Της Σάντυ Μακκού,
Στη φιλοσοφία, δίνεται μεγάλη έμφαση σε ό,τι υπάρχει. Πρόκειται για την έννοια της «οντολογίας», η οποία αφορά τη μελέτη του όντος. Αυτό που εξετάζεται λιγότερο συχνά, είναι ό,τι δεν υπάρχει.
Είναι κατανοητό να εστιάζουμε σε κάτι υπαρκτό, καθώς οι επιπτώσεις του είθισται να είναι ορατές. Ωστόσο, τα «κενά» ή η μη-ύπαρξη δύνανται εξίσου να έχουν αντίκτυπο πάνω μας με ποικίλους τρόπους. Σε τελική ανάλυση, ο θάνατος, τον οποίο συχνά φοβούνται οι περισσότεροι από εμάς, είναι απλώς η έλλειψη της ύπαρξης σε αυτόν τον κόσμο. Επηρεαζόμαστε, ακόμα, από ζωντανούς ανθρώπους ή αντικείμενα που δεν υπάρχουν στη ζωή μας ή και γνώσεις που δεν καταλάβαμε ποτέ.
Μετά από περαιτέρω σκέψη, η προκειμένη θέση μάς φαίνεται πιθανώς πολύ περίεργη και εγείρει διάφορα ερωτήματα. Πώς μπορούν πράγματα που δεν υφίστανται να επηρεάσουν τόσο τη ζωή μας; Το «τίποτα» δεν έχει από μόνο του έναν τύπο ύπαρξης ή μία υπόσταση; Και πώς ξεκινάμε την έρευνά μας για πράγματα με τα οποία δεν μπορούμε να αλληλεπιδράσουμε άμεσα, καθότι δεν υπάρχουν;
Αυτό που αντικρίζει κανείς όταν ανοίγει ένα κουτί και αναφωνεί: «Δεν υπάρχει τίποτα μέσα!», διαφέρει από ένα πραγματικό κενό ή το απόλυτο τίποτα; Γιατί το «τίποτα» είναι μία τόσο δύσκολη έννοια για τη φιλοσοφία;
Ας εμβαθύνουμε λίγο στο παραπάνω κουτί κι ας σκεφτούμε. Όταν κάποιος ανοίγει ένα άδειο κουτί, δεν το βρίσκει κυριολεκτικά χωρίς κανένα είδος ύπαρξης, αφού μέσα του βρίσκεται αέρας, φως ή και σκόνη. Επομένως, το κουτί δεν είναι πραγματικά άδειο. Τα κουτιά προορίζονται για να αποθηκεύονται ή να τοποθετούνται εντός τους αντικείμενα και όχι απλώς για να υπάρχουν άδεια. Εφόσον τα κουτιά έχουν αυτόν τον σκοπό, υπάρχει πάντα η προσδοκία ότι θα υπάρχει κάτι μέσα σε αυτά. Συνεπώς, αυτή η κατάσταση του «τίποτα» προκύπτει μέσα από τις προσδοκίες μας ή τις συνήθειές μας.
Το ίδιο αποτέλεσμα της προσδοκίας και της αντίστοιχης απουσίας προκύπτει και με τον θάνατο. Δεν συνηθίζουμε, άλλωστε, να θρηνούμε ανθρώπους που θα μπορούσαμε να είχαμε γνωρίσει, αλλά όσους όντως γνωρίσαμε. Ο πόνος αυτός πηγάζει από το να προσδοκάς μία παρουσία και να μην την έχεις. Ακόμα και οι άνθρωποι που δεν έχουν βιώσει την παρουσία κάποιου, μπορούν να αισθανθούν την απουσία του, λόγω της σύγχυσης που δημιουργεί η προσδοκία τους. Τα παιδιά που χάνουν τον έναν εκ των δύο γονέων τους νωρίτερα από το φυσιολογικό, αισθάνονται αυτήν την έλλειψη υπό την επίδραση της κοινωνικά συνηθισμένης εικόνας της οικογένειας. Ακριβώς όπως έχουμε την αντίληψη ότι το κουτί πρέπει να περιέχει κάτι, έτσι υπάρχει και η τυπική αντίληψη και εικόνα της πυρηνικής οικογένειας, με δύο γονείς. Έτσι, η όποια απουσία σημειωθεί έχει μεγάλο αντίκτυπο, ακόμα και για εκείνους που δεν γνώρισαν ποτέ τους γονείς τους.
Αυτό το είδος του «τίποτα» θα μπορούσαμε να το αποκαλέσουμε αντιληπτό. Πρόκειται για την άρνηση της προσδοκίας, το να περιμένεις κάτι και να αρνηθείς αυτήν την προσδοκία από την πραγματικότητα. Αυτό κατασκευάζεται από το ανθρώπινο μυαλό συχνά, όπως είδαμε, μέσω της σύγκρισης με μία κοινωνικά κατασκευασμένη έννοια.
Το «καθαρό» τίποτα, από την άλλη, δεν περιέχει απολύτως τίποτα: ούτε αέρα, ούτε φως, ούτε σκόνη. Δεν μπορούμε να το βιώσουμε με τις αισθήσεις μας, αλλά μπορούμε να το συλλάβουμε με το μυαλό μας. Πιθανόν αυτού του είδους το απόλυτο τίποτα να μην υπήρχε πριν εμφανιστεί το σύμπαν. Ή μπορεί να μην προκύπτει κάτι από το τίποτα. Σε αυτήν την περίπτωση, το καθαρό τίποτα δεν μπορεί να μην υπήρχε ποτέ.
Αν μπορούσαμε να κάνουμε λόγο για ένα μέρος χωρία καμία ύπαρξη, δεν θα περιείχε τίποτα στην καθαρή του μορφή. Έτσι, προκύπτει το εξής ερώτημα: μπορεί ένας χώρος να μην περιέχει τίποτα; Ή αν υπάρχει χώρος, δεν αποτελεί αυτό από μόνο του μία μορφή ύπαρξης;
Κάποια μέρα μπορεί να έρθουμε αντιμέτωποι με τον «καθαρό χώρο», αυτό το τίποτα που περιμένει να γεμίσει. Ενδεχομένως, όταν οι επιστήμονες καταφέρουν να οδηγήσουν με ασφάλεια τα διαστημόπλοια σε μαύρες τρύπες ή μπορέσουν να δημιουργήσουν ένα καθαρό κενό, θα αναγκαστούμε να κοιτάξουμε κατευθείαν μέσα σε αυτό. Αλλά, ακόμα κι αν αυτό πραγματικά είναι το «τίποτα», μπαίνοντας σε αυτό, οι άνθρωποι θα το καταστρέψουν γεμίζοντάς το. Ή ίσως και να αναλωθούμε από αυτό και να σβήσουν όλα τα ίχνη της ύπαρξής μας.
Αν θέλουμε να μάθουμε πώς κάτι προήλθε από το τίποτα ή αν υπήρξε ποτέ το τίποτα, δεν μπορούμε να αποφύγουμε τη βουτιά στο κενό.
