Τα δικονομικά προνόμια του Δημοσίου στην πολιτική δίκη

Της Ιωάννας Μπινιάρη,

Όπως είναι ευρέως γνωστό, στο άρθρο 20 παρ. 1 του Συντάγματος κατοχυρώνεται το δικαίωμα δικαστικής προστασίας και εν συνεχεία η αρχή της δικονομικής ισότητας μεταξύ των διαδίκων. Αυτό σημαίνει ότι οι διάδικοι έχουν ίδια δικαιώματα και υποχρεώσεις και είναι ίσοι ενώπιον του δικαστηρίου, ακόμα κι όταν τη θέση διαδίκου αναλαμβάνει το Κράτος ή κάποιος φορέας του. Άρα, το Δημόσιο, όταν εμφανίζεται ως διάδικος, δεν πρέπει να χαίρει διαφορετικής αντιμετώπισης από τον κοινό διάδικο, διότι μια τέτοια μεταχείριση θα υποβάθμιζε τόσο την ουσία της δίκαιης δίκης όσο και το ίδιο το κράτος δικαίου.

Ωστόσο, τα Οθωμανικής εμπνεύσεως και λογικής προνόμια που αναγνωρίσθηκαν υπέρ του Δημοσίου στον χώρο του ουσιαστικού δικαίου, κατέληξαν να συνοδεύονται και από δικονομικά πλεονεκτήματα. Ως δικονομικά προνόμια του Ελληνικού Δημοσίου χαρακτηρίζονται τα παρεχόμενα σε αυτό πλεονεκτήματα σχετικά με τη διεξαγωγή της δίκης. Τα πλεονεκτήματα αυτά μπορούν να εμφανίζονται ως δικαίωμα, περιορισμένη υποχρέωση, ευχέρεια, δυνατότητα, προτίμηση, απαλλαγή, εξαίρεση, προτεραιότητα, ευεργέτημα κλπ. του Ελληνικού Δημοσίου σε σχέση με τον αντίδικό του, αλλά και ως υποχρέωση, απαγόρευση, βάρος κλπ. του τελευταίου έναντι του αντιδίκου του. Τα προνόμια αυτά μπορούν να ασκούνται δια πρωτοβουλίας του ίδιου του Δημοσίου ή να του αναγνωρίζονται από τα δικαστήρια. Η δικαιολόγησή τους ανάγεται συνήθως στην ιδιαίτερη θέση και οργάνωση του Δημοσίου ή σε λόγους γενικότερου συμφέροντος ή για διασφάλιση των συμφερόντων του.

Χαρακτηριστική διάταξη στην οποία θεμελιώνεται δικονομικό προνόμιο υπέρ του Δημοσίου είναι αυτή του άρθρου 11 κ.δ. 26.6/10.7.1944 «περί κώδικος των νόμων περί δικών του Δημοσίου», σύμφωνα με το οποίο σε όλες τις πολιτικές δίκες που είναι διάδικος το Δημόσιο, δεν τρέχει καμία προθεσμία σε βάρος του κατά τη διάρκεια των δικαστικών διακοπών, δηλαδή από 1^η Ιουλίου έως 16 Σεπτεμβρίου. Η ευνοϊκότερη αυτή μεταχείριση του Ελληνικού Δημοσίου έναντι των αντιδίκων του, για τους οποίους η αναστολή των ίδιων προθεσμιών ισχύει μόνο για το χρονικό διάστημα από 1^η έως 31^η Αυγούστου κατά το άρθρο 147 του Κώδικα Πολιτικής Δικονομίας, έχει επεκταθεί και σε άλλα Νομικά Πρόσωπα Δημοσίου Δικαίου.

Τόσο από την Ολομέλεια του Αρείου Πάγου όσο και από την Ολομέλεια του Συμβουλίου της Επικρατείας θεωρήθηκε, ότι το συγκεκριμένο καθεστώς υπαγορεύεται από λόγους δημοσίου συμφέροντος και δικαιολογείται από την ιδιάζουσα θέση και ισορροπία του Νομικού Συμβουλίου του Κράτους, το προσωπικό του οποίου κατά τη διάρκεια των δικαστικών διακοπών παίρνει την άδειά του και έτσι καθίσταται δυσχερής η διεξαγωγή και η επιμέλεια των δικαστικών υποθέσεων. Αντίθετη γνώμη είχε το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΔΔΑ), το οποίο στην υπόθεση Πλατάκου (ΕΔΔΑ 11.1.2001) επισήμανε πως η αρχή της ισότητας των όπλων υποχρεώνει την πολιτεία να προσφέρει σε κάθε διάδικο τη λογική δυνατότητα να υποστηρίζει τις θέσεις του και να αξιολογηθούν τα επιχειρήματά του υπό συνθήκες, που δεν τον θέτουν σε μειονεκτική θέση έναντι των αντιδίκων του και αποφάνθηκε πως η ιδιάζουσα θέση και λειτουργία του Νομικού Συμβουλίου του Κράτους δεν είναι σε θέση να δικαιολογήσει οποιασδήποτε μορφής προνόμια του Δημοσίου με το πρόσχημα του «δημοσίου συμφέροντος».

