Της Δήμητρας Κουρούπη,
Τη δεκαετία του 1980, η ευρεία κυκλοφορία των φωτογραφικών μηχανών Kodak προκάλεσε ανησυχίες ως προς τους κινδύνους που μπορούσε να ελλοχεύει για την ιδιωτικότητα των προσώπων. Προγενέστερα, ο δικαστής του Ανωτάτου Δικαστηρίου των ΗΠΑ, Louis Brandeis, είχε χαρακτηρίσει την ιδιωτικότητα ως το πιο περιεκτικό και το πιο πολύτιμο δικαίωμα των πολιτισμένων ανθρώπων. Γυρνώντας στο σήμερα, την εποχή που το smartphone διεκδικεί δικαίως τον τίτλο της «προέκτασης του χεριού», η κατά το μάλλον ή ήττον ενθρόνιση των νέων τεχνολογιών στην καθημερινότητά μας, όσο αμβλύνει τα όρια της ιδιωτικής ζωής τόσο γιγαντώνει την αξία προστασίας της.
Απέναντι στους κινδύνους προσβολής, οι οποίοι προέρχονται από τη σύγχρονη έκρηξη της τεχνολογίας, το πλέγμα των συνταγματικών διατάξεων των άρθρων 9 και 9Α δημιουργεί ενιαία σκέπη προστασίας της ιδιωτικής σφαίρας. Το άρθρο 9 παράγραφος 1 εδάφιο δεύτερο, ως η αποθετική διάσταση του δικαιώματος αλλά και ως η βάση προστασίας της ιδιωτικής ζωής, αναφέρεται σε αδικαιολόγητες επεμβάσεις στην ιδιωτική σφαίρα, αφορώσες τις ατομικές καταστάσεις ή σχέσεις του προσώπου, τις ερωτικές και φιλικές σχέσεις, τη διασκέδασή του. Ειδικότερη έκφανση του δικαιώματος στην προστασία της ιδιωτικής ζωής θεωρείται το εννοιολογικά συγγενές και κατοχυρωμένο στο άρθρο 9Α δικαίωμα στην προστασία των προσωπικών δεδομένων, το οποίο αξιώνει τον πληροφοριακό αυτοκαθορισμό του ατόμου.
Υπό τις συνθήκες της απόλυτης ψηφιοποίησης πλήθους προσωπικών πληροφοριών, τα ως άνω δικαιώματα αφορούν την εξουσία του ατόμου να αξιολογεί ποιες πτυχές του ιδιωτικού του βίου θα αποκαλύψει σε τρίτους, ποια προσωπικά δεδομένα του θα εκθέσει στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και δι’ αυτών στη γνώση τρίτων προσώπων. Επομένως, έγκειται –και πρέπει να έγκειται– στην απόλυτη διακριτική ευχέρεια του ατόμου, ως αυτόνομης προσωπικότητας, να αποφασίζει ποιοι θα έχουν πρόσβαση και σε ποια δεδομένα του και, τοιουτοτρόπως, να καθορίζεται από αυτό που ο ίδιος επιλέγει να παρουσιάσει μέσω και των φωτογραφιών που επιλέγει να δημοσιοποιήσει.
Στις περιπτώσεις που το άτομο αναρτά αυτοβούλως στα κοινωνικά δίκτυα μία φωτογραφία του, είναι δεδομένη η συγκατάθεσή του –συγκατάθεση που πραγματώνεται με το πάτημα ενός κουμπιού, με ένα «κλικ»– για την προκειμένη αυτοέκθεση. Εντούτοις, εκείνο που το άτομο δεν μπορεί να ελέγξει, είναι η αποτύπωσή του σε βίντεο ή φωτογραφίες από άλλα άτομα και η συνακόλουθη δημοσιοποίηση της αποτύπωσης προς τρίτους. Μία τέτοια πράξη εμπίπτει στην έννοια της απαγορευμένης «επεξεργασίας προσωπικών δεδομένων», ενώ η τυχόν δημοσιοποίησή τους αποτελεί πράξη «κυκλοφορίας». Και ναι μεν όταν η επεξεργασία πραγματοποιείται στο πλαίσιο προσωπικών ή οικογενειακών δραστηριοτήτων εξαιρείται της απαγόρευσης, πλην όμως η ανάρτηση του υλικού στα κοινωνικά δίκτυα δεν υπάγεται στην ανωτέρω εξαίρεση σε ορισμένες περιπτώσεις, μεταξύ των οποίων αυτή κατά την οποία ο χρήστης έχει αποκτήσει στο δίκτυο μεγάλο αριθμό επαφών, πολλές από τις οποίες τού είναι άγνωστες.
