Της Σοφίας Ζαφειροπούλου,
Η τεχνολογία έχει αδιαμφισβήτητα αλλάξει τον τρόπο που προσεγγίζουμε ζητήματα της καθημερινότητας. Η επιρροή μέσω του διαδικτύου είναι ένα φαινόμενο που τα τελευταία χρόνια έχει δώσει νέα δυναμική σε θέματα που παλαιότερα θεωρούσαμε ότι μπορούν να πραγματοποιηθούν μόνο εντός του περιορισμένου πλαισίου του φυσικού χώρου. Ένα από αυτά είναι ο ακτιβισμός στον κυβερνοχώρο, που αποτελεί, υπό την ευρεία έννοιά του, τον κύριο παράγοντα επιρροής του πληθυσμού, στο πλαίσιο της διαδικτυακής ανθρώπινης αλληλεπίδρασης.
Ο «κυβερνοακτιβισμός» ως έννοια εμφανίστηκε περίπου στα μέσα της δεκαετίας του ΄90, μετά τον πόλεμο του Κοσσόβου, υπό τη μορφή, κυρίως, μαζικών «email» και κάποιων πρώιμων «D-Dos» (Distributed Denial of Service). Αρχικά, προτασσόταν η άποψη ότι δε διέφερε από τον ακτιβισμό, έτσι όπως αυτός εκφραζόταν στον φυσικό χώρο. Πλέον, θεωρείται ότι διαφέρουν ριζικά.
Ο κυβερνοακτιβισμός ως κίνημα ενέχει μεγαλύτερους κινδύνους από τον ακτιβισμό στον φυσικό χώρο, λόγω των απεριόριστων δεδομένων και δυνατοτήτων που παρέχει ο χώρος του διαδικτύου. Αυτό γίνεται, κατ’αρχάς, αντιληπτό από το γεγονός ότι στον κυβερνοακτιβισμό, όπως άλλωστε και σε κάθε άλλη διαδικτυακή δραστηριότητα, είναι αρκετά πιθανό να πλανηθεί ο χρήστης ως προς την εγκυρότητα ή όχι της προέλευσης της κάθε οργάνωσης. Η ψευδαίσθηση, δηλαδή, της φερεγγυότητας μίας κυβερνοακτιβιστικής οργάνωσης είναι εύκολο να επιτευχθεί με τη δημιουργία μιας αναξιόπιστης ιστοσελίδας.
Ταυτόχρονα, σε περίπτωση σφάλματος, όπως συμβαίνει με τη μετάδοση των «fake news», είναι σύνηθες να αποπροσανατολίζεται ο χρήστης, καθώς υπάρχει ασταμάτητη ροή πληροφοριών, χωρίς, όμως, να πραγματοποιείται βαθύτερη συζήτηση και διασταύρωση των δεδομένων. Επίσης, είναι πιο εύκολο να διατυπωθούν κίβδηλες γνώμες. Στον κυβερνοακτιβισμό δεν υπάρχει αυτή η γραμμική σχέση, που συναντάται στον ακτιβισμό με τη μορφή που αυτός εκδηλώνεται στον φυσικό χώρο, καθώς το διαδίκτυο λειτουργεί ως πολλαπλασιαστής ισχύος.
Πάντως, η μεγαλύτερη διαφορά ανάμεσα στον ακτιβισμό και τον κυβερνοακτιβισμό έγκειται στο ότι ο πρώτος εστιάζει στη διαπροσωπική δράση, ενώ ο δεύτερος στη συνδετική. Λαμβάνοντας την περίπτωση του κυβερνοακτιβισμού, εκείνος παρουσιάζεται ως η μεγαλύτερη αποκέντρωση μεταξύ των μετεχόντων, αλλά και ως πολυφωνία, κάτι που εδώ μπορεί να λειτουργήσει αρνητικά, αφού έτσι επηρεάζεται η διάρκεια και η συνοχή ενός κινήματος. Συνήθως, σε αυτές τις περιπτώσεις τα κινήματα ετεροπροσδιορίζονται.
