Της Εμμανουέλας Μπουλταδάκη,
Αν προτείνεις σ΄ έναν Γάλλο να επισκεφτείτε το νεκροταφείο του Père Lachaise στο Παρίσι, για να θαυμάσετε τα γλυπτά που κοσμούν τους τάφους, σίγουρα δε θα σε κοιτάξει περίεργα. Οργανώνονται, μάλιστα, και ξεναγήσεις για τους τουρίστες. Αν, όμως, προτείνεις σ΄ έναν Έλληνα να περιπλανηθείτε στις αλέες του Α΄ Νεκροταφείου Αθηνών, θα του φανεί το λιγότερο περίεργο. Κι όμως, το πρώτο νεκροταφείο της χώρας μας είναι μια εξαιρετική υπαίθρια γλυπτοθήκη, που φιλοξενεί επιφανείς νεκρούς, οι τάφοι των οποίων είναι έργα τέχνης. Ένας, όμως, τάφος ξεχωρίζει και σίγουρα όλοι ξέρουν το υπέροχο γλυπτό που τον κοσμεί. Πρόκειται για την «Ωραία Κοιμωμένη» του Γιαννούλη Χαλεπά. Το έργο δείχνει μια όμορφη κοπέλα να κοιμάται ήσυχα τον αιώνιο ύπνο. Το γλυπτό εκπέμπει αρμονία, φυσικότητα, ομορφιά και γαλήνη. Ποια ήταν, όμως, η κοπέλα που ο Χαλεπάς έκανε γνωστή στο πανελλήνιο μέσα από την τέχνη του και ποια η ιστορία της;
Η Σοφία Αφεντάκη, κόρη του Κωνσταντίνου Αφεντάκη, γεννήθηκε στην Αθήνα στα μέσα του 19ου αιώνα. Ήταν γόνος μιας μεγαλοαστικής οικογένειας, εξαιρετικά εύπορης με καταγωγή από την Κίμωλο. Το σπίτι της ήταν τεράστιο σε έκταση και βρισκόταν στην οδό Σωκράτους. Λέγεται ότι όταν ανασκάπτονταν στα θεμέλια του βρέθηκε ένα μικρό άγαλμα της Αθηνάς, το οποίο σήμερα βρίσκεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο. Αυτό το γεγονός είχε θεωρηθεί τότε καλός οιωνός. Η οικογένειά της έδειξε εξαιρετική επιμέλεια στην ανατροφή της, παρείχε σε αυτήν και την αδελφή της ό,τι καλύτερο υπήρχε στην εκπαίδευση της εποχής για τις νεαρές δεσποινίδες της καλής κοινωνίας. Η Σοφία, σε αντίθεση με την αδελφή της, έδειξε μεγάλο ενδιαφέρον για μάθηση. Αγαπούσε το διάβασμα και τα βιβλία. Λάτρευε τη μουσική και τραγουδούσε θαυμάσια.
Μάιος του 1876, η Σοφία είναι ήδη 16 ετών και φημίζεται για την ομορφιά της. Οι εκδηλώσεις θαυμασμού από τους δανδήδες της εποχής πολλές. Ο Νικόλαος Γύζης, ο διάσημος ζωγράφος, άρτι αφιχθείς εκ Μονάχου, όταν την είδε σε μια δεξίωση στο αρχοντικό Ρενιέρη έσπευσε να μάθει το όνομά της. Την επόμενη μέρα, ζήτησε από κοινούς γνωστούς να μεσολαβήσουν για να την ζωγραφίσει. Κανένας, όμως, από τους φίλους του δε δέχτηκε να μεσολαβήσει, γιατί αυτό ήταν παράτολμο. Τα ήθη και τα έθιμα της εποχής ήταν πολύ αυστηρά. Για να καταλάβουμε το μέγεθος του θαυμασμού που ξεσήκωνε η ομορφιά της, αξίζει να αναφέρουμε ένα χαριτωμένο περιστατικό. Μια ομάδα φοιτητών οργάνωσε «ένα φιλολογικό γλέντι» προς τιμή της Σοφίας, της αποκαλούμενης «κόρης των Αθηνών». Ήθελαν να της διαβάσουν τα ποιήματά τους. Το γλέντι έλαβε χώρα σε μια ταβέρνα της οδού Ηφαίστου με το όνομα «Τίς πταίει;», εμπνευσμένο από το γνωστό άρθρο του Χαρίλαου Τρικούπη. Της έστειλαν, μάλιστα, και πρόσκληση. Βέβαια, η επίτιμη καλεσμένη δεν εμφανίστηκε ποτέ. Δε συγκινήθηκε ούτε όταν ο Γάλλος πλωτάρχης Αρνέ, που την είχε γνωρίσει στον χορό της Αμερικανικής Πρεσβείας, καθυστέρησε τον απόπλου του πολεμικού ιστιοφόρου για χάρη της. Ο Γάλλος αξιωματικός προφασίστηκε βλάβη στο πλοίο του για να μείνει μία μέρα παραπάνω στην Αθήνα και να την ξαναδεί. Γύρω της είχε σχηματιστεί ένας κύκλος θαυμαστών. Το όνομά της συζητιόταν στη μικρή Αθήνα. Είχε γίνει, μάλιστα, τόσο γνωστή για την ομορφιά της, που ενώ η οικογένεια Αφεντάκη ήταν νεόπλουτη, χωρίς τίτλους και