Της Κωνσταντίνας Αυγερινού,
Ο όρος «στασικός έλεγχος» εστιάζει στο σύνολο των μηχανισμών από τους οποίους ελέγχεται η ισορροπία. Η στασική σταθερότητα, που βιβλιογραφικά συναντάμε, αφορά τη διατήρηση του Κέντρου Μάζας (ΚΜ) σώματος εντός συγκεκριμένων χωρικών ορίων ή ορίων σταθερότητας. Επομένως, ο συνδυασμός στασικού ελέγχου και στασικής σταθερότητας, ισοδυναμεί με τον όρο ισορροπία. Ως ισορροπία μπορεί να οριστεί η ικανότητα του ελέγχου της μάζας του σώματος σχετικά με τη βάση της στήριξης. Η ύπαρξή της είναι σημαντικό στοιχείο τόσο για τη δυναμική όσο και για τη διατήρηση της στατικής θέσης, μην μπορώντας να λειτουργήσει χωρίς αυτή. Πρόκειται για μία λειτουργία πολυσύνθετη, για τους πολύπλοκους μηχανισμούς της οποίας το άτομο δεν μπορεί να έχει επίγνωση, ανεξάρτητα από το αν βρίσκεται σε κίνηση ή σε στάση.
Η «ενεργοποίηση» της ισορροπίας επιτυγχάνεται από βαρυτικές και άλλες δυνάμεις που παράγονται από τις διάφορες μυϊκές ομάδες ολόκληρου του σώματος και την αλληλεπίδραση μεταξύ των τμημάτων του σώματος κατά την κίνηση ή από διαταραχές αυτής ως αποτέλεσμα μη αναμενόμενης διατάραξής της, ύστερα από μια ώθηση, μια σύγκρουση, μια λανθασμένη εκτίμηση βηματισμού ή ακόμα και αφέλειας κατά τη βάδιση ή τη στάση. Σε παθολογικές καταστάσεις η έλλειψη ισορροπίας γίνεται αισθητή, όταν το άτομο νιώθει αστάθεια ή βαρυτική ανασφάλεια όταν παραπατά ή πέφτει εξαιτίας κάποιας νευρολογικής βλάβης ως επακόλουθο νόσου ή τραυματισμού.
Στους παράγοντες που επηρεάζουν την ισορροπία συγκαταλέγονται οι ιδιοδεκτικοί και σωματαισθητικοί υποδοχείς, που λειτουργούν σε συνδυασμό με το αιθουσαίο και το οπτικό σύστημα. Η ιδιοδεκτικότητα συμβάλλει στην αντίληψη των εξωτερικών ερεθισμάτων που εισέρχονται στο σώμα μέσω των μυϊκών ατράκτων, των τενόντων και των αρθρώσεων για την διάκριση της θέσης, της τάσης και της κατεύθυνσης αυτών. Το αιθουσαίο σύστημα συμβάλλει στην επίγνωση του προσανατολισμού και της κατεύθυνσης των κινήσεων της κεφαλής, ενώ αναπόσπαστο κομμάτι της επίτευξης μιας καλής ισορροπίας αποτελεί η οπτική εικόνα του σώματος και των κινήσεων που αυτό καταλαμβάνει στον χώρο. Στην ουσία, χωρίς την ικανότητα της οπτικής αυτής διάκρισης είναι δύσκολο να υπάρξει ισορροπία, πόσο μάλλον σε νευρολογικούς ασθενείς ή ηλικιωμένα άτομα που η ιδιοδεκτικότητα είναι σε μεγάλο βαθμό μειωμένη.
Στα παιδιά οι πρώτες ενδείξεις ισορροπίας εμφανίζονται στην ηλικία των 7 μηνών, όπου, σύμφωνα με τα αναπτυξιακά ορόσημα, το βρέφος μπορεί να μείνει για λίγο σε καθιστή θέση, και σε ηλικία 10 μηνών, όταν μπορεί να γυρίσει τον «κόσμο» και να παίρνει παιχνίδια. Οι ισορροπιστικές αντιδράσεις των παιδιών είναι αυτόματες αναπροσαρμογές της στάσης του σώματος που γίνονται αντιληπτές με αντισταθμιστικές κινήσεις και τελειοποιούνται κατά το 5ο έτος της ηλικίας τους, ενώ, παράλληλα, σχετίζονται με τις αντιδράσεις προσανατολισμού.
Σε ασθενείς που, όπως προαναφέρθηκε, έχουν χαμηλή ικανότητα ισορροπίας, ένα από τα κυρίαρχα μέρη της αποκαταστασιακής τους διαδικασίας είναι η επανάκτηση της ισορροπίας, αφού αποτελεί βάση για πολλά βασικά έργα της καθημερινότητας. Από την άλλη, παιδιά που ανήκουν σε αποκαταστασιακά προγράμματα, χρειάζεται σε αναλογία με το αναπτυξιακό τους στάδιο να κατακτήσουν την ισορροπία που αναμένεται, καθώς ένα ευρύτατο φάσμα δραστηριοτήτων και κινητικών παιχνιδιών απαιτεί τον στασικό έλεγχο του κορμού. Ακόμη και οι γραφοκινητικές δεξιότητες και τα επιτραπέζια παιχνίδια χρειάζονται την κατάκτηση ισορροπίας. Πώς θα μπορέσει ένα παιδί που πέφτει δεξιά και αριστερά της καρέκλας να ολοκληρώσει τη μελέτη του; Πώς θα γίνει η κατάλληλη σύλληψη του γραφικού εργαλείου αν το κεφάλι δεν είναι σε μια κατάλληλη θέση σε σχέση με το χέρι που γράφει;
Για την ενίσχυση της ισορροπίας και την κατάκτηση αυτής σε παιδιά και ενήλικες, υπάρχουν διάφορες δραστηριότητες που μπορούν να λειτουργήσουν βοηθητικά. Από το περπάτημα με αργά και σταθερά βήματα πάνω σε μια κολλημένη ταινία στο πάτωμα έως και εξειδικευμένες ασκήσεις, υπό τη συμβολή φυσικοθεραπευτή ή εργοθεραπευτή. Πρόκειται για κάτι που εκπαιδεύεται ως μέρος των λειτουργικών κινητικών ενεργειών όπου χρειάζεται η επίγνωση, άρα και το νοητικό και το ιδιοδεκτικό υπόβαθρο, του ατόμου και η τέλεση συγκεκριμένων κατάλληλα χρονισμένων και διαβαθμισμένων μυϊκών ενεργοποιήσεων.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- JANETH. CARR & ROBERTAB. SHEPHERD (2017) Ισορροπία: Εργοπροσανατολισμένη άσκηση και εκπαίδευση. Νευρολογική Αποκατάσταση: Βελτιστοποίηση των Κινητικών Επιδόσεων. (σελίδες 213- 242) Αθήνα: ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΕΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΙΣΙΑΝΟΥ
- PEGGYA. HOUGLUM & DOLORESB. BERTOTI (2016) Το κινητικό σύστημα: Φυσιολογία των νεύρων και των μυών και ο έλεγχος της ανθρώπινης κίνησης. ΚΛΙΝΙΚΗ ΚΙΝΗΣΙΟΛΟΓΙΑ, BRUNNSTROM (6Η ΕΚΔ.) Αθήνα: ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΕΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΙΣΙΑΝΟΥ
