Του Δημήτρη Βρεττού,
Με έσοδα που ζαλίζουν, ο τουρισμός αποτελεί αναμφίβολα έναν από τους πιο προσοδοφόρους κλάδους, με υπολογίσιμη συμβολή τόσο στην παγκόσμια, όσο και στην τοπική οικονομία. Σε χώρες, μάλιστα, κατεξοχήν τουριστικές, όπως η δική μας, που ο τουρισμός αποτελεί τη «βαριά» βιομηχανία τους, απαιτείται στρατηγικός σχεδιασμός και ένα ρεαλιστικό όραμα που θα αποφέρει τα μέγιστα οφέλη, με τις λιγότερες δυνατές απώλειες σε μακροχρόνιο ορίζοντα, τοποθετώντας την εκάστοτε χώρα σε περίοπτη θέση της τουριστικής αρένας. Πώς είναι αυτό δυνατό;
Ο τουρισμός συνιστά αποτέλεσμα μεμονωμένης ή ομαδικής μετακίνησης ανθρώπων σε διαφόρους προορισμούς, προκειμένου να επιτευχθούν σκοποί που θέτουν κάθε φορά αυτοί. Οι σκοποί αυτοί παρουσιάζουν μεγάλη ποικιλία, πέρα από την στερεοτυπική —και μάλλον αυθαίρετη— σύνδεση τουρισμού και ψυχαγωγίας, η οποία επικρατεί στη χώρα μας. Σε πείσμα, μάλιστα, της κοινής θεώρησης που θέλει τον τουρισμό ένα σχετικά σύγχρονο φαινόμενο, φαίνεται πως αυτός απαντάται —τουλάχιστον στον ελλαδικό χώρο— ήδη από την αρχαιότητα. Ωστόσο, τα αυθαίρετα συμπεράσματα δεν σταματούν εδώ, καθώς ο τουρισμός με την πιο συστηματική και οργανωμένη μορφή του, δεν συμβαδίζει απαραίτητα με την έκρηξη του τουριστικού ρεύματος προς τη μεταπολεμική Ελλάδα, αλλά εντοπίζεται πολύ νωρίτερα, και συγκεκριμένα κατά τις πρώτες δεκαετίες του 19ου αιώνα, με την ίδρυση των πρώτων σωματείων και συλλόγων στη χώρα μας, που αφορούν κυρίως παραδείγματα εσωτερικού τουρισμού.
Η απροσδόκητη υγειονομική κρίση του COVID-19 δεν θα μπορούσε παρά να επηρεάσει τον τουρισμό, αφού ανέκοψε βίαια κάθε ανθρώπινη δραστηριότητα, που απαιτούσε φυσική παρουσία και μετακινήσεις. Ως απόρροια αυτής της κρίσης, το 2020 θεωρήθηκε από πολλούς παράγοντες του κλάδου χαμένη χρονιά, σε όρους αφίξεων και εσόδων. Ωστόσο, ο εμβολιασμός μεγάλης μερίδας του πληθυσμού κατά του ιού, συνέβαλε στη βελτίωση της κατάστασης την επόμενη χρονιά. Ενδεικτικά, σύμφωνα με μελέτη που εκπονήθηκε από την Διεύθυνση Οικονομικής Ανάλυσης της Εθνικής Τράπεζας, τα στοιχεία του Αυγούστου του 2021 δημιούργησαν ένα γενικότερο κλίμα αισιοδοξίας. Τα στοιχεία αυτά, λαμβάνοντας υπόψιν έναν δείκτη βαρομετρικό —τις διεθνείς αεροπορικές αφίξεις —, αποτύπωσαν, πράγματι, μια βελτιωμένη κατάσταση. Πιο συγκεκριμένα, ενώ ο Ιούνιος του 2021 κινήθηκε μάλλον υποτονικά, πετυχαίνοντας μόλις το 1/3 των αφίξεων της αντίστοιχης περιόδου του 2019, ο Αύγουστος σημείωσε εντυπωσιακή άνοδο, ξεπερνώντας τα 2/3 των αφίξεων της αντίστοιχης προ κορωνοϊού εποχής. Γίνεται, λοιπόν, αντιληπτό πως το καλοκαίρι του 2021, αν και λειτούργησε πιλοτικά, κατάφερε να ανακτήσει μέρος των κεκτημένων μιας χρονιάς-ορόσημο του Ελληνικού τουρισμού, του 2019, και να αφήσει συγκρατημένα αισιόδοξους τους παράγοντες του κλάδου για το μέλλον.
Είναι γεγονός πως ο δείκτης των αφίξεων, αν και εξέχουσας σημασίας, αναφέρεται στην ποσότητα της τουριστικής ροής προς έναν προορισμό, και όχι στα ποιοτικά χαρακτηριστικά του. Ωστόσο, όταν τεντώσει η δυναμική ενός προορισμού και τα έσοδα είναι δυσανάλογα μικρότερα της τουριστικής εισροής, γίνεται λόγος για υπερτουρισμό. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα υπερτουρισμού, είναι η Βενετία. Η πόλη που φέτος κλείνει 1.600 χρόνια ζωής, φαίνεται να έρχεται αντιμέτωπη με την ίδια της δημοτικότητα περισσότερο από ποτέ. Πράγματι, η εύθραυστη ομορφιά της «Βασίλισσας της Αδριατικής» κινδυνεύει να πληγωθεί ανεπανόρθωτα, όχι μόνο από την περιοδική παλίρροια, αλλά και από τα «κύματα» των 25 εκατομμυρίων τουριστών ετησίως στην πόλη. Τα παραπάνω έχουν οδηγήσει σε ένα καταστροφικό κρεσέντο επιπτώσεων στην ίδια την πόλη, στο περιβάλλον της, αλλά και στην καθημερινότητα των ανθρώπων που ζουν σε αυτήν. Μικροσκοπικά σπίτια προς εξωφρενικά αντίτιμα, κυκλοφοριακό χάος με γόνδολες στα περίφημα κανάλια της, απουσία επιχειρήσεων πέραν των αμιγώς τουριστικών, ερημοποίηση τον χειμώνα και τόνοι σκουπιδιών, είναι μερικά από τα προβλήματα που διαταράσσουν την ησυχία της «Γαληνότατης», μετατρέποντάς την σε κορεσμένο υπαίθριο τουριστικό πάρκο.
Προς αποφυγήν φαινομένων υπερτουρισμού, τη λύση δύναται να δώσει ο εναλλακτικός τουρισμός, μια ομπρέλας δηλαδή ποικίλλων μορφών τουρισμού, μεταξύ των οποίων αθλητικού, πολιτιστικού, συνεδριακού κ.ά., που στόχο έχει να προσελκύσει τουρίστες με ειδικά ενδιαφέροντα, αρνούμενοι να περιοριστούν σε ένα συγκεκριμένο μοτίβο. Παρόλο που η χώρα μας κατεξοχήν έχει στραφεί στο μάλλον όχι τόσο αποδοτικό τρίπτυχο των 3 S (sea-sun-sand), με το οποίο έχει ταυτιστεί, τα τελευταία χρόνια παρατηρείται μια αξιόλογη προσπάθεια επένδυσης σε εναλλακτικές μορφές τουρισμού, άλλοτε πιο οργανωμένα, μέσω αγώνων, συνεδρίων και φεστιβάλ, και άλλοτε εξατομικευμένα. Οι δράσεις αυτές, επιτυγχάνουν την επιμήκυνση της τουριστικής περιόδου σε πείσμα της έντονης εποχικότητας του ελληνικού τουρισμού και θέτουν τις βάσεις για βιώσιμο τουρισμό και κατ’ επέκταση αειφόρο ανάπτυξη, με γνώμονα πάντα τον ίδιο τον άνθρωπο και το περιβάλλον.
Συνοψίζοντας, ο τουρισμός πράγματι αποτελεί πηγή πλούτου και ευημερίας, ωστόσο, υπό ορισμένες προϋποθέσεις. Είναι σαφές, λοιπόν, πως ένα ανεξέλεγκτο και άναρχα σχεδιασμένο τουριστικό μοντέλο, μπορεί όχι μόνο να μην είναι αποδοτικό για την τοπική οικονομία, αλλά ακόμα και να αποβεί μοιραίο για το ίδιο το τουριστικό προϊόν σε μακροπρόθεσμο ορίζοντα. Επιπλέον, όπως μας δίδαξε η πανδημία, η εξάρτηση από τον τουρισμό κάνει τις οικονομίες έρμαια των εξελίξεων και ευάλωτες σε απρόβλεπτους παράγοντες. Ο εναλλακτικός τουρισμός, σε συνεργασία πάντα με τοπικούς φορείς, είναι μια λύση που μπορεί να εξασφαλίσει ζωντάνια, ευημερία και κίνητρο για το μέλλον.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Ο ελληνικός τουρισμός στη μετά COVID εποχή, Καθημερινή. Διαθέσιμο εδώ.
- «Φρένο» στις ορδές των τουριστών που κατακλύζουν τη Βενετία, Καθημερινή. Διαθέσιμο εδώ.
- Στο 50% του 2019 τα φετινά τουριστικά έσοδα, εκτιμά η ΕΤΕ, Καθημερινή. Διαθέσιμο εδώ.