περγαμηνές, άνοιγαν για χάρη της οι βαριές πόρτες με τα οικόσημα της αριστοκρατίας. Όμως, φαίνεται πως η Σοφία δεν ενδιαφερόταν ιδιαίτερα για όλα αυτά. Στο ημερολόγιό της γράφει ότι απ’ όλες τις δεξιώσεις και εκδηλώσεις θαυμασμού προτιμά να κάθεται στον κήπο της και να διαβάζει για μακρινές χώρες που ονειρευόταν να ταξιδέψει. Έτσι, λοιπόν, όμορφα και ευτυχισμένα περνούσε η ζωή της Σοφίας μέχρι τον Νοέμβριο του 1878 που έσβησε σε ηλικία μόλις 18 ετών. Τι συνέβη, όμως, και πέθανε τόσο άδοξα και σε τόσο τρυφερή ηλικία;
Εδώ ο καθένας διαλέγει την εκδοχή που ο ίδιος θέλει να πιστέψει. Η πιο γήινη και πεζή εκδοχή λέει ότι πέθανε από τη μάστιγα του 19ου αιώνα, τη φυματίωση. Ο αστικός μύθος, όμως, λέει ότι αυτοκτόνησε από έρωτα. Η ρομαντική εκδοχή λέει ότι η Σοφία συνόδεψε τον πατέρα της σ΄ ένα από τα επαγγελματικά του ταξίδια στη Νάπολη της Ιταλίας. Εκεί, έπειτα από πρόσκληση του Δημάρχου της πόλης, παρακολούθησαν με τον πατέρα της στην όπερα την παράσταση που τραγουδούσε ο διάσημος τενόρος Μάριο Τζοβάνι. Η βραδιά στέφτηκε με απόλυτη επιτυχία και όταν πήγαν στα παρασκήνια να συγχαρούν τον καλλιτέχνη, οι δυο νέοι ερωτεύτηκαν με την πρώτη ματιά. Από εκείνο το βράδυ ξεκίνησε μια ευτυχισμένη εποχή για τους δυο εραστές. Ο πατέρας της Σοφίας, απορροφημένος από τις δουλειές του για κάμποσο καιρό, δεν είχε καταλάβει τίποτα. Το μυστικό τους αποκαλύφτηκε, όταν ο Αφεντάκης βρήκε ένα γράμμα του Μάριου, ξεχασμένο πάνω στο μαξιλάρι της Σοφίας. Την πήρε κι έφυγαν το επόμενο πρωί με το πρώτο πλοίο χωρίς να προλάβει να εξηγήσει στον αγαπημένο της. Γύρισε αναγκαστικά στην Αθήνα, αλλά ο νους της ήταν συνέχεια στον Μάριο. Την τρέλαινε η σκέψη ότι αυτός θα πίστευε ότι τον κορόιδεψε. Του στέλνει συνέχεια γράμματα που μένουν αναπάντητα. Του στέλνει ένα τελευταίο γράμμα που του λέει ότι εάν δεν της απαντήσει θα αυτοκτονήσει, αλλά και πάλι σιωπή. Η Σοφία απελπισμένη αυτοκτονεί με δηλητήριο. Η οικογένειά της είναι συντετριμμένη.
Λίγους μήνες μετά τον θάνατό της, ο πατέρας της επιστρέφει στη Νάπολη για να βρει το ειδικό μάρμαρο που ζήτησε ο Χαλεπάς για το επιτάφιο άγαλμα της Σοφίας. Τυχαία βρέθηκε στα χέρια του μια ιταλική εφημερίδα που έγραφε ότι την προηγούμενη μέρα είχε αυτοκτονήσει ο τενόρος Μάριο Τζοβάνι, ο οποίος πρόσφατα πήρε εξιτήριο από το νοσοκομείο μετά από εξάμηνη νοσηλεία λόγω πολύ σοβαρού ατυχήματος. Όταν, μετά τη μακρόχρονη νοσηλεία του, βρήκε και διάβασε τα γράμματα της Σοφίας, έστειλε τηλεγράφημα σε φίλο του στην Αθήνα, που του επιβεβαίωσε τον θάνατο της αγαπημένης του. Τότε, έβαλε τέλος στη ζωή του. Είτε είστε πραγματιστές και διαλέξετε την πρώτη εκδοχή είτε ρομαντικοί και πιστέψετε τη δεύτερη, αξίζει κάποιο ηλιόλουστο πρωινό να περπατήσετε στον κεντρικό δρόμο του Α΄ Νεκροταφείου και εκεί λίγο προς τα δεξιά να σταθείτε για ένα λεπτό στον τάφο της Σοφίας Αφεντάκη, για να θαυμάσετε το αριστούργημα του Χαλεπά που κοσμεί ακόμα τον τάφο της, παραμελημένο και έρμαιο στη φθορά των καιρικών συνθηκών και στους βανδαλισμούς των ανθρώπων.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Δενδρινού, Σ. (2012), Η Κοιμωμένη. Το τρυφερό ρομάντζο της Σοφίας Αφεντάκη, Αθήνα: Εκδ. Φιλιππότης
- Η όμορφη, νεαρή, ερωτεύσιμη Σοφία Αφεντάκη: Ποια ήταν η αληθινή Ωραία Κοιμωμένη του Χαλεπά; (30/4/2021), από την ιστοσελίδα womantoc.gr, διαθέσιμο ΕΔΩ
