Της Μαρίας Σαρρή,
Μετά από χρόνια αναμονής, το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΔΔΑ) αναγνωρίζει τα στοιχεία για την υπόθεση Litvinenko και έτσι, προκύπτει το τελικό πόρισμα, επαληθεύοντας τις υποψίες όλων: Η Ρωσία του Πούτιν είναι υπεύθυνη για τη δολοφονία του Litvinenko. Αυτό αποτελεί και την αφορμή να γίνει αναφορά στις σχέσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης με μία από τις μεγαλύτερες γεωγραφικά χώρες, καθώς δεν είναι λίγες οι φορές που έχουν υπάρξει εντάσεις, αλλά και που Ρωσία Putin και Ε.Ε. δυσκολεύονται να βρουν έναν κοινό άξονα επικοινωνίας.
Ο Alexander Litvinenko ήταν πρώην πράκτορας της KGB (=Επιτροπή για την Κρατική Ασφάλεια) και αργότερα της F.S.B. (Financial Stability Board= Oμοσπονδιακή Υπηρεσία Ασφάλειας της Ρωσικής Ομοσπονδίας), από την οποία και παραιτήθηκε. Τον Νοέμβριο του 1998, μαζί με άλλα στελέχη της FSB, κατηγόρησαν σε μία συνέντευξη τύπου τους ανωτέρους τους για τη δολοφονία του Boris Berezovsky. Ο Berezovsky ήταν επιχειρηματίας και λομπίστας με μεγάλη πολιτική επιρροή, που αργότερα ήταν και υπεύθυνος για τη διαδοχή της προεδρίας από τον Yeltsin στον Vladimir Putin, με τον οποίο είχαν και στενές επαφές.
Τον Μάρτιο του 1999 ο Litvinenko συνελήφθη για κατάχρηση εξουσίας, κι ενώ αθωώθηκε, επανήλθε στη φυλακή για να αφεθεί ελεύθερος το 2000. Ο ίδιος κατέφυγε με την οικογένειά του στο Λονδίνο, όπου του αποδόθηκε άσυλο. Εργάστηκε ως δημοσιογράφος, συγγραφέας και σύμβουλος στην MI6. Έγραψε 2 βιβλία, το Blowing Up Russia: Terror from Within και το Lubyanka Criminal Group, όπου κατηγορούσε τις μυστικές υπηρεσίες της Ρωσίας για τους βομβαρδισμούς κτιρίων, τον Σεπτέμβριο του 1999.
Οι βομβαρδισμοί αυτοί είχαν ως αποτέλεσμα τον θάνατο 300 ανθρώπων και τον σοβαρό τραυματισμό 1.000, γεγονός που προκάλεσε τον τρόμο. Σε συνδυασμό με την εισβολή στο Nταγκεστάν, η οποία είχε μεγάλη επιτυχία, οι βομβαρδισμοί αποτέλεσαν casus belli για τον Δεύτερο Πόλεμο της Τσετσενίας. Με τον καλό χειρισμό της κρίσης αυτής, ο Putin κατάφερε να κερδίσει δημοσιότητα και, μέσα σε λίγους μήνες, την εξουσία.
Ο Litvinenko κατηγόρησε ακόμη τον Putin για εντολή δολοφονίας της δημοσιογράφου και ακτιβίστριας για τα ανθρώπινα δικαιώματα, Anna Politkovskaya, η οποία μίλησε ανοιχτά για τα γεγονότα του Δευτέρου Πολέμου της Τσετσενίας, παρά τον εκφοβισμό και τις ποικίλες απόπειρες δολοφονίας.
Μια από τις πιο γνωστές της αναφορές είναι για τη Σφαγή στο Beslan, όπου μια ομάδα τρομοκρατών, απεσταλμένη του Shamil Basayev, κατέλαβε ένα δημοτικό σχολείο, απαιτώντας το τέλος του πολέμου στην Τσετσενία. Με την άφιξη των ρωσικών δυνάμεων, στην προσπάθειά τους να επέμβουν με βαρύ οπλισμό, υπήρξαν πολλαπλές εκρήξεις και το σχολείο τυλίχτηκε στις φλόγες. Η αναμέτρηση των τρομοκρατών και των ρωσικών δυνάμεων είχε ως απότοκο των θάνατο 333 ανθρώπων, με τους περισσότερους εξ αυτών να είναι παιδιά.
