Της Άννας Βαρβαρέζου,
Το αιματηρό τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, καθώς και οι φρικαλεότητες των Ναζί που έλαβαν χώρα καθ’ όλη τη διάρκεια αυτού στα στρατόπεδα συγκέντρωσης, πυροδότησαν μεγάλα ερωτήματα αναφορικά με τον τρόπο κατά τον οποίο λειτουργεί η ανθρώπινη ψυχοσύνθεση, και ιδίως γύρω από το σημείο που είναι κανείς ικανός να φτάσει όταν εκτελεί εντολές. Το 1960, ο Stanley Milgram διεξήγαγε ένα από τα διασημότερα ψυχολογικά πειράματα «Το Πείραμα του Μίλγκραμ» (The Milgram Experiment) και τα αποτελέσματα υπήρξαν συνταρακτικά. Αποδείχθηκε πως ο βαθμός υπακοής του ατόμου στους ανωτέρούς του μπορεί να προσλάβει τρομακτικές διαστάσεις, αφού είναι ικανό να οδηγηθεί μέχρι και στη σημαντική σωματική βλάβη ενός τρίτου, εφόσον λάβει την εν λόγω διαταγή.
Το «Πείραμα Της Υπακοής», όπως έγινε αρχικά γνωστό, είχε στόχο να αποδείξει πως, όσοι εκτέλεσαν διαταγές τον Ναζί, δεν ήταν απαραίτητα σαδιστές, αλλά ενδεχομένως συνηθισμένοι άνθρωποι που απλά υπάκουσαν τυφλά στις εντολές των ανωτέρων τους. Προκειμένου να λάβει χώρα το πείραμα, ο Milgram δημοσίευσε μια αγγελία πρόσκλησης ανδρών εθελοντών στο πανεπιστήμιο του Yale, για να συμμετάσχουν σε μια μελέτη αναφορικά με τη μάθηση και τη μνήμη έναντι μικρής αμοιβής. Στο πείραμα θα συμμετείχαν κάθε φορά δυο άτομα, ο δάσκαλος και ο μαθητής, οι οποίοι έπαιρναν τον αντίστοιχο ρόλο μέσω κλήρωσης. Στην πραγματικότητα, όμως, ο μαθητής γνώριζε για τη διεξαγόμενη έρευνα και το πείραμα επικεντρώνονταν αποκλειστικά στη συμπεριφορά του δασκάλου.
Συγκεκριμένα, αποστολή του μαθητή ήταν να αποστηθίσει ορισμένα ζεύγη λέξεων και σε περίπτωση που αποτύγχανε, ο δάσκαλος είχε την εντολή να τον υποβάλει σε ηλεκτροσόκ, αυξανόμενης κάθε φορά έντασης. Η αρχή του πειράματος έβρισκε τον μαθητή δεμένο σε μια καρέκλα, ενώ παράλληλα εκμυστηρεύονταν στον ερευνητή πως αντιμετωπίζει καρδιακά προβλήματα, πράγμα που επίτηδες άφηναν να ακούσει και ο δάσκαλος πριν μεταφερθεί στη διπλανή αίθουσα, όπου και υπήρχε η γεννήτρια για το ηλεκτροσόκ. Εκεί, διενεργούνταν δοκιμαστικό ηλεκτροσόκ στον δάσκαλο, έντασης 45V, ώστε να αντιληφθεί το μέγεθος του πόνου και να γνωρίζει πότε να σταματήσει.
Φυσικά, η συσκευή που χρησιμοποιούσε ο δάσκαλος δεν περιείχε ρεύμα, και οι αντιδράσεις του μαθητή ήταν προκαθορισμένες και εικονικές. Τα αποτελέσματα έδειξαν πως οι συμμετέχοντες δάσκαλοι δεν δίστασαν να φτάσουν μέχρι και τα 300V, μέγεθος δηλαδή κατά 65% μεγαλύτερο εκείνου που οι ίδιοι είχαν αντέξει κατά τη δοκιμή. Όπως ανέφερε ο Milgram, χαρακτηριστική ήταν η εφίδρωση, οι αναστεναγμοί και το νευρικό γέλιο κατά τη συγκεκριμένη διαδικασία. Όπως ήταν αναμενόμενο, το πείραμα αναστάτωσε σε μεγάλο βαθμό τους εκπροσώπους της Κοινωνικής Ψυχολογίας και προς άρση πάσης φύσεως αμφιβολίας, επανέλαβε το αρχικό πείραμα με ορισμένες παραλλαγές σε διάφορους πολιτισμούς.
Τα αποτελέσματα αυτής της έρευνας είναι συγκλονιστικά και παρέχουν αρκετά δεδομένα γύρω από την ανθρώπινη ιδιοσυγκρασία. Με το 65% των συμμετεχόντων να συνεχίζει ακάθεκτο τη χορήγηση ρεύματος, ακόμη και όταν ο υποτιθέμενος μαθητής είχε πια χάσει τις αισθήσεις του, φάνηκε ξεκάθαρα πως οι εκτιμήσεις των ειδικών, που ανέμεναν μονάχα το 10% να φτάσει μέχρι το τέλος, βρίσκονταν καταφανώς εκτός πραγματικότητας. Δρώντας υπό το καθεστώς εντολών και διαταγών, οι συμμετέχοντες απεκδύονταν κατά κάποιον τρόπο τον ίδιο τους τον εαυτό και καταλόγιζαν ενδόμυχα το όποιο αποτέλεσμα στον ανώτερό τους.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Πείραμα για την υπακοή του Milgram, psychology.gr, Διαθέσιμο εδώ
-
Το πείραμα της υπακοής. Συνηθισμένοι πολίτες έκαναν ηλεκτροσόκ σε συμπολίτες τους επειδή αυτή ήταν η εντολή! Το πείραμα που εξήγησε τις θηριωδίες των Ναζί… mixanitouxronou.gr, Διαθέσιμο εδώ