Έπειτα από την εξέλιξη αυτή, η νομολογία με μετέπειτα αποφάσεις θεώρησε ότι η ρύθμιση του άρθρου 11 του Κώδικα νόμων περί δικών του Δημοσίου θεσπίζει αδικαιολογήτως άνιση και προνομιακή δικονομική μεταχείριση του Δημοσίου σε σχέση με τους ιδιώτες αντιδίκους του, και άρα αντιβαίνει τόσο στο άρθρο 4 παρ. 1 του Συντάγματος όσο και στο άρθρο 6 παρ. 1 της ΕΣΔΑ.

Απόκλιση υπέρ του Δημοσίου εισάγει και το άρθρο 10 κ.δ. της 26.6/10.7 1944 «περί κώδικος των νόμων περί δικών του Δημοσίου», το οποίο ορίζει ότι κάθε προθεσμία που ορίζεται βραχύτερη των 30 ημερών είναι για το Δημόσιο διάρκειας 30 ημερών. Περαιτέρω, η προθεσμία κλητεύσεως του Ελληνικού Δημοσίου για κάθε δικαστική πράξη και ενέργεια κατ΄ αυτού δεν μπορεί να είναι μικρότερη των 30 ημερών, κατά το άρθρο 9 του ίδιου διατάγματος.

Επιπλέον, η προνομιακή μεταχείριση του Δημοσίου συνίσταται και στο άρθρο 126 α.ν. 2039/39, σύμφωνα με το οποίο το Δημόσιο μπορεί να παρεμβαίνει προφορικά υπέρ του αντιδίκου του ενάγοντος ή εναγόμενου ιδιώτη, ενώ ο προσθέτως παρεμβαίνων υπέρ του αντιδίκου του Δημοσίου υποχρεούται να ασκήσει την παρέμβασή του με δικόγραφο κοινοποιούμενο σε όλους τους διαδίκους κατά τη διαδικασία των εργατικών διαφορών.

Ευνοϊκό καθεστώς υπέρ του Δημοσίου προβλέπεται και στη διάταξη του άρθρου 7 παρ. 2 ν.496/1974 «περί του δημοσίου λογιστικού των ΝΠΔΔ», το οποίο ορίζει στο 6% ετησίως τον νόμιμο τόκο και τον τόκο υπερημερίας κάθε οφειλής που Δημοσίου ή άλλου ΝΠΔΔ, ενώ για τους χρεοφειλέτες του Δημοσίου το επιτόκιο είναι πολύ υψηλότερο. Το προνόμιο αυτό του Δημοσίου έχει, κατά βάση, ουσιαστικό χαρακτήρα που αντανακλάται και στο δικονομικό πεδίο και συνεπάγεται ανάμιξη του δημοσίου συμφέροντος. Το ταμειακό συμφέρον του Δημοσίου, πάντως, δεν μπορεί να δικαιολογήσει παρέκκλιση από την αρχή της ισότητας για λόγους δημοσίου συμφέροντος, όπως σταθερά αποφαίνεται το Δικαστήριο του Στρασβούργου.

Οι προαναφερόμενες ρυθμίσεις συνιστούν ορισμένες μόνο από τις ευνοϊκές μεταχειρίσεις υπέρ του Δημοσίου, που αποτελούν εξαίρεση στην αρχή της ισότητας των όπλων. Σε κάθε περίπτωση, γεννούν τον προβληματισμό για το κατά πόσο δικαιολογούνται, ώστε να συναχθεί τελικά ότι δεν αντιβαίνουν στην εν λόγω αρχή και άρα να θεωρηθούν συνταγματικές.

Ενόψει πάντως του χαρακτηρισμού της αρχής της ισότητας, ως ψυχής της Δικαιοσύνης, και του σκοπού του δικονομικού νομοθέτη να εισάγει αποκλίσεις στη συγκεκριμένη αρχή για λόγους προστασίας του ασθενέστερου μέρους στη δίκη, τότε δεν υπάρχει αμφιβολία πως τα δικονομικά προνόμια του Δημοσίου δεν συνιστούν ουσιαστική πραγμάτωση της θεμελιώδους αρχής της ισότητας.

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ

• Βεζυρτζή Αν., Η αρχή της ισότητας των όπλων και τα διαδικαστικά προνόμια του Δημοσίου στην πολιτική δίκη, εκδόσεις Σάκκουλα, 2017
• Νίκας Ν., Η αρχή της ισότητας των όπλων και τα διαδικαστικά προνόμια του Δημοσίου στην πολιτική δίκη, Αρμ 2004.325-337, Αφιέρωμα Γέσιου-Φαλτσή Π (2007) σελ. 957-975

• Νίκας Ν., Εγχειρίδιο Πολιτικής Δικονομίας, 2η έκδοση 2016

  ---