Κύρια σημεία του επεισοδίου ήταν η παραπληροφόρηση, ο κακός σχεδιασμός και η καταπάτηση των δικαιωμάτων έκφρασης των δημοσιογράφων από τη Ρωσία. Εκεί τοποθετούνται και οι περισσότερες αλλαγές σε ομοσπονδιακό επίπεδο, που απέδωσαν στον Ρώσο Πρόεδρο περισσότερη εξουσία, μετατρέποντας τη χώρα σε αυταρχικό κράτος. Στην πτήση της από την Μόσχα, με στόχο τη διερεύνηση του περιστατικού στο Beslan, η Politkovskaya δηλητηριάστηκε, αναγκάζοντάς την να γυρίσει πίσω. Έλαβε πολλαπλά βραβεία για το έργο της, και αργότερα δημοσίευσε το Putin’s Russia με μια δυτική οπτική των πραγμάτων. Η απρόσμενη δολοφονία της τον Οκτώβριο του 2006 προσέλκυσε το ενδιαφέρον της διεθνούς κοινότητας.
Τον Νοέμβριο της ίδιας χρονιάς, ο Litvinenko δηλητηριάστηκε με polonium-210 και, κατά τη διάρκεια της νοσηλείας του, έχασε τη ζωή του. Το περιστατικό αυτό πήρε μεγάλες διαστάσεις. Μία βρετανική πρώτη έρευνα για τη δολοφονία απέδωσε την ευθύνη στον Andrey Lugovoy και τον Dmitry Kovtun, με τον πρώτο να αποτελεί πρώην μέλος της FSO. Το Ηνωμένο Βασίλειο απαίτησε την έκδοση του Lugovoy, με τη Ρωσία να αρνείται, καθώς, σύμφωνα με το Σύνταγμά της, απαγορεύεται τέτοιου είδους πράξη για Ρώσους πολίτες. Το γεγονός αυτό προκάλεσε εντάσεις στις σχέσεις μεταξύ Ρωσίας και Βρετανίας.
Η χήρα του Litvinenko, Marina, σε συνεργασία με τον βιολόγο Alexander Goldfarb, ξεκίνησαν μια έρευνα το 2011 από ιατροδικαστή στο Λονδίνο υπό το πρίσμα του Ιδρύματος Δικαιοσύνης Litvinenko, η οποία όμως δεν κατάφερε να προβεί σε συμπεράσματα λόγω θεμάτων σχετικά με την ακρίβεια των αποδείξεων. Μια δημόσια έρευνα ξεκίνησε το 2015, σύμφωνα με το νομικό πλαίσιο της Αγγλίας, με το πόρισμα της επόμενης χρονιάς να φανερώνει ότι πρόκειται πράγματι για δύο υπόπτους, οι οποίοι δρούσαν πιθανότατα σε συνεργασία με την FSB και την έγκριση του Vladimir Putin.
Η έρευνα μεταφέρθηκε στο Στρασβούργο, όπου αποτελεί την έδρα του ΕΔΔΑ, το οποίο υιοθέτησε τα αποτελέσματα του Ηνωμένου Βασιλείου αποδίδοντας την ευθύνη στο ρωσικό κράτος. Το δικαστήριο επικαλέστηκε πως άπαξ και η δολοφονία ήταν αποτέλεσμα απατηλής διαδικασίας, το υπαίτιο κράτος θα είχε διεξάγει ήδη έρευνα για την απόδειξη της αθωότητάς του. Ο Litvinenko, κατά τη διάρκεια της πτήσης του, εργαζόταν για την MI6, διερευνώντας διασυνδέσεις της ρωσικής μαφίας με την Ισπανία. Συναντήθηκε με τον Andrei Lugovoy και τον Dmitry Kovtun για τσάι σε ένα κεντρικό ξενοδοχείο του Λονδίνου την 1η Νοεμβρίου 2006. Γρήγορα αρρώστησε και μεταφέρθηκε άμεσα σε νοσοκομείο, όπου και απεβίωσε στις 23 Νοεμβρίου. Το δηλητήριο ήταν ακτινολογικό όπλο, με τους δράστες να αφήνουν ίχνη εγκληματολογικών ενδείξεων παντού. Φαινομενικά, ήδη η δολοφονία ενός βοηθού της MI6 ήταν αρκετά ασυνήθης πράξη που κίνησε υποψίες. Η πηγή του δηλητηρίου προσδιορίστηκε από πυρηνικούς επιστήμονες στο Atomic Weapons Establishment στο Berkshire.
