Της Κωνσταντίνας Παναγιωτοπούλου,
Ο Σεπτέμβρης που μας πέρασε είναι ο μήνας για την πρόληψη της αυτοκτονίας. Η 10η Σεπτεμβρίου, συγκεκριμένα, είναι η Παγκόσμια Ημέρα για την Πρόληψη της Αυτοκτονίας. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας υπολογίζει ότι, σε ετήσια βάση, περισσότερα από 700.000 είναι τα άτομα ανά τον κόσμο που τερματίζουν την ζωή τους. Το συγκεκριμένο νούμερο είναι διπλάσιο από αυτό που αφορά στα θύματα ανθρωποκτονίας. Επίσης, αντιστοιχεί σε έναν αυτόχειρα ανά 40 δευτερόλεπτα.
Παρόλο που η αυτοκτονία δεν είναι κάτι ξένο και άφταστο για κανέναν από εμάς, κάποιες κοινωνικές ομάδες κινδυνεύουν περισσότερο, λόγω ορισμένων χαρακτηριστικών που τις σπρώχνουν στο περιθώριο. Έτσι, τα πράγματα είναι πολύ δύσκολα για άτομα που βασανίζονται από ψυχικές διαταραχές, χρήση ουσιών, οικονομικά προβλήματα, ανεργία, βία, εγκατάλειψη και απομόνωση. Το ίδιο ισχύει και για τα θύματα των κοινωνικών διακρίσεων, όπως οι πρόσφυγες και οι μετανάστες, τα μέλη της κοινότητας LGBTQI+, οι αυτόχθονες πληθυσμοί, οι φυλακισμένοι. Ο κοινός παρονομαστής, το μοτίβο που μπορούμε να εντοπίσουμε, είναι ο κοινωνικός αποκλεισμός.
Μπορεί να μην φταίμε συλλογικά για περιπτώσεις αυτοκτονιών που σχετίζονται με αβάσταχτες ενοχές ή κάποιον άλλο παράγοντα που ως κοινωνία δεν μπορούμε να εντοπίσουμε και να αντιμετωπίσουμε μεμονωμένα. Φταίμε, όμως, για όλα τα προαναφερθέντα. Φταίμε για την απόρριψη και τον στιγματισμό, την βία και τα εγκλήματα μίσους, την πόλωση και τον φανατισμό. Και μετά την θύελλα, με μια εντυπωσιακή αναισθησία και αδιαφορία, μας αρέσει να κατηγορούμε τους ίδιους τους αυτόχειρες για δειλία, λες και το να σκοτώσεις τον ίδιο σου τον εαυτό δεν χρειάζεται έκρηξη θάρρους. Το ότι αυτό το θάρρος δεν διοχετεύτηκε προς την αντίθετη κατεύθυνση συνιστά απλώς την απόδειξη ότι η αντίθετη κατεύθυνση είναι απογοητευτική.
Όπου υπάρχει συστημική φθορά, συστημικά μπορούμε να την αντιμετωπίσουμε. Χρειάζεται μία αναμόρφωση των μελών του συστήματος (κυβέρνηση και κοινοβούλιο, δικαστήρια, μέσα ενημέρωσης, κέντρα θρησκευτικής λατρείας, αστυνομία, εκπαίδευση…), ώστε να αναβαθμιστούν σε πιο περιεκτικούς και συμμετοχικούς θεσμούς που με την σειρά τους θα εντάξουν στην κοινωνία όλους όσους στέκονται στο περιθώριο. Μιλάμε πολύ καιρό για την εξάλειψη των συστημικών διακρίσεων, πρέπει τώρα να συνειδητοποιήσουμε ότι όσο δεν ταυτίζονται τα έργα με τα λόγια μας, κάποιος θα πεθαίνει.
Φυσικά, οι αυτοχειρίες δεν έχουν πάντα δημόσιο χαρακτήρα και πολιτική χροιά και είναι άδικο να τις συνδέουμε όλες με αυτά. Κάποιοι άνθρωποι αποφασίζουν να αυτοκτονήσουν έπειτα από ή εν μέσω καταστροφών στην προσωπική τους ζωή. Τα ιδιωτικά προβλήματα όπως η ενδοοικογενειακή βία, ο θάνατος ενός αγαπημένου προσώπου, ο χωρισμός και το διαζύγιο, η ανεργία ασκούν μοιραία δύναμη. Και όταν ασκήσουν επιτυχώς αυτήν την δύναμη, αφήνουν όλους τους υπόλοιπους εμπλεκόμενους καθηλωμένους μπροστά από τα συντρίμμια, να προσπαθούν να καταλάβουν τι και πότε πήγε λάθος.
