξη χαρακτηρίζεται έγκλημα αλλά και δημόσιο έγκλημα. Δέον αναφοράς είναι και το γεγονός πως το σκέτο έγκλημα εκδικάζεται από τη δικαιοσύνη και το δημόσιο έγκλημα από την ποινική. Συγκεκριμένα, όταν γίνεται λόγος για τα δημόσια εγκλήματα, συνήθως γίνεται μνεία για εκείνα, τα οποία σχετίζονται με την παραχάραξη χρήματος ή συναλλαγμάτων, κλοπή ή και ληστεία. Επιπροσθέτως, άλλος ένας διαχωρισμός που εφαρμόζεται στα εγκλήματα είναι ο χαρακτήρας του μικροπρεπούς και βίαιου ή με ακριβείς καντιανούς όρους indolis abiectae και indolis violentae. Η δικαστική δικαιοσύνη, λοιπόν, η οποία θα χρησιμοποιηθεί για τα δημόσια εγκλήματα θα πρέπει να επιβάλλεται στον εγκληματία, επειδή εγκλημάτησε και ως μέσο βελτίωσης ενός αγαθού της κοινωνίας ή του εγκληματία. Δηλαδή, θα πρέπει πρώτα να ορίζεται ως κολάσιμος, πριν προσπαθήσει ο οιοσδήποτε να συνάγει κάποιο όφελος, είτε για αυτόν είτε για την κοινωνία.
Ο Kant, επίσης, επισημαίνει πως κανείς δεν υφίσταται μια τιμωρία γιατί θέλησε αυτήν την ίδια, αλλά επειδή θέλησε μια κολάσιμη πράξη, καθώς δεν είναι δυνατόν να επιδιώξει αυτό που έκανε για να τιμωρηθεί. Ειδικότερα, επεξεργάζεται και το ζήτημα της θανατικής ποινής. Αναφέρει ότι υπάρχουν δύο περιπτώσεις όπου η θανατική ποινή και η τιμωρία σχετίζονται κυρίως με την τιμή. Το πρώτο είναι το έγκλημα την μητρικής παιδοκτονίας και το δεύτερο είναι ο φόνος του εν όπλοις συντρόφου ή μονομαχία. Στην εποχή του φιλοσόφου αυτά αποτελούν λεπτά θέματα, διότι πολλές φορές τα παιδία εκτός γάμου θεωρούνταν έξω από τον γάμο και δεν μπορούσαν να προστατευθούν καταλλήλως. Δεν απουσίαζαν, μάλιστα, και οι περιπτώσεις όπου οι μητέρες βρίσκονταν ενώπιον της επιλογής του φόνου. Παράλληλα, εκείνη την περίοδο, εξίσου κοινό είναι και το «φαινόμενο» την μονομαχίας, η οποία αφορούσε κυρίως περιστατικά ύβρις στρατιωτών προς ανώτερούς τους.
Η ανάλυση που μπορεί να λάβει το έργο του Kant είναι τεράστια σε σχέση με όλα αυτά και ακόμα και σήμερα αποτελεί έναν από τους ακρογωνιαίους λίθους της φιλοσοφίας. Η ιδιαίτερη και πολυσύνθετη σκέψη του αποτελεί αντικείμενο μελέτης σε μεγάλο βαθμό, ενώ οι ηθικές απόψεις του μπορούν να βρεθούν στις πολιτικές θεωρήσεις πολλών χωρών.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Μανόλης Αγγελίδης, Θ. Γ. (χ.χ.). Θεωρίες της πολιτικής και του κράτους, Χομπς, Λοκ, Ρουσσώ, Καντ, Χεγκελ. Αθήνα: Εκδόσεις Σαββαλας
- Σημειώσεις, Π. (2018). Νεότερη πολιτική φιλοσοφία (Καθηγητής: Ανδρέας Μηχαλάκης). Πάτρα, Τμήμα Φιλοσοφίας
- Χατζηνάσου, Ε. (2010). Το ηθικό, το νόμιμο, το πολιτικό: θεμελιώσεις και διακρίσεις, ανεξαρτησία και σύνδεση της ηθικής, του δικαίου και της πολιτικής, με βάση τη Θεωρία του Δικαίου του Καντ και σε προβολή προς τις θεωρίες δικαίου του νομικού θετικισμού (Doctoral dissertation).