Για όλους όσους έχουν παρακολουθήσει τις εξελίξεις της υπόθεσης, δεν αποτέλεσε έκπληξη το πόρισμα του ΕΔΔΑ, παρά επιβεβαίωσε τις ήδη έντονες φήμες. Η Ρωσία του Putin έχει προκαλέσει με τη συμπεριφορά της αρκετές φορές την Ε.Ε., με την τελευταία να επιβάλει όλο και περισσότερες κυρώσεις.
Η κράτηση του Alexey Navalny συνιστά μόνο μία από τις τελευταίες πηγές έντασης. Οι σχέσεις Ε.Ε.-Ρωσίας γίνονται όλο και πιο τεταμένες την τελευταία δεκαετία. Η υποστήριξη του Κρεμλίνου στους αυτονομιστές στην ανατολική Ουκρανία και η στρατιωτική επέμβαση της Ρωσίας στη Συρία έχουν επιδεινώσει την κατάσταση. Παράλληλα, το Κοινοβούλιο εξέφρασε σοβαρές ανησυχίες για τη μεγάλη συσσώρευση ρωσικού στρατού στα σύνορα με την Ουκρανία και στην παράνομα κατεχόμενη Κριμαία. Μια άλλη μορφή έντασης είναι και οι κυβερνοεπιθέσεις, με τις προσπάθειες παρέμβασης στις δυτικές δημοκρατικές διαδικασίες.
Από την προσάρτηση της Κριμαίας το 2014, οι οικονομικές κυρώσεις της Ε.Ε. στοχεύουν στους χρηματοοικονομικούς, αμυντικούς και ενεργειακούς τομείς της Ρωσίας. Η Ρωσία απάντησε, απαγορεύοντας περίπου το 50% των εισαγωγών αγροτικών προϊόντων από το μπλοκ. Μια άλλη πτυχή των σχέσεων είναι η ενέργεια. Η διαμάχη για τον νέο αγωγό Nord Stream 2 ανέδειξε τη χρήση της χώρας, ως τον κύριο προμηθευτή ενέργειας.
Τον Μάρτιο του 2019, ένα ψήφισμα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου ανέφερε ότι η Ρωσία δεν θα μπορούσε πλέον να θεωρηθεί «στρατηγικός εταίρος». Ωστόσο, παρά τις εντάσεις, υπάρχουν πολλοί τομείς όπου τόσο η Ε.Ε. όσο και η Ρωσία έχουν κοινά ενδιαφέροντα. Για παράδειγμα, η Ρωσία έπαιξε ρόλο στις διαπραγματεύσεις για την πυρηνική συμφωνία του Ιράν, ενώ τόσο η Ε.Ε. όσο και η Ρωσία υποστηρίζουν τη λύση δύο κρατών στο Ισραήλ και την Παλαιστίνη. Αμφότεροι έχουν επίσης υπογράψει τη Συμφωνία του Παρισιού για το κλίμα. Η Ε.Ε., τέλος, εξακολουθεί να είναι ο μεγαλύτερος εμπορικός και επενδυτικός εταίρος της Μόσχας. Είναι, λοιπόν, ζήτημα επιλογών η πορεία των διμερών τους σχέσεων.
EΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Russia behind Litvinenko murder, rules European Rights Group, BBC News, διαθέσιμο εδώ
- EU-Russia relations under strain: what are the causes?, European Parliament, διαθέσιμο εδώ
