Του Γιώργου Σγούρδα,
Σήμερα 30 Οκτωβρίου, γιορτάζει τα 54α γενέθλιά του ο Λεωνίδας Καβάκος, ένας Έλληνας βιολονίστας με διεθνή καριέρα και τεράστια σταδιοδρομία στο χώρο της κλασικής μουσικής. Είναι ευκαιρία, λοιπόν, να γίνει ένα αφιέρωμα στο μουσικό όργανο με το οποίο σταδιοδρόμησε ο Καβάκος, που είναι το βιολί. Πρωτίστως, τιμής ένεκεν, ακούστε τον να ερμηνεύει το «πολύχρωμο» κονσέρτο για βιολί και ορχήστρα του Korngold εδώ.
To βιολί είναι ένα τοξωτό έγχορδο όργανο, δηλαδή προκειμένου να παραχθεί ήχος, οι χορδές του τίθενται σε δόνηση από το δοξάρι, ένα ξύλινο κατασκεύασμα με τεντωμένο τρίχωμα. Το τρίχωμα ακουμπά τη χορδή, και ο παραγόμενος από την κίνηση ήχος αναπτύσσεται μέσα στο ηχείο του οργάνου και φτάνει στα αυτιά μας λεπτός, τραγουδιστός και πλούσιος.
Το βιολί όπως το γνωρίζουμε σήμερα γεννήθηκε στην Ιταλία, και μερικοί από τους πρώτους μεγάλους συνθέτες που έγραψαν για αυτό είναι ο Vivaldi και ο Corelli. Ακούστε ένα απόσπασμα από το «Χριστουγεννιάτικό Κονσέρτο» του Corelli εδώ. Το βιολί τίμησε ιδιαίτερα και ο Bach μεταξύ άλλων στη Chaconne του.
Πριν προχωρήσουμε, αξίζει να γίνει μια αναφορά στους πρόγονους του βιολιού, όπως το rebec, που χρησιμοποιήθηκε ευρύτατα στην περίοδο της Αναγέννησης. Τοξωτά έγχορδα, βέβαια, εμφανίζονται σε πολλές παραδόσεις, όπως η Ισπανική (Rabel), η Κροατική (Lijerica), η Βουλγάρικη (Gadulka), η Κέλτικη (Fiddle), η Ελληνική (κρητική και ποντιακή λύρα) και άλλες. Ακόμα, στη νησιώτικη ελληνική και την κέλτικη παράδοση θα εντοπίσει κανείς το βιολί, αλλά ο τρόπος παιξίματος και το ύφος έχουν σημαντικές διαφορές από την κλασική παράδοση.
Στην Ευρώπη, η τεχνική όσο και η γραφή για το βιολί συνέχισαν να αναπτύσσονται και είδαμε εμβληματικά έργα από τον Mozart, τον Beethoven, τον Brahms, τον Tchaikovsky και πολλούς άλλους. Ακούστε το «κονσέρτο για βιολί και ορχήστρα» του Sibelius, καθώς και τη «Σονάτα της Άνοιξης» του Beethoven.
Αξίζει αναφοράς πως το βιολί είναι ένα από τα εξέχοντα όργανα μουσικής δωματίου, και είναι δεδομένη η επιλογή του από κάθε συνθέτη που επιθυμεί να συνθέσει ένα κουαρτέτο ή κουιντέτο εγχόρδων. Ακούστε, για παράδειγμα, το κουαρτέτο εγχόρδων αρ.14 του Μozart εδώ. Ακόμα, οι ομάδες του βιολιού και η ομάδα των τοξωτών εγχόρδων εν συνόλω έχουν τον κυρίαρχο ρόλο στην ορχήστρα, λόγω της ευελιξίας και του πλουσίου ήχου τους. Aκούστε το ζεστό ηχόχρωμα των εγχόρδων στο θέμα του Jurassic Park, που διευθύνει ο ίδιος ο John Williams με τη Φιλαρμονική Ορχήστρα της Βιέννης.
Το βιολί από τη γέννησή του δεσπόζει στη μουσική μέχρι και σήμερα και μπορούμε να το συναντήσουμε σε πολλά έργα διαφορετικών ειδών. Είναι ακόμη ένα εξαιρετικά περίπλοκο όργανο, διότι η απουσία τάστων (διαιρετικών παραγόντων της χορδής) προσφέρει τονικό πλούτο μεν, αλλά αυξημένες τεχνικές δυσκολίες δε στον βιολονίστα. Έτσι, είναι αδιαμφισβήτητα ένας «πρίγκηπας χωρίς τάστα».
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
