Της Δήμητρας Κούβελα,
Ο Γεώργιος Παπανδρέου, ο επονομαζόμενος και ως «Γέρος της Δημοκρατίας» και ένας από τους σημαντικότερους πολιτικούς στην ιστορία της πολιτικής της χώρας μας, γεννήθηκε στις 13 Φεβρουαρίου του 1888 στο Καλέντζι Αχαΐας και πέθανε σαν σήμερα, την 1η Νοεμβρίου του 1968, στην Αθήνα. Ο ίδιος υπηρέτησε την Ελλάδα τρεις φορές ως πρωθυπουργός της χώρας (1944-1945, 1963, 1964-1965) και αποτέλεσε τον ιδρυτή της πολιτικής δυναστείας Παπανδρέου, που διήρκησε τρεις γενιές. Στην προσωπική του ζωή, ο Γεώργιος νυμφεύθηκε δύο φορές. Την πρώτη την Σοφία Μινέικο, με την οποία απέκτησαν έναν γιό, τον μελλοντικό Πρωθυπουργό Ανδρέα Παπανδρέου. Τη δεύτερη φορά νυμφεύθηκε την γνωστή ηθοποιό Κυβέλη Ανδριανού, με την οποία απέκτησε έναν ακόμη υιό, τον Γεώργιο Παπανδρέου.
Ο Γεώργιος σπούδασε νομικά στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και πολιτικές επιστήμες στο Βερολίνο. Η καριέρα του στην πολιτική ξεκίνησε το 1915 ως Νομάρχης Λέσβου και διευθυντής του πολιτικού γραφείου του Ελευθερίου Βενιζέλου. Ακολούθησε το Βενιζέλο στο κίνημα της Θεσσαλονίκης και πρωτοστάτησε στην καθαίρεση του βασιλιά Κωνσταντίνου. Το 1925, εναντιώθηκε στην επιβολή της δικτατορίας του Πάγκαλου. Ύστερα, εξελέγη Υπουργός Παιδείας την περίοδο 1930-1932 στα πλαίσια της εξουσίας του «Κόμματος Φιλελευθέρων» του Ελευθερίου Βενιζέλου και προχώρησε σε σημαντικές μεταρρυθμίσεις του εκπαιδευτικού συστήματος. Το 1935, ίδρυσε το δημοκρατικό κόμμα, που έπειτα μετονομάστηκε σε «Δημοκρατικό Σοσιαλιστικό Κόμμα», αφού πρότινος διασπάστηκε από το «Κόμμα Φιλελευθέρων».
Επί δικτατορίας Μεταξά, βρέθηκε στην εξορία και κατά την κατοχή των Γερμανών φυλακίστηκε (1942-1944), λόγω της αντιστασιακής του δράσης. Το 1944, επισκέφθηκε το Λίβανο για να οργανώσει το συνέδριο του Λιβάνου, στο οποίο σχηματίστηκε η λεγόμενη κυβέρνηση της Εθνικής Ενότητας υπό την προεδρία του. Από το 1946 έως το 1952, διετέλεσε Υπουργός σε διάφορες κυβερνήσεις. Συγκεκριμένα, συνεργάστηκε με το κόμμα φιλελεύθερων του Σοφοκλή Βενιζέλου για μικρό διάστημα. Όταν μεταγενέστερα βρέθηκε στην αντιπολίτευση, συγχώνευσε το «Δημοκρατικό Σοσιαλιστικό Κόμμα» με το «Κόμμα Φιλελευθέρων» και το 1961 δημιούργησε έναν νέο κεντροαριστερό συνασπισμό, την «Ένωση Κέντρου». Στις εκλογές του ίδιου έτους κέρδισε το 1/3 των εδρών της Βουλής.
Το 1963, η Ένωση Κέντρου κέρδισε τις εκλογές με 42,04% και έγινε Πρωθυπουργός της χώρας. Σε σύντομο διάστημα αποσύρθηκε και εκλέχθηκε ξανά Πρωθυπουργός με απόλυτη, πλέον, πλειοψηφία το 1964 στις νέες εκλογές, τις οποίες νίκησε πανηγυρικά, με το 52,72% των ψήφων
Ως Πρωθυπουργός, εισήγαγε ένα πολλά υποσχόμενο πρόγραμμα κοινωνικών μεταρρυθμίσεων, σε σχέση με προγράμματα προηγούμενων κυβερνήσεων. Επίσης, άσκησε κριτική και ανέλυσε την οπτική του σε αυτό που εκείνος έβλεπε ως υπερβολική επιρροή των Ηνωμένων Πολιτειών στην Ελλάδα. Το 1965, ξέσπασε μια πολιτική κρίση, η οποία αφορούσε τη διαφωνία του Παπανδρέου με τον Βασιλιά Κωνσταντίνο και εν τέλει οδήγησε στη ρήξη των σχέσεων μεταξύ τους και την απομάκρυνση του Παπανδρέου από τη θέση του πρωθυπουργού, περίοδος γνωστή ευρέως ως «Ιουλιανά».
