Της Εμμανουέλας Μπουλταδάκη,
Το Βραβείο Ζαχάρωφ για την Ελευθερία της Σκέψης είναι ένα βραβείο, το οποίο απονέμεται σε διεθνές επίπεδο. Φέρει το όνομα του Σοβιετικού πυρηνικού φυσικού, Αντρέι Ζαχάρωφ (Andrey Sakharov), ο οποίος ήταν ανάμεσα σε εκείνους που δημιούργησαν την πρώτη βόμβα υδρογόνου στην Ε.Σ.Σ.Δ. Ωστόσο, όντας απογοητευμένος από τη δουλειά του, προσπάθησε να προωθήσει την απαγόρευση των ατμοσφαιρικών πυρηνικών δοκιμών και, μάλιστα, έκανε πολλές ομιλίες σχετικά με την προάσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και τη διατήρηση της ειρήνης. Έχει τιμηθεί με Νόμπελ Ειρήνης και εξελέγη στο Κογκρέσο των Λαϊκών Αντιπροσώπων, όπου συνέχισε να υπερασπίζεται τα ανθρώπινα δικαιώματα στην πρώην Σοβιετική Ένωση μέχρι την τελευταία του πνοή.
Το Βραβείο Ζαχάρωφ απονέμεται, λοιπόν, εις μνήμη αυτού του αντιφρονούντα επιστήμονα κάθε χρόνο. Η πρώτη απονομή έγινε το 1988 από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο στους Νέλσον Μαντέλα (Nelson Mandela) για τη δράση του κατά του απαρτχάιντ στη Νότια Αφρική, και Ανατόλι Μαρτσένκο (Anatoli Marchenko) για τη δράση του σχετικά με την προάσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στην Ε.Σ.Σ.Δ. Το βραβείο απονέμεται ετησίως σε συνεδρίαση στο Στρασβούργο, με στόχο την αναγνώριση ατόμων ή οργανισμών για την εξολοκλήρου αφοσίωσή τους στην προάσπιση των δικαιωμάτων και των ελευθεριών των ανθρώπων. Η απονομή λαμβάνει χώρα κάθε Δεκέμβριο, συνήθως κοντά στις 10 Δεκεμβρίου, καθώς είναι και η ημέρα που το 1948 η Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ επικύρωσε την Οικουμενική Διακήρυξη για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα.
Το Βραβείο Ζαχάρωφ αποτελεί τον ύψιστo τρόπο αναγνώρισης, εκ μέρους της Ευρωπαϊκής Ένωσης, για δράσεις σχετικά με τα ανθρώπινα δικαιώματα. Ειδικότερα, απονέμει τιμή σε άτομα ή οργανώσεις που έχουν σημαντική επιρροή στη διατήρηση της ελευθερίας της σκέψης. Με την απονομή αυτού του βραβείου, το οποίο συνεπάγεται και μια χρηματική επιβράβευση των 50.000 ευρώ, η Ε.Ε. προσπαθεί να υποστηρίξει τους βραβευθέντες ενισχύοντάς τους χρηματικά, ώστε να μπορέσουν να συνεχίσουν το αξιοθαύμαστο έργο τους. Μέχρι τώρα, το βραβείο έχει δοθεί σε δημοσιογράφους, δικηγόρους, αντιφρονούντες, πολιτικούς ηγέτες, συγγραφείς, στον ΟΗΕ, φυλακισμένους και άλλους διάφορους ακτιβιστές. Κάποιοι από αυτούς βραβεύτηκαν μετέπειτα και με Νόμπελ Ειρήνης, όπως η Μαλάλα Γιουσαφζάι (Malala Yousafzai) ή η Νάντια Μουράντ (Nadia Murad).
Οι πολιτικές ομάδες του Κοινοβουλίου ή και κάποιοι βουλευτές αυτοπροσώπως προτείνουν υποψήφια άτομα και οργανώσεις, τα οποία πρέπει να έχουν την υποστήριξη τουλάχιστον 40 βουλευτών. Όσοι τελικά αποφασίσουν ότι είναι οι υποψήφιοι, πρέπει να εμφανιστούν σε συνεδρίαση των επιτροπών των Εξωτερικών Υποθέσεων και Ανάπτυξης και της υπο-επιτροπής των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, που ψηφίζουν τους τρεις τελικούς υποψηφίους. Ο νικητής εκλέγεται από τη διάσκεψη των Προέδρων, με επικεφαλής τον Πρόεδρο του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και μέλη τους Προέδρους των πολιτικών ομάδων του Κοινοβουλίου. Γίνεται αντιληπτό ότι η εκλογή του νικητή είναι όντως σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Οι τελευταίοι βραβευθέντες ήταν η Δημοκρατική Αντιπολίτευση στη Λευκορωσία, που ήταν πρωτοβουλία γυναικών ενάντια στο προεδρικό καθεστώς.
Για το φετινό Βραβείο Ζαχάρωφ οι φιναλίστ είναι ο Αλεξέι Ναβάνλι (Alexey Navalny), μια ομάδα Αφγανών γυναικών και η πρώην μεταβατική Πρόεδρος της Βολιβίας, Τζανίν Άνιες (Jeanine Áñez). Η τελευταία ήταν μεταβατική Πρόεδρος στη Βολιβία το 2019, λόγω καταγγελιών κατά του Έβο Μοράλες (Evo Morales) για νοθεία στις εκλογές. Μετά από ένα χρόνο πραγματοποιήθηκαν ειρηνικές εκλογές, ωστόσο τον Μάρτιο η Άνιες συνελήφθη και οδηγήθηκε σε φυλάκιση, κατηγορούμενη για τρομοκρατία και συνομωσία με στόχο την ανατροπή της κυβέρνησης. Οι γυναίκες από το Αφγανιστάν είναι υποψήφιες λόγω του αξιοθαύμαστου θάρρους και της μαχητικότητας που επέδειξαν για την υπεράσπιση της ισότητας και των δικαιωμάτων των γυναικών. Η άνοδος των Ταλιμπάν στην εξουσία είχε ως αποτέλεσμα την εκ νέου καταπίεση του γυναικείου φύλου στο Αφγανιστάν, καθώς είναι αποκλεισμένες από τα πάντα και κυρίως από την εκπαίδευση. Τέλος, ο Αλεξέι Ναβάλνι, αφού επέστρεψε στη Ρωσία μετά τη δηλητηρίασή του στη Γερμανία, συνελήφθη και καταδικάστηκε σε φυλάκιση 2,5 ετών.
Το φετινό βραβείο Ζαχάρωφ απονεμήθηκε από τη Διάσκεψη των Προέδρων του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, φέτος στις 21 Οκτωβρίου, στον Αλεξέι Ναβάλνι, για την προσπάθειά του να αμφισβητήσει τον Πρόεδρο της Ρωσίας, Βλαντιμίρ Πούτιν (Vladimir Putin) και τη μαχητικότητά του, ώστε να έχει ο ρωσικός λαός το δικαίωμα της ελευθερίας επιλογής. Η Μόσχα πρεσβεύει ότι δεν παραβίασε τα δικαιώματα του Ναβάλνι και κατηγόρησε την Ε.Ε. ότι παρεμβαίνει στο εσωτερικό της. Η Ε.Ε. έχει, ωστόσο, άλλη άποψη, καθώς θεωρεί ότι η απονομή αυτή είναι ένα ηχηρό μήνυμα προς τη Μόσχα. Η απονομή του βραβείου είναι προγραμματισμένη για τις 15 Δεκεμβρίου στον χώρο του ημικυκλίου του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου. Το βραβείο Ζαχάρωφ είναι μια πρωτοβουλία του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου που αποσκοπεί στην αναγνώριση του έργου των υποψηφίων και στην περαιτέρω υποστήριξη του σκοπού τους με χρηματικά μέσα.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Οι φιναλίστ για το βραβείο Ζαχάρωφ, Euronews, διαθέσιμο εδώ
- Στον Ναβάλνι το βραβείο Ζαχάρωφ: Ποια τα μηνύματα στη Μόσχα, Euronews, διαθέσιμο εδώ
- Βραβείο Ζαχάρωφ, Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, διαθέσιμο εδώ