Εκτός από την προσωπική ή οικιακή χρήση της απεικόνισης, άλλες περιστάσεις που αμβλύνουν την προστασία θεωρούνται η επιδίωξη του ατόμου για δημοσιότητα, καθώς και το κατά πόσο υπάρχει νόμιμο δημόσιο ενδιαφέρον για την κοινοποίηση των πληροφοριών. Αβίαστα, ωστόσο, συνάγεται το συμπέρασμα ότι η παρουσία και μόνο σε δημόσιο χώρο ή σε χώρο προσέλευσης αορίστου αριθμού προσώπων, δεν συνιστά ένδειξη ότι το άτομο επιζητά «τα φώτα της δημοσιότητας» και κατά μείζονα λόγο την δημοσιοποίηση πληροφοριών του στενού πυρήνα της προσωπικότητάς του, όπως η εικόνα, το όνομα, τα σωματικά και ψυχικά του αγαθά. Σχετικά δε με την ύπαρξη υπέρτερου δημοσίου συμφέροντος προς την γνωστοποίηση των πληροφοριών, πρέπει να σημειωθεί ότι η ελευθερία του πληροφορείν και πληροφορείσθαι δεν περιλαμβάνει την ελευθερία αναπαράστασης εικόνων και μετάδοσης πληροφοριών αναγομένων στην ιδιωτική σφαίρα του ατόμου. Σε κάθε περίπτωση, δεν αποτελεί δημόσιο ενδιαφέρον η περιέργεια του κοινού για ένα μη δημόσιο πρόσωπο, ή, ειρήσθω εν παρόδω, η ανάγκη του υπεύθυνου επεξεργασίας ήτοι του χρήστη των κοινωνικών δικτύων, να σχολιάσει ένα πρόσωπο για τις ενδυματικές του επιλογές.
Εφόσον, λοιπόν, αναρτηθούν προσωπικά δεδομένα του προσώπου στο διαδίκτυο από τρίτον, και δη από τρίτον που αλληλεπιδρά με μεγάλο αριθμό επαφών, ερχόμαστε αντιμέτωποι με την έκθεση του προσβαλλόμενου σε περιβάλλον που εκφεύγει οποιουδήποτε ελέγχου. Ακόμα και αν τα δεδομένα διαγραφούν από την αρχική σελίδα, ενδέχεται να έχουν αναδημοσιευθεί σε άλλους διαδικτυακούς τόπους, ή και να έχουν αρχειοθετηθεί σε ιδιωτικές μνήμες. Ούτως ειπείν, τυχόν δικαστική απόφαση που παρέχει αστική ή ποινική προστασία στον προσβαλλόμενο και διατάζει την διαγραφή των επίμαχων αναρτήσεων, είναι πρακτικά ανεφάρμοστη και συνεπακόλουθα, η ψηφιακή πληροφορία που αφορά στην ιδιωτική ζωή του ατόμου διατηρείται προσβάσιμη σε τρίτους εις το διηνεκές. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, σε περίπτωση τυχόν επιδίωξης αστικής προστασίας ,με την έννομη βάση της προσβολής προσωπικότητας του άρθρου 57 Αστικού Κώδικα, απεκδύεται του νοήματός της τόσο η αξίωση προς άρση της προσβολής, όσο και της μη επανάληψής της στο μέλλον.
Διαφαίνεται εκ των ανωτέρω ότι η μη αντιστρεψιμότητα των ψηφιακών προσβολών της ιδιωτικής ζωής αφενός, και της διαδικτυακής επεξεργασίας και κυκλοφορίας των προσωπικών δεδομένων αφετέρου, καθιστά την ισχυροποίηση της παρεχόμενης προστασίας τόσο σε εθνικό όσο και σε πανευρωπαϊκό επίπεδο, διαρκή και αδήριτη ανάγκη. Είναι, σε τελευταία ανάλυση, ζήτημα ανθρώπινης αξιοπρέπειας.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Θεμελιώδη Δικαιώματα, Σπύρος Βλαχόπουλος, Νομική Βιβλιοθήκη, Αθήνα, 2017
- Οι ιστότοποι κοινωνικής δικτυώσεως ως εθνική, ευρωπαϊκή και διεθνής πρόκληση της προστασίας της ιδιωτικότητας, Φερενίκη Παναγοπούλου – Κουτνατζή, Σάκκουλα, Αθήνα, 2010