Η «Ένωση Κέντρου» δεν είχε ούτε συγκεκριμένη ιδεολογία ούτε ενιαία πολιτική συγκρότηση. Σε γενικές γραμμές, το κόμμα δεν υποστήριζε νέες ιδέες και ιδέες αντικομουνιστικού προσανατολισμού, όπως και ο αρχηγός της. Επιπλέον, λίγοι μπορούσαν να διακρίνουν τα σημάδια της εποχής για πολιτική διάκριση μεταξύ μη κουμμουνισμού και αντικουμμουνισμού, γεγονός που καθόρισε τη μικρή πολιτική διαδρομή του κόμματος στην εξουσία. Οι αδύναμοι πολιτικοί δεσμοί μεταξύ των μελών φάνηκαν κατά την διαδικασία ανάδειξης Προέδρου της Βουλής. Αρχικά, Πρόεδρος είχε αναδειχτεί ο Ηλίας Τσιριμώκος, όμως ανετράπη από τον Γεώργιο Παπανδρέου, ο οποίος επιθυμούσε να αναδειχθεί πρόεδρος ο Γεώργιος Αθανασιάδης-Νόβας. Ο Γ. Παπανδρέου τήρησε αυστηρή στάση, γεγονός που κατεύνασε όλες τις αντιδράσεις. Κατά την δεύτερη ψηφοφορία, με παρόντες 294 βουλευτές (εκ των οποίων οι 166 από το κόμμα της Ένωσης Κέντρου), το αποτέλεσμα φαινόταν προκαθορισμένο. Ωστόσο, ο Γ. Αθανασιάδης-Νόβας συγκέντρωσε μόνο 136 ψήφους.
Συγκεκριμένα, 30 από τα αρνητικά ψηφοδέλτια ανέγραφαν τη λέξη «δημοκρατία». Τα ψηφοδέλτια αυτά ανήκαν σε βουλευτές της Ένωσης Κέντρου, που είχαν οδηγηθεί σε ενέργειες εναντίον του αρχηγού του κόμματος. Οι ηγέτες της ανταρσίας ήταν ο Σάββας Παπαπολίτης και ο Ηλίας Τσιριμώκος. Η ψηφοφορία επαναλήφθηκε και οι περισσότεροι ψήφισαν τον Αθανασιάδη-Νόβα (ο οποίος συγκέντρωσε 166 ψήφους), ακόμα και από τον Σάββα Παπαπολίτη και τον Ηλία Τσιριμώκο. Παρ’ όλα αυτά, υπήρξαν έντονες αντιδράσεις και αναταραχή λόγω της ανταρσίας. Η ομάδα αυτή αποτελούνταν από μέλη χωρίς οργάνωση, ελλείψει του ομοιογενούς πολιτικού και κοινωνικού υπόβαθρου. Συνεπώς, με αυτή την ενέργεια κλονιζόταν το κύρος του αρχηγού και αποτελούσε σήμα κινδύνου για τις επερχόμενες εξελίξεις και εν τέλει των γεγονότων των Ιουλιανών.
Στις 21 Απριλίου του 1967, η χώρα κατελήφθη από τον δικτάτορα Παπαδόπουλο, λίγο πριν τις εκλογές, στις οποίες φαινόταν ότι το κόμμα του Παπανδρέου θα νικούσε σαρωτικά. Ο Γεώργιος και ο Ανδρέας Παπανδρέου συνελήφθησαν από όργανα της νέας εξουσίας, αλλά αργότερα αφέθηκαν ελεύθεροι. Ο Γεώργιος Παπανδρέου τέθηκε σε περιορισμό στο σπίτι του στο Καστρί και πέθανε λίγο καιρό μετά, την 1η Νοεμβρίου του 1968, στο νοσοκομείο του Ευαγγελισμού. Η κηδεία του, στις 3 Νοεμβρίου αποτέλεσε την πρώτη αφορμή για την πραγματοποίηση της πρώτης αντιδικτατορικής διαδήλωσης, με παρουσία 300 χιλιάδων ατόμων.
Ο Ανδρέας, ο γιός του από τον πρώτο γάμο, μετέπειτα εξελέγη πρωθυπουργός (1981-1989, 1993-1996). Ο εγγονός του Γεωργίου, Γεώργιος Α. Παπανδρέου, εξελέγη πρωθυπουργός το διάστημα 2009-2011.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Γεώργιος Παπανδρέου, Σαν Σήμερα, διαθέσιμο εδώ
- Georgios Papandreou (Prime Minister of Greece), Encyclopedia Britannica, διαθέσιμο εδώ
- Τάσος Βούρνας, Ιστορία της Νεότερης και Σύγχρονης Ελλάδας, στην: Ιστορία της Σύγχρονης Ελλάδας από τα πρώτα μετεμφυλιοτικά χρόνια ως την ημέρα του στρατιωτικού πραξικοπήματος των συνταγματαρχών (21 Απριλίου 1967), τ. Ε’, Εκδόσεις Πατάκης, Αθήνα, 2006