Σε αυτήν την φάση, εγείρεται ένας καινούργιος κίνδυνος, που ακούει στο όνομα «μεταδοτικότητα της αυτοκτονίας». Μπορεί σε κάποιους να ακούγεται παράλογο, αλλά έρευνες αποδεικνύουν πως η έκθεση σε αυτοκτονικές τάσεις εντός ενός οικογενειακού, φιλικού ή ευρύτερου κύκλου πυροδοτεί μιμητικές συμπεριφορές, ειδικά όταν πρόκειται για πιο ευάλωτα μέλη της κοινωνίας. Υπάρχουν διάφορα αίτια πίσω από μία επιδημία αυτοκτονίας. Πρώτον, αν ο αυτόχειρας είναι διάσημος, η αδιάκοπη προβολή του γεγονότος στα μέσα ενημέρωσης διεισδύει κάποια στιγμή στο ανθρώπινο υποσυνείδητο. Δεύτερον, η παρουσίαση της αυτοκτονίας ως εσχάτης διεξόδου από προβλήματα που φαντάζουν ανυπέρβλητα μοιάζει έγκυρη και συλλογιστικά αλάνθαστη, όταν δέκτες του μηνύματος είναι απεγνωσμένα άτομα. Τρίτον, τα αγαπημένα πρόσωπα ενός αυτόχειρα μπορεί να πεθάνουν από ενοχές.
Πώς μπορούμε να δράσουμε προληπτικά; Η απάντηση είναι ότι μερικές φορές υπάρχουν σημάδια, στην θέαση των οποίων οφείλουμε να παροτρύνουμε τον γνωστό μας να λάβει επαγγελματική βοήθεια. Το άτομο που σκέφτεται να αυτοκτονήσει ενδέχεται να απομακρυνθεί από τα κοντινά του πρόσωπα και να διπλωθεί στον εαυτό του, να μεταβάλει την διατροφή του, να βιώσει διαταραχές στο πρόγραμμα ύπνου του, να αισθανθεί απελπισία, ντροπή, ακόμα και πανικό. Είναι επίσης πιθανό να αρχίσει ξαφνικά να διευθετεί υποθέσεις και να κλείνει παλιούς λογαριασμούς, να αναζητήσει θανατηφόρα εργαλεία (για παράδειγμα, χάπια, όπλα, λεπίδες) και να προβεί σε απόπειρες. Αυτές οι προειδοποιητικές συμπεριφορές είναι μόνο ενδεικτικές και η αυτοκτονική συμπεριφορά μπορεί να περιλαμβάνει κι άλλα σημάδια. Ωστόσο, ενίοτε δεν υπάρχουν καν προειδοποιήσεις.
Αν θέλουμε να σώσουμε κάποιον, είναι μάταιο να διαφωνούμε μαζί του και να προσποιούμαστε ότι έχουμε την λύση, όταν δεν μπορούμε καν να καταλάβουμε το πρόβλημα. Όχι μόνο δεν είμαστε αρμόδιοι και καταρτισμένοι για να παράσχουμε συμβουλές, αλλά μπορούμε άθελά μας να αποβούμε κι επικίνδυνοι. Η αγάπη δεν είναι αρκετή. Αυτό που μπορούμε να κάνουμε προτού μεσολαβήσουν οι κατάλληλοι επαγγελματίες είναι να προσφέρουμε στήριξη και να ζητήσουμε από το αυτοκαταστροφικό άτομο να περιμένει λίγο ακόμα.
Αν παλεύετε με αυτοκτονικές σκέψεις, γνωρίζετε κάποιον δικό σας που το κάνει ή αν έχετε χάσει κάποιο άτομο από αυτοκτονία, καλέστε το 1018 (24ωρη γραμμή παρέμβασης για την αυτοκτονία). Περιμένετε λίγο ακόμα, γιατί πολλά μπορούν να αλλάξουν μέσα σε 40 δευτερόλεπτα.
Η αυτοκτονία σε αριθμούς, σύμφωνα με στοιχεία του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας για το έτος 2019:
- Εκτιμάται ότι 703.000 άνθρωποι ανά τον κόσμο αυτοκτόνησαν.
- Τα νούμερα για τους άνδρες ήταν υψηλότερα (12,6 στους 100.000). Σε παγκόσμια κλίμακα, οι ανδρικές αυτοκτονίες ήταν περισσότερες από τις γυναικείες κατά 2,3 φορές.
- Το 58% των αυτοχείρων ήταν ηλικιακά κάτω από 50.
- Το 77% του συνόλου των αυτοκτονιών συνέβη σε χώρες χαμηλού ή μεσαίου εθνικού εισοδήματος.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Suicide, ourworldindata.org, Διαθέσιμο εδώ
- Suicide, who.int, Διαθέσιμο εδώ
- Suicide worldwide in 2019, who.int, Διαθέσιμο εδώ
- Suicide Deaths Are Often ‘Contagious.’ This May Help Explain Why, time.com, Διαθέσιμο εδώ
- Προειδοποιητικά Σημάδια στην συμπεριφορά ενός ανθρώπου που σκέφτεται να αυτοκτονήσει, suicide-help.gr, Διαθέσιμο εδώ