Ωστόσο, είναι σημαντικό ότι ο χρόνος για το «στήσιμο» ενός τέτοιου κινήματος και οι απαιτούμενοι πόροι για την υλοποίησή του δεν είναι καθοριστικοί παράγοντες για την αποτιμητή σε χρήμα αξία του, καθώς οποιοσδήποτε με ελάχιστα εφόδια μπορεί να ιδρύσει ένα τέτοιου είδους πετυχημένο κίνημα. Τέλος, αξίζει να αναφερθεί ότι συμμετέχουν κατά κανόνα μικρότερες ηλικίες, μιας και είναι πιο εξοικειωμένες με το διαδίκτυο και την παραγωγική αξιοποίησή του.
Στο σημείο αυτό αξίζει να εξετάσουμε τον τρόπο πραγματοποίησης του κυβερνοακτιβισμού. Μελετώντας το φαινόμενο, γίνεται σαφές ότι διαβαθμίζεται σε τρία στάδια: τις δράσεις θεατή, τις μεταβατικές δράσεις και τις δράσεις μονομάχου. Η κάθε διαβάθμιση εμπεριέχει επιμέρους δράσεις. Για λόγους συντομίας ακολουθούνται τα βασικά στοιχεία της κάθε δράσης:
α)Δράσεις Θεατή: είναι πιο απλές, χωρίς ιδιαίτερη δέσμευση και χωρίς ιδιαίτερο αποτέλεσμα τις περισσότερες φορές.
- Clicktivism: like σε κάποιο post ή follow σε έναν λογαριασμό ακτιβιστή. Αυτές οι δράσεις είναι παθητικές και μονόδρομες∙ ο ακτιβισμός προέρχεται από κάποιον άλλον και οι υπόλοιποι επιβραβεύουν. Δεν υπάρχει διάδραση ανάμεσά τους. Έχει χαμηλό κόστος και οι πιθανότητες να υποστεί κάποιος κυρώσεις είναι σχεδόν μηδαμινές.
- Metavocing: share και comment περιεχομένου, με το οποίο ταυτίζεται ο χρήστης. Διαφέρει από το πρώτο γιατί δείχνει μια μεγαλύτερη ταύτιση και απαιτεί μεγαλύτερη προσπάθεια. Κατά μία έννοια εκτίθεται περισσότερο και έχει συνέπειες, όπως το unfollow.
- Διεκδίκηση: παραγωγή περιεχομένου, λ.χ. video status ή οποιοδήποτε άλλο περιεχόμενο κειμενικού χαρακτήρα. Σε αυτό το σημείο δεν έχει σημασία αν είναι fake news, σημασία έχει ο δρων να ταυτίζεται με το περιεχόμενο.
β) Μεταβατικές Δράσεις: βρίσκονται στο μεταίχμιο των δύο άκρων και περιέχουν μεγαλύτερο κόστος από την πρώτη κατηγορία αλλά σαφέστατα μικρότερο από την τρίτη.
- Πολιτικός καταναλωτισμός: αναφέρεται στον ορισμό των καταναλωτικών επιλογών βάσει πολιτικών κριτηρίων. Σε αυτήν την περίπτωση προσδίδεται πολιτική διάσταση στα προϊόντα. Παραδείγματα μποϊκοτάζ: Νike, λόγω της παιδικής εργασίας, reality shows, όπως το Big Brother στην Ελλάδα, λόγω σεξιστικού περιεχομένου. Αυτό μπορεί να λειτουργεί και αντίστροφα, δηλαδή να οδηγεί στην αγορά προϊόντων New Balance από οπαδούς του Trump, επειδή χρηματοδότησε την προεκλογική του εκστρατεία.
- Ηλεκτρονικά ψηφίσματα: συμβαίνουν κυρίως στο Ηνωμένο Βασίλειο και είναι κατά μια έννοια ένα είδος ηλεκτρονικής ψηφοφορίας, όπου οι πολίτες αποφασίζουν για σημαντικά ζητήματα, ασκώντας, έτσι, πιέσεις στην κυβέρνηση. Είναι ένας τρόπος για την κοινή γνώμη να δηλώσει άμεσα την άποψή της για κάποιο ζήτημα της επικαιρότητας.
- Botivism: χρήση Bots και ψεύτικων λογαριασμών για την αναπαραγωγή ή τη δημιουργία περιεχομένου μιας πολιτικής θέσης ή για την επίτευξη ενός σκοπού. Δεν είναι τα Bots που χρησιμοποιούνται στις «κυβερνοεπιθέσεις». Πρόβλημα συνιστά το γεγονός ότι δημιουργείται μια εικόνα που δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα.
- Ε-χρηματοδότηση: οικονομική στήριξη στον σκοπό που επιτελεί η οργάνωση.
γ) Δράσεις Μονομάχου: ενέχουν μεγαλύτερο κόστος και κίνδυνο και απαιτούν τη μέγιστη αφοσίωση.
- Ακτιβισμός δεδομένων: προσπάθεια διαφύλαξης ανοικτών – διαθέσιμων εγγράφων, βάσει του δικαιώματος πρόσβασης στην πληροφορία. Απαιτεί μεγάλη δέσμευση και κόπο.
- Open data: πρόσβαση σε άρθρα, δεδομένα και επιστημονικές πηγές. Η δημοσιοποίηση στοιχείων οικονομικών εγγράφων, απόρρητων κυβερνητικών εγγράφων κτλ. Συνδέεται με το δικαίωμα στην πληροφόρηση.
- Hacktivism: κυβερνοεπιθέσεις, έχουν πολιτικό πρόσταγμα.
Με νόμιμα ή, και κάποιες φορές, παράνομα μέσα, οι κυβερνοακτιβιστές αποτελούν μια νεοσύστατη μορφή ακτιβισμού. Λόγω της φύσης του διαδικτύου, μπορούν να επηρεάσουν ευκολότερα και ταχύτερα την κοινή γνώμη, ενώ μπορούν, ταυτόχρονα, να διαδώσουν το μήνυμά τους σε όσους έχουν πρόσβαση στο Internet, χωρίς κόστος και γεωγραφικούς περιορισμούς. Είναι αδιαμφισβήτητο ότι το διαδίκτυο δίνει μια νέα δυναμική στο ακτιβισμό, η οποία, όμως, δεν είναι εξ ορισμού και θετική.
Ο κυβερνοακτιβισμός είναι ένα παγκόσμιο φαινόμενο, που συχνά έρχεται σε αντίθεση με την εξουσία, και τα παραδείγματα είναι καθημερινά. Στην περίπτωση της πανδημίας του Covid-19, παρατηρούμε αρκετούς κυβερνοακτιβιστές που τάσσονται κατά των μέτρων πρόληψης ή αρνούνται την ύπαρξη της πανδημίας, χρησιμοποιώντας τις μεθόδους που προαναφέρθηκαν για να προωθήσουν τις θέσεις τους. Είναι φανερό πως επηρεάζει και αλληλεπιδρά με την εξουσία, ωστόσο, γεννάται το εξής το ερώτημα: είναι δυνατόν ο κυβερνοακτιβισμός να αλλάξει μια κυβερνητική πολιτική;
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Jordana J. George, Dorothy E. Leidner (2019), From clicktivism to hacktivism: Understanding digital activism, Baylor University, United States of America
- Dorothy E. Denning (2000), ACTIVISM, HACKTIVISM, AND CYBERTERRORISM: THE INTERNET AS A TOOL FOR INFLUENCING FOREIGN POLICY